Ngày Thế giới không thuốc lá 2020 với chủ đề “Bảo vệ thanh thiếu niên khỏi tác động của việc quảng cáo các sản phẩm thuốc lá và sử dụng thuốc lá”

TNV - Ngày 21/5 tại Hà Nội, Quỹ Phòng chống tác hại (PCTH) của thuốc lá đã tổ chức buổi gặp mặt để thông tin cho báo chí về tác hại của các sản phẩm thuốc lá mới; các thông tin về hoạt động PCTH thuốc lá của Quỹ PCTH thuốc lá và các hoạt động hưởng ứng Ngày Thế giới không thuốc lá năm 2020.

Hàng năm, trên toàn thế giới có khoảng 5 triệu trường hợp tử vong do các bệnh có liên quan đến thuốc lá, mỗi 8 giây có một người chết do thuốc lá... Ước tính đến năm 2030, số người tử vong hàng năm do các bệnh liên quan với thuốc lá sẽ tăng lên 10 triệu người, nhiều hơn cả các trường hợp tử vong do nhiễm HIV, bệnh lao, tai nạn giao thông, tự tử và giết người cộng lại.

Thuốc lá điện tử chứa nhiều rủi ro về sức khỏe

Nhằm tăng cường hơn nữa sự quan tâm của các quốc gia với công tác phòng chống tác hại thuốc lá (PCTH thuốc lá), Tổ chức Y tế thế giới (WHO) lấy ngày 31/5 hàng năm là Ngày Thế giới không thuốc lá. Năm 2020, Tổ chức Y tế thế giới lấy chủ đề “Bảo vệ thanh thiếu niên khỏi tác động của việc quảng cáo các sản phẩm thuốc lá và sử dụng thuốc lá” nhằm tiếp tục thông tin tới cộng đồng tác hại của việc sử dụng thuốc lá, kêu gọi các quốc gia thực hiện những chính sách mạnh mẽ để bảo vệ giới trẻ trước ảnh hưởng của sử dụng các sản phẩm thuốc lá, bao gồm cả thuốc lá điếu và các sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá điện tử (Electronic Nicotine Delivery - ENDs) và thuốc lá làm nóng (Heated Tobacco Product - HTPs). Cả hai loại sản phẩm này đều sử dụng thiết bị điện tử để làm nóng dung dịch hoặc nguyên liệu thuốc lá tạo ra làn hơi khói để người dùng hút vào, có một số thành phần độc hại tương tự như thuốc lá điếu. Các sản phẩm thuốc lá này còn mới đối với thị trường tiêu dùng, nhất là tại Việt Nam.

Các sản phẩm thuốc lá mới hiện được các công ty thuốc lá giới thiệu là một sản phẩm ít hại hơn so với thuốc lá điếu thông thường. Tuy nhiên đây chỉ là các quảng cáo nhằm gây nhầm lần. Các bằng chứng đến thời điểm hiện tại cho thấy cả thuốc lá điện tử ENDs và thuốc lá nung nóng HTPs đều có chứa các thành phần độc hại, khi sử dụng đều có sự đốt cháy và có khói, hơi tỏa ra môi trường gây hại cho người xung quanh.

Đối với trẻ em và phụ nữ mang thai: Nicotine trong thuốc lá điện tử gây hại cho sự phát triển não bộ ở trẻ em vì não bộ của trẻ đang trong giai đoạn phát triển, Nicotine cũng ảnh hưởng xấu tới sức khỏe của bà mẹ và thai nhi trong thai kì, gây ra sinh non và thai chết lưu.

Đối với thanh thiếu niên: Những thay đổi do nicotine gây ra trong hệ thần kinh trong não khiến người dùng ở nhóm tuổi trẻ dễ bị nghiện nicotine hơn và vì thế ảnh hưởng đến sức khỏe sẽ đến sớm và trầm trọng hơn trong tương lai.

Thuốc lá điện tử sử dụng nhiều hương liệu, hóa chất không phải là từ nguyên liệu lá thuốc lá điếu thông thường. Nguyên liệu phối trộn nhiều loại thành phần khác nhau nên có thể bị lợi dụng để sử dụng ma túy thông qua việc phối trộn. Tại Việt Nam, tình trạng tội phạm ma túy trộn các loại may túy vào các sản phẩm thuốc lá điện tử và hướng vào đối tượng học sinh, sinh viên và giới trẻ đang rất phức tạp và một số vụ việc đã được điều tra, phát hiện.

Thuốc lá làm nóng chứa nicotine là chất gây nghiện mạnh, có hại cho sức khỏe, đặc biệt đối với trẻ em, vị thành niên và phụ nữ có thai. Phơi nhiễm chất nitrosamines liên quan tới ung thư phổi, mũi, thực quản, gan, tuyến tụy và cổ tử cung. Phơi nhiễm chất aldehydes như formaldehyde có thể gây ung thư phổi và mũi, ngoài việc khiến cho phổi dễ bị nhạy cảm trước các nhiễm khuẩn. Phơi nhiễm carbon monoxide làm giảm việc cung cấp oxy tới tim làm tăng nguy cơ gây huyết khối, bệnh tim và đột quỵ. Phơi nhiễm acrolein góp phần làm tăng mảng bám trong mạch máu cũng như tạo huyết khối, tăng nguy cơ tim mạch và đột quỵ. Phơi nhiễm cũng gây tổn hại khả năng chống viêm của phổi.

Ngoài những tác hại về mặt sức khỏe, thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng còn gây ra nhiều tác hại hại về mặt xã hội.

