“Tìm lại ký ức” – Cuộc hội ngộ của những cựu phi công Mỹ tại Hà Nội

TNV - Nhân kỷ niệm 45 năm chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không” tháng 12/1972 - 12/2017, Ban Quản lý Di tích Nhà tù Hỏa Lò đã tổ chức trưng bày chuyên đề “Tìm lại ký ức”.

Trưng bày được chia thành 4 nội dung: Đối mặt với B52, Khách sạn Hilton - Hà Nội, Ngày trở về và Xây đắp tương lai.

Lãnh đạo và đại biểu cắt băng khai mạc triển lãm

Buổi khai mạc đã chứng kiến nhiều cuộc hội ngộ xúc động giữa cựu phi công Mỹ bị bắt giữ với những người lính làm công tác chăm sóc, bảo vệ phi công. Cũng trong buổi khai mạc, nhiều kỷ vật cũng đã được những cựu phi công Mỹ trao tặng tại Ban Quản lý Di tích Nhà tù Hoả Lò để minh chứng cho những gì họ cảm nhận được trong thời gian bị giam giữ.

Trong nội dung trưng bày: “Khách sạn Hilton - Hà Nội” sẽ đem đến cho những ai chưa từng trải qua chiến tranh biết thêm nhiều câu chuyện thời chiến chứa đựng đầy bất ngờ và giàu tính nhân văn, đặc biệt là những câu chuyện của những người làm công tác quản lý, chăm sóc, bảo vệ phi công Mỹ trong Trại giam Hỏa Lò được kể đan xen trong những câu chuyện  về một số phi công Mỹ bị bắt, giam tại đây như: Trung úy Hải quân Everett Alvarez Jr. phi công đầu tiên bị bắn rơi ở miền Bắc Việt Nam và có thời gian giam giữ lâu nhất tại “Hilton - Hà Nội”; Trung tá Hải quân Walter Eugene Wilber, Hạ sỹ Robert P. Chenoweth, Trung tá Thủy quân lục chiến Edison W. Miller... là những người có nhận thức đúng về cuộc chiến tranh mà họ tham gia; Thiếu tá Hải quân John Sidney McCain, Đại úy Không quân Douglas Brian (Pete) Peterson… có nhiều hoạt động hàn gắn mối quan hệ Việt - Mỹ sau chiến tranh.

Năm 1964 - 1973, một phần của Nhà tù Hỏa Lò được dùng để tạm giam phi công Mỹ, trong đó phần lớn là những phi công đã tham chiến trong trận “Điện Biên Phủ trên không”. Bên trong bức tường đá “Hilton - Hà Nội” là cuộc sống thường ngày của phi công Mỹ. Không còn những chuyến bay với B-52 hay những trận bom rải thảm, chỉ còn lại khoảng lặng dành cho phi công Mỹ suy nghĩ lại những việc đã qua và cảm nhận về cuộc sống bình yên cùng tình người ấm áp tại Trại giam Hỏa Lò. Để hôm nay sau 44 năm rời xa “Khách sạn Hilton - Hà Nội”, Trung tá Thủy quân lục chiến Edison W. Miller một trong số những cựu phi công Mỹ năm xưa nay ở độ tuổi 87 đã có những chia sẻ: Tôi không gặp vấn đề gì cả. Tôi biết đất nước các bạn còn nghèo và tôi thường được ăn súp rau vào buổi sáng. Vào buổi chiều, họ cũng không làm tôi bất ngờ khi đưa tôi 1 bát súp. Vào một lần, một quản giáo Việt Nam nói chuyện với tôi và tôi đã hỏi họ có thể cho thêm rau gia vị vào súp không, để món súp thêm hấp dẫn... và tôi thấy thật tuyệt khi họ làm như vậy thật... Tôi đã vô cùng ngạc nhiên khi họ cho mỗi người chúng tôi 3 điếu thuốc lá một ngày. Mỗi buổi sáng có 4 người đến phát thuốc lá cho chúng tôi và tôi thích khoảng thời gian 3 lần 1 ngày khi được hút thuốc... Tôi thường bảo mọi người mà tôi biết trong trại tập thể dục  và tôi tập thể dục hàng ngày.

