Trước đây, người lao động chỉ được nhận lương hưu khi đã đóng BHXH đủ 20 năm và đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định. Tuy nhiên, với quy định mới, người lao động sẽ chỉ cần đóng đủ 15 năm là đủ điều kiện hưởng lương hưu khi đến tuổi nghỉ hưu theo luật định. Đây là một cải cách mang tính đột phá, nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người lao động, nhất là những người tham gia BHXH muộn, làm việc không liên tục hoặc ở khu vực phi chính thức.
Theo đó, phụ nữ khi đóng đủ 15 năm BHXH sẽ được hưởng mức lương hưu bằng 45% mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH. Với mỗi năm đóng thêm sau đó, tỷ lệ lương hưu sẽ được cộng thêm 2%, tối đa là 75%. Trong khi đó, đối với nam giới, nếu chỉ đóng BHXH trong khoảng từ 15 đến dưới 20 năm, mức lương hưu khởi điểm là 40%, mỗi năm đóng thêm được cộng thêm 1%, và khi đạt mốc 20 năm thì tỷ lệ bắt đầu tính từ 45%, tương tự như nữ.
Quy định này áp dụng cho tất cả các trường hợp, không phân biệt thời điểm bắt đầu tham gia BHXH. Nghĩa là những người đang đóng BHXH dở dang mà đến thời điểm 1/7/2025 đã tích lũy được 13–14 năm, thì chỉ cần tiếp tục đóng đến khi đủ 15 năm là có thể nhận lương hưu. Đây là chính sách mang tính nhân văn, tạo điều kiện để nhiều người lao động không bị thiệt thòi khi không đủ điều kiện cũ (20 năm), nhất là trong bối cảnh không ít người có xu hướng rút BHXH một lần do không đủ năm đóng để chờ hưởng lương hưu.
Về độ tuổi nghỉ hưu, hiện nay theo lộ trình của Bộ luật Lao động 2019, tuổi nghỉ hưu năm 2025 được xác định là 61 tuổi 3