Tác hại đối với thanh thiếu niên

Thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng hiện có xu hướng nhắm tới đối tượng là giới trẻ thông qua hình ảnh, phong cách tạo gu thẩm mỹ, xu hướng của giới trẻ, bán hàng qua mạng (bán qua app điện thoại thông minh, quảng cáo và mua bán trên internet ) là hình thức mà giới trẻ thường sử dụng, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, môi trường, lối sống, hành vi của giới trẻ.

Một nghiên cứu trên thanh thiếu niên tại các thị trấn và thành phố của 13 quốc gia Đông Âu cho thấy 2,6% thanh thiếu niên không hút thuốc lá đã từng thử hút ENDS ít nhất 3 lần. Một nghiên cứu của Hàn Quốc báo cáo rằng 9,5% thanh thiếu niên chưa bao giờ hút thuốc lá nhưng đã sử dụng thuốc lá điện tử thường xuyên (nhiều hơn 10 lần mỗi tháng) trong đó 3,3% sử dụng mỗi ngày. Hai vòng điều tra toàn cầu về tình hình sử dụng thuốc lá trong học sinh (GATS) năm 2014 và 2018 cho thấy tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong nhóm 13-15 tuổi ở các quốc gia châu Âu đều có xu hướng tăng nhanh, cả ở nam và nữ. Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử của thanh thiếu niên lứa tuổi 13-15 ở các nước thu nhập thấp và trung bình khá cao và đang gia tăng song song với thuốc lá điếu: Guam 34,6%, Ba Lan 23,4%, Ucraina 18,4%, Lào 4,3%, Campuchia 2,3%.

Một bài tổng quan lý thuyết tại Hoa Kỳ đã kết luận rằng tỷ lệ bắt đầu hút thuốc lá điếu thông thường ở những người trẻ (tuổi từ 14-30) đã từng dùng thuốc lá điện tử cao hơn 3,62 lần so với những người chưa từng sử dụng. Một Ủy viên của cơ quan quản lý dược phẩm Hoa Kỳ - FDA đã nêu rõ quan điểm: “Đó không chỉ là vấn đề về việc nghiện nicotine và nguy cơ những đứa trẻ em nghiện nicotine từ việc dùng thuốc lá điện tử dẫn tới việc sử dụng thuốc lá điếu thông thường. Mà đây còn là rủi ro trực tiếp gây ra bởi thuốc lá điện tử”.

Một báo cáo tại Anh về ảnh hưởng ban đầu của việc sử dụng thuốc lá điện tử nêu rõ: Thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử có nhiều khả năng sẽ hút thuốc lá điếu thông thường hơn những người không dùng thuốc lá điện tử và Thanh thiếu niên hút thuốc lá điếu thông thường có nhiều khả năng sẽ dùng thuốc lá điện tử hơn người không hút thuốc lá.

Tác giả đã kết luận rằng đối với thanh thiếu niên chưa bao giờ hút thuốc lá nhưng sử dụng thuốc lá điện tử, tỷ lệ hút thuốc lá điếu thông thường cao hơn tới 6 lần so với những thanh thiếu niên chưa từng sử dụng thuốc lá điện tử.

Chính vì việc sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng làm gia tăng tỷ lệ sử dụng thuốc lá, ảnh hưởng đến mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá. Tại Việt Nam, tình trạng tội phạm ma túy trộn các loại ma túy vào các sản phẩm thuốc lá điện tử và hướng vào đối tượng học sinh, sinh viên và giới trẻ đang rất phức tạp và một số vụ việc đã được điều tra, phát hiện. Hơn nữa, tiêu dùng thuốc lá điện tử làm giảm chi tiêu, ảnh hưởng tới đói nghèo. Nghiên cứu của D Efroymson và cộng sự (năm 2011) chỉ ra việc sử dụng thuốc lá có ảnh hưởng tới vấn đề đói nghèo và bất bình đẳng tại Việt Nam.

Bên cạnh đó, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới có những tác động bất lợi đến kinh tế và ngành sản xuất nội địa: Việt Nam hiện không sản xuất thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng nên việc cho phép nhập khẩu thuốc lá điện tử sẽ chỉ làm lợi cho các công ty thuốc lá nước ngoài. Hiện nay, Tổ chức Hải quan quốc tế của Liên Hiệp Quốc xếp thuốc lá điện tử không chứa nicotine vào chương hóa chất nên không chịu thuế tiêu thụ đặc biệt hoặc mức thuế thấp. Bên cạnh đó, bộ phận điện tử của sản phẩm thuốc lá điện tử là phần có chi phí và giá cao, không chịu thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ gây thất thu cho ngân sách của nước ta.

Các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới có chứa các chất độc hại, gây bệnh tật, tử vong, ảnh hưởng đến sức khỏe của cả người hút và người xung quanh, gây ra các tác hại về xã hội, kinh tế, môi trường. Bản chất sản phẩm này vẫn là lệ thuốc chất gây nghiện nicotine. Các tác động có hại đến sức khỏe con người và các hệ lụy xã hội do sử dụng các loại sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng (chủ động và phơi nhiễm với khói thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng) gây ra không thấp hơn so với thuốc lá điếu thông thường.

Thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng ảnh hưởng xấu tới thanh thiếu niên và cả những người hút thuốc lá. Đặc biệt, nguy cơ tiềm ẩn ảnh hưởng đến giới trẻ, nguy cơ sử dụng ma túy và các chất kích thích khác đồng thời với thuốc lá điện tử nghiêm trọng hơn rất nhiều so với thuốc lá điếu thông thường. Do đó, cần phòng ngừa việc sử dụng thuốc lá điện tử ENDs và thuốc lá làm nóng HTPs ở những người chưa hút, đặc biệt là trẻ em, thanh thiếu niên.

Cần cấm hoàn toàn dưới mọi hình thức mua bán, sản xuất, nhập khẩu đối với các sản phẩm thuốc lá mới này (thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng).

Bùi Hạnh