Ngày 27/01/1973, Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam được ký kết. Chính phủ Việt Nam và Hoa Kỳ tiến hành trao trả những người bị hai bên giam giữ. Những gương mặt vui mừng, cảm động, những giọt nước mắt hạnh phúc… khi được trở về trong vòng tay người thân đã trở thành kỷ niệm khắc ghi trong tâm thức những người trở về sau cuộc chiến. Ẩn chứa trong từng bức ảnh, trong mỗi hiện vật trong phần trưng bày “Ngày trở về” là những câu chuyện cảm động về hơi ấm tình vợ chồng, tình mẫu tử thiêng liêng… sau bao năm xa cách của các tù binh chính trị Việt Nam được chính quyền Mỹ - Ngụy trao trả tại bãi Nhan Biều bên bờ sông Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị cũng như những phi công Mỹ được trao trả tại sân bay Gia Lâm, Hà Nội.

“Xây đắp tương lai” là nội dung cuối của trưng bày chuyên đề thể hiện khát vọng hòa bình của nhân dân Việt Nam, bởi hơn ai hết, tất cả người dân đất Việt đều hiểu hết giá trị của hòa bình. Ngay từ năm 1973, Chính phủ Việt Nam đã chủ động tìm kiếm và trao trả hài cốt quân nhân Mỹ mất tích trong chiến tranh. Năm 1989, Chính phủ Hoa Kỳ đã phối hợp với Việt Nam trong các hoạt động tìm kiếm. Những cuộc “trở về” này tuy không thật trọn vẹn, nhưng đã phần nào hàn gắn, xoa dịu những nỗi buồn thời chiến. Ngày hôm nay, những cựu binh Mỹ quay trở lại Việt Nam để tìm về ký ức không thể phai mờ trong cuộc đời binh nghiệp của mình và Hỏa Lò chính là một phần trong ký ức đó. Tất cả những hoạt động này nhằm xây đắp mối quan hệ tốt đẹp giữa hai quốc gia Việt Nam - Hoa Kỳ.

Tại buổi khai mạc trưng bày chuyên đề “Tìm lại ký ức”, đại biểu và khách tham quan sẽ được gặp lại những nhân chứng đã trải qua nhưng ngày đêm khốc liệt năm 1972 như: Nữ chiến sĩ tự vệ Phạm Thị Viễn; Thân nhân liệt sỹ phi công Hoàng Tam Hùng; Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, phi công Nguyễn Đức Soát; Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, phi công Trần Việt; phóng viên ảnh chiến trường Chu Chí Thành đặc biệt là các đồng chí làm công tác quản lý, chăm sóc, bảo vệ phi công Mỹ thuộc đoàn 875, Tổng cục chính trị (1964-1973)...

Cùng với đó là sự xuất hiện của những vị khách từ nước Mỹ xa xôi, Hạ sỹ Lục quân Mỹ Robert P. Chenoweth, người đã có thời gian sống tại “Khách sạn Hilton - Hà Nội” và ông Thomas Eugene Wilber, con trai Trung tá Hải quân Walter Eugene Wilber (cựu phi công Mỹ bị giam tại Trại giam Hỏa Lò) .

Bốn mươi lăm năm đã trôi qua, nhân dân Việt Nam vẫn luôn dành tình cảm tốt đẹp cho người dân Mỹ yêu hòa bình. Trưng bày chuyên đề “Tìm lại ký ức” là dịp để người dân Việt Nam thêm tự hào khi đã lập nên một kỳ tích của thế kỷ XX, là dịp để phi công Mỹ nhớ lại một khoảng lặng trong cuộc đời, giúp mỗi người hiểu hơn về sự khốc liệt của chiến tranh, để cùng góp sức xây dựng Thế giới hòa bình.

BH