Cô lập và trừng phạt không phải là giải pháp

TNV - Đây là thông điệp được đưa ra trong Hội thảo “Sức khỏe tâm thần và sử dụng ma túy trong thanh thiếu niên: Thấu hiểu và hỗ trợ” do Trung tâm Hỗ trợ Sáng kiến Phát triển Cộng đồng (SCDI) tổ chức sáng ngày 27/10 tại Hà Nội.

Theo Tổ chức Y tế thế giới, một nửa các bệnh lý về tâm thần khởi phát ở độ tuổi 14, nhưng phần lớn đều không được phát hiện hay điều trị. Trầm cảm là rối loạn tâm thần phổ biến thứ ba trong thanh thiếu niên. Tự sát là nguyên nhân gây tử vong thứ hai trong nhóm độ tuổi từ 15 đến 29. Việc sử dụng rượu và ma túy gây hại trong thanh thiếu niên là vấn đề nổi cộm tại nhiều quốc gia, và có thể dẫn đến các hành vi nguy cơ như có quan hệ tình dục hoặc điều khiển phương tiện giao thông không an toàn. Bên cạnh đó, rối loạn ăn uống cũng bắt đầu là một mối lo ngại.

Ths. Bs. Nguyễn Song Chí Trung, Trung tâm chuyển giao công nghệ điều trị nghiện và HIV (VHATTC) – Đại học Y Dược TP.HCM trình bày tại Hội thảo.

Tại Việt Nam, theo báo cáo mới nhất của UNICEF về tình hình sức khỏe tâm thần trong trẻ em và thanh niên năm 2018  thì tỷ lệ trung bình mắc các rối loạn tâm thần của nhóm này là 12%, phổ biến là trầm cảm, rối loạn lo âu, sợ cô đơn và tăng động giảm chú ý. Như vậy, ước tính tại Việt Nam có ít nhất 3 triệu thanh thiếu niên có các vấn đề về sức khỏe tâm lý, tâm thần nhưng chỉ có khoảng 20% trong số đó nhận được các hỗ trợ y tế và điều trị cần thiết. Chính vì điều này khiến cho một bộ phận các bạn tìm kiếm và sử dụng rượu, thuốc lá và ma túy để “tự chữa”, xoa dịu các dấu hiệu của rối loạn tâm thần. Tuy nhiên điều này không những không giúp ích trong việc điều trị các rối loạn tâm thần mà còn làm tăng nguy cơ lạm dụng chất dẫn đến phụ thuộc và  nghiện.

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến việc sử dụng ma túy ở thanh thiếu niên, nhưng thông thường luôn có những lý do “nghiêm túc” đằng sau như: sức ép của việc khẳng định bản thân và thuộc về nhóm bạn bè, bị bạo hành, bị lạm dụng, bố mẹ ly hôn, cuộc sống quá cơ cực… Hầu hết thanh thiếu niên sử dụng ma túy ban đầu chỉ với mục đích thử nghiệm và ngưng sử dụng sau một thời gian, nhưng cómột bộ phận sẽ có nguy cơ cao hơn với việc lạm dụng và nghiện ma túy do có chịu ảnh hưởng của các yếu tố: Khiếm khuyết bẩm sinh trong hệ thần kinh; Di truyền; Gen; Căng thẳng; Trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu; Sang chấn tâm lý và Rối loạn tâm thần.

Dạy nghề cho người cai nghiện ma túy

Trong một nghiên cứu trên gần 600 thanh thiếu niên có sử dụng ma túy độ tuổi 16 - 24 tại Hà Nội, Hải Phòng, TP Hồ Chí Minh do Dự án Bảo vệ Tương lai – can thiệp giảm tác hại cho thanh niên sử dụng ma túy (Trung tâm Sáng kiến Phát triển Cộng đồng , 2016) thực hiện, cho thấy chỉ riêng với trầm cảm có tới 43% người tham gia cho biết có những dấu hiệu trầm cảm ở mức độ từ trung bình đến nghiêm trọng. Các vấn đề rối loạn tâm thần có thể xuất hiện trước ( là nguyên nhân) hoặc xuất hiện sau ( là hệ quả) việc sử dụng – lạm dụng ma túy ở thanh thiếu niên. Việc điều trị rối loạn tâm thần và điều trị nghiện là không giống nhau bởi đây là hai phạm trù bệnh khác biệt, nhưng nếu chỉ điều trị một trong hai thì kết quả hồi phục sẽ thấp hơn rất nhiều so với việc điều trị cả hai cùng một lúc.

Một tín hiệu đáng mừng là ngày càng có nhiều người nhìn nhận tầm quan trọng của việc hỗ trợ thanh thiếu niên trang bị khả năng phục hồi tâm trí từ những năm tháng đầu đời để có thể đương đầu với các thử thách trong thế giới hiện nay. Ngày càng có nhiều bằng chứng về việc thúc đẩy và bảo vệ sức khỏe thời niên thiếu không chỉ đem lại lợi ích cho chính thiếu niên đó về ngắn hạn và dàihạn, mà còn ảnh hướng tích cực đến xã hội và nền kinh tế khi những người trưởng thành khỏe mạnh có thể lao động hiệu quả hơn, và đóng góp nhiều hơn cho gia đình, cộng đồng và toàn xã hội.

Kỳ thị và phân biệt đối xử có tác động một cách tiêu cực đến quá trình điều trị và hồi phục của người sử dụng ma túy nói chung và đặc biệt đối với thanh thiếu niên nói riêng. Theo dự án Bảo vệ tương lai, các bạn thanh thiếu niên sử dụng ma túy thường xuyên bị gia đình,hàng xóm và bạn bè kỳ thị, coi thường hoặc miệt thị. Các tin tức và hình ảnh tiêu cực về người sử dụng ma túy trên truyền thông như thường xuyên gắn với tình trạng “ngáo đá”, gây rối trật tự công cộng, phạm pháp, giết người…cũng là những định kiến có tác động không nhỏ tới thanh thiếu niên có sử dụng ma túy.

Gia đình và bạn bè đóng vai trò quan trọng trong việc giúp phát hiện sớm các dấu hiệu của lạm dụng ma túy và rối loạn tâm thần khi vàchỉ khi tạo được một mối quan hệ chân thành, một không gian an toàn để các bạn thanh thiếu niên có thể tin tưởng và cảm thấy thoải mái chia sẻ các vấn đề của mình. Các bạn có thể tham gia điều trị đã tốt, nhưng đó mới chỉ là một khía cạnh trong toàn bộ quá trình hồi phục của người nghiện ma túy và /hoặc có vấn đề về sức khỏe tâm thần và luôn cần sự đồng hành lâu dài của gia đình, bạn bè và cộng đồng.

Dự án “Bảo vệ tương lai” – Chiến lược mới nhằm kiểm soát lây nhiễm HIV trong nhóm thanh niên sử dụng ma túy ở Việt Nam” do Trung tâm Hỗ trợ Sáng kiến Phát triển Cộng đồng thực hiện với sự tài trợ bởi Expertise France (Cơ quan Hỗ trợ Kỹ thuật Quốc tế Pháp). “Bảo vệ tương lai” hướng tới củng cố chất lượng can thiệp HIV trong nhóm người sử dụng ma túy từ 16 tới 24 tuổi thông qua các chiến lược sáng tạo. Đối tượng hưởng lợi chính từ Dự án bao gồm thanh niên sử dụng ma túy, các tổ chức dựa vào cộng đồng và mạng lưới quốc gia hỗ trợ người sử dụng ma túy, người bán dâm, nam quan hệ tình dục đồng giới và người chuyển giới.

Hiếu