Bảo vệ và giữ gìn bộ não

TNV - Cơ thể con người gồm nhiều cơ quan hợp thành, bộ phận nào cũng quan trọng, nhưng quan trọng nhất là bộ não. Bằng chứng là nếu không may não bộ không còn làm việc nữa ( chết não ) thì cuộc sống coi như dừng lại mặc dù các cơ quan ,bộ phận khác của cơ thể có thể vẫn còn nguyên vẹn. Quan trọng vậy nhưng đâu lúc nào não bộ được chú ý bảo vệ chu đáo.

Thường trước, trong, sau các lễ hội lớn nhất là dịp Tết Nguyên đán chấn thương sọ não, tai biến mạch máu não đều tăng cao. Nguyên nhân của hai bệnh này có nhiều yếu tố và vẫn hay gặp ở tất cả các tháng trong năm  nhưng tăng cao vào dịp Tết do mật độ giao thông cao, lái xe làm việc nhiều, mệt mỏi; thời tiết thay đổi, lạnh… Một yếu tố quan trọng dễ xẩy ra cả hai bệnh tuy đã được cảnh báo nhiều nhưng xem ra vẫn khó khắc phục là dùng nhiều rượu bia .

 Tai biến mạch máu não (TBMMN) là bệnh hay gặp nhất ở người cao tuổi, thường là biến chứng nặng của cao huyết áp, xơ vữa động mạch. Người trẻ tuổi cũng có thể mắc bệnh này do biến chứng của bệnh tim mạch hay do dị dạng mạch máu não. Đây là biểu hiện bệnh lý bao gồm phần lớn những trường hợp tắc mạch máu não, chảy  máu trong não, màng não và nhũn não. Nhìn chung trên thế giới, TBMMN thường đứng thứ 3 về tỷ lệ tử vong (sau bệnh tim và ung thư). Bệnh cần được quan tâm không chỉ ở tỷ lệ tử vong cao mà nếu bệnh nhân qua được giai đoạn cấp cũng còn  để lai nhiều di chứng về sau. Theo nghiên cứu của Russell thì tỷ lệ tử vong giai đoạn đầu của bệnh là 15% và 50% số bệnh nhân còn lại bị tàn phế. Theo GS. Phạm Khuê, tiến triển bệnh xuất huyết não nói chung nặng, có thể dẫn tới tử vong (2/3 số trường hợp). Những di chứng thường gặp là liệt nửa người, giảm trương lực cơ kèm theo các dấu hiệu  liệt khu trú khác, rối loạn thần kinh thực vật, tăng tiết dịch phế quản dẫn tới nhiễm trùng đường hô hấp, tiết niệu, rối loạn đại tiểu tiện, các di chứng thần kinh nặng nề (giảm trí tuệ, sa sút tinh thần). Do nằm lâu bệnh thường bị loét vùng mông, cùng cụt, chỏm xương đùi. Đây là tổn thương khó chữa, nhất là ở bệnh nhân suy kiệt.

Chấn thương sọ não (CTSN ) - những tổn thương sọ não do va chạm mạnh vào đầu thường do tai nạn giao thông, tai nạn lao động …Đây là nguyên nhân gây tử vong cao, để lại nhiều di chứng nặng nề cho người bệnh. Đặc biệt CTSN ở trẻ em luôn là mối nguy hiểm tiềm tàng. Chấn thương sọ não là loại tai nạn phổ biến ở mọi quốc gia, thương gặp ở các nước công nghiệp  nhất là các nước đang phát triển . Ở Nhật Bản theo một thông báo  CTSN  chiếm 74,3% trong  số 13.666 trường hợp tử vong vì tai nạn giao thông. Nước ta theo một thống kê của Bộ Y tế CTSN chiếm 18,55% trong số 12749 ca cấp cứu vì tai nạn giao thông.  Trong CTSN có hai loại tổn thương chính: nguyên phát và thứ phát. Các tổn thương nguyên phát hình thành ngay sau chấn thương: vỡ hộp sọ, dập não …. Các tổn thương thứ phát hình thành dần  về sau: chèn  ép do máu tụ, phù não… Ngoài ra chấn thương sọ não còn gây các  biến chứng muộn: liệt vận động, động kinh , mất tri thức v.v. Trong  đó phù não là loại diễn biến  phổ biến nhất và nguy hại nhất, đe dọa tính mạng nạn nhân. Mức độ nặng của chấn thương sọ não phụ thuộc  vào khoảng thời gian đã qua và biểu hiện thiếu oxy của não. Ở đây xảy ra tất cả các loại cơ chế thiếu Oxy (do thiếu máu, thiểu năng rối loạn  tuần hoàn, nhiễm độc tố , rối loạn chuyển hóa các chất…).   Khi mạch máu não bị  chèn ép  do chảy máu trong hay phù não biểu hiện  thiếu oxy do thiếu máu cục bộ là chủ yếu. Do rối loạn hô hấp ngoài có dạng giảm oxy mô toàn cơ thể; còn trong  tổn thương mô não không hồi phục thấy vai trò của thiếu oxy nhiễm độc. Như vậy thiếu oxy là nguyên nhân gián tiếp và trực tiếp của cả hai cơ chế gây phù não

