Ảnh minh họa. Nguồn: BHXHVN
Thực trạng thiếu hiểu biết của người lao động trẻ về BHTN
Dù Luật Việc làm 2013 quy định rõ ràng về đối tượng tham gia, mức đóng, quyền lợi và quy trình hưởng BHTN, nhưng nhiều lao động trẻ – đặc biệt là nhóm vừa tốt nghiệp, mới đi làm – lại không nắm rõ các quy định này. Nhiều người thậm chí không biết mình có đang được tham gia BHTN hay không, hoặc không biết cách tra cứu, làm hồ sơ nhận trợ cấp khi mất việc
Theo thống kê từ Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam, tính đến cuối năm 2023, số người tham gia BHTN là khoảng 14,2 triệu người, tăng 3,1% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, đối với nhóm lao động trẻ (dưới 30 tuổi), nhiều người vẫn chưa nhận thức đầy đủ về quyền lợi và nghĩa vụ tham gia BHTN. Ngoài ra, các nhóm lao động tự do, lao động thời vụ hoặc làm việc cho doanh nghiệp nhỏ – vốn chiếm tỷ trọng lớn trong lực lượng lao động trẻ – lại không thuộc diện bắt buộc tham gia BHTN, dẫn đến tình trạng dễ bị tổn thương khi thất nghiệp.
Một khảo sát của Trung tâm Dịch vụ việc làm TP.HCM năm 2022 cho thấy, hơn 40% lao động trẻ không biết rõ về quyền lợi khi tham gia BHTN. Nhiều người sau khi nghỉ việc không biết cách nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp, dẫn đến việc bị quá hạn (90 ngày kể từ thời điểm chấm dứt HĐLĐ – theo quy định tại Điều 17 Nghị định 28/2015/NĐ-CP).
Ngoài ra, nhiều lao động làm việc trong các công ty vừa và nhỏ, doanh nghiệp không chính thức hoặc làm việc tự do (freelancer), không được doanh nghiệp đóng BHTN hoặc không ký hợp đồng lao động. Điều này khiến quyền lợi bị ảnh hưởng nghiêm trọng khi thất nghiệp.
Nguyên nhân thiếu hiểu biết người lao động trẻ về BHTN
Trước hết, công tác truyền thông, phổ biến chính sách BHTN hiện vẫn còn hạn chế, nhất là đối với đối tượng thanh niên. Các hình thức tuyên truyền còn khô cứng, thiếu tính tương tác và chưa được cá nhân hóa theo nhóm đối tượng cụ thể.
Mặt khác, một bộ phận người lao động trẻ có tâm lý chủ quan, cho rằng mình “còn trẻ, còn sức lao động”, không nghĩ đến tình huống thất nghiệp nên ít quan tâm đến các chính sách an sinh.
Một số doanh nghiệp, đặc biệt là khối tư nhân nhỏ hoặc sử dụng lao động thời vụ, lại né tránh nghĩa vụ đóng BHTN hoặc chỉ đóng ở mức lương tối thiểu, khiến người lao động mất quyền lợi khi xảy ra rủi ro.
Giải pháp từ góc độ quản lý nhà nước
Để nâng cao nhận thức của người lao động trẻ về quyền và nghĩa vụ tham gia BHTN, các cơ quan quản lý nhà nước cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp:
Tăng cường truyền thông phù hợp với thanh niên
Cần đổi mới nội dung và hình thức truyền thông như sử dụng mạng xã hội, các nền tảng số, video ngắn, infographic dễ hiểu… nhằm thu hút sự quan tâm của người trẻ. Đưa nội dung BHTN vào các hoạt động của tổ chức Đoàn, Hội thanh niên.
Đưa nội dung BHTN vào chương trình đào tạo nghề, định hướng nghề nghiệp
Phối hợp với trường đại học, trung tâm giáo dục nghề nghiệp để truyền thông về chính sách BHTN, giúp sinh viên và học viên hiểu rõ nghĩa vụ và quyền lợi khi tham gia thị trường lao động.
Tăng cường kiểm tra, thanh tra doanh nghiệp
Bảo hiểm xã hội các cấp phối hợp với Sở Lao động – Thương binh và Xã hội cần kiểm tra việc thực hiện nghĩa vụ tham gia BHTN cho người lao động, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm như trốn đóng, chậm đóng, đóng không đúng mức.
Đẩy mạnh dịch vụ công trực tuyến, công khai thông tin
Hướng dẫn người lao động sử dụng ứng dụng VssID hoặc Cổng dịch vụ công của BHXH Việt Nam để tra cứu quá trình tham gia BHTN, tra cứu hồ sơ, nộp thủ tục trực tuyến khi hưởng trợ cấp thất nghiệp.
Phát huy vai trò của Quỹ BHTN trong tư vấn – đào tạo – giới thiệu việc làm
BHTN không chỉ chi trả tiền trợ cấp mà còn hỗ trợ đào tạo nghề, tư vấn việc làm – là yếu tố giúp người lao động trẻ sớm quay lại thị trường lao động một cách bền vững.
Bảo hiểm thất nghiệp là quyền lợi chính đáng, nhưng cũng là nghĩa vụ bắt buộc đối với người lao động và doanh nghiệp. Để chính sách này thực sự phát huy vai trò trong việc đảm bảo an sinh xã hội, cần nâng cao nhận thức cho nhóm lao động trẻ – lực lượng lao động chủ lực của hiện tại và tương lai. Khi người trẻ hiểu đúng, làm đúng, chính sách sẽ phát huy tối đa tính nhân văn và hiệu quả thực tiễn.
Cầm Lụa