Điều trị TBMMN, chủ yếu dùng nội khoa (trừ trường hợp tạo khối máu cục tự phát trong não có thể giải quyết tốt bằng phẫu thuật thần kinh). Với Chấn thương sọ não thường - thường  là những cấp cứu nặng - cần áp dụng các biện pháp tổng hợp nội ngoại khoa. Nhìn chung với giai đoạn cấp của TBMMN, chấn thương so não cần có biện pháp tích cực ngăn, chấm rứt tình trạng chẩy máu , chống phù não, đảm bảo thông khí, dinh dưỡng ; chống loét, chống bội nhiễm. Điều trị các biến chứng, ngoài dùng thuốc, bệnh nhân cần được tập vật lý trị liệu, châm cứu, thể dục trị liệu pháp.

Oxy cao áp là phương pháp tham gia một cách tích cực vào cấp cứu, điều trị  và điều trị dự phòng các di chứng của TBMMN, chấn thương sõ não. Phương pháp này không chỉ cung cấp đủ oxy cho quá trình chuyển hóa các chất vốn rất cần để não tồn tại, hoạt động và phát triển. Oxy được coi là chất  cần thiết bậc nhất giải quyết   vòng luẩn quẩn bệnh lý trong não. Thiếu  máu, thiếu oxy dẫn tới phù não. Phù não lại gây chèn ép mạch máu làm nặng thêm tình trạng thiếu máu. Thiếu máu nhiều làm phù tăng thêm, tổn thương não nặng thêm. OXCA có tác dụng làm co mạch, giảm tính thấm thành mạïch làm giảm nhanh phù não, giảm áp lực nội sọ. Đây là hai yêu cầu quan trọng trong cấp cứu và điều trị TBMMN, chấn thương sọ não. OXCA còn có tác dụng kích thích hoạt tính chống đông máu của huyết thanh, làm tan các cục máu gây tắc mạch vốn là yếu tố bệnh sinh quan trọng của bệnh nhũn não. Sau giai đoạn cấp  nhiều chức năng của não bị ảnh hưởng. Hoạt động của toàn cơ thể (đặc biệt là những cơ quan do vùng não bị tổn thương chỉ huy) hoạt động không hài hòa  nhất là hệ vận động và tim mạch. Tình trạng thiểu dưỡng, thiếu oxy dần phát triển toàn cơ thể.

 Trong điều trị TBMMN, chấn thương sọ não thời kỳ cấp cũng như điều trị các di chứng, bệnh nhân được điều trị kết hợp OXCA càng sớm càng có tác dụng cứu sống bệnh nhân, giảm tử vong,  hồi phục các  các di chứng của bệnh.

 Theo một thoáng kê ởâ Nga, nhóm bệnh nhân bị tai biến mạch máu não  có điều tri OXCA kết hợp (171 bệnh nhân) tỷ lệ tử vong giảm 2,4 lần so với nhóm không điều trị OXCA. Tại Trung tâm oxy cao áp TP. HCM, phần lớn bệnh nhân đến với Trung tâm ở thời kỳ muộn, một số ít đến kịp thời sau 10 ngày bị bệnh. Tuy vậy, kết quả điều trị các biến chứng, di chứng của bệnh đạt tốt 29%, khá 32%, trung bình 25%. Số còn lại do đến điều trị quá muộn ( sau 1 năm) nên bệnh ít chuyển biến.

 TBMMN, chấn thương sọ não  là bệnh thường có diễn biến nặng, hay để lại nhiều di chứng nặng nề, cần phòng tránh bằng cách phát hiện và chữa tăng huyết áp, xơ vữa động mạch, cẩn trọng khi giao thông , hạn chế rượu bia . Đồng thời cần tránh những yếu tố thuận lợi để bệnh xảy ra như làm việc gắng sức nhiều, lạnh đột ngột, stress tâm lý... Nếu không may xảy ra, cùng với điều trị tích cực bằng nội khoa (hoặc ngoại khoa khi có cục máu), OXCA được dùng sớm  sẽ góp phần tích cực  cấp cứu và điều trị các di chứng của hai  bệnh này.

                                      Bác sĩ Nguyễn Kim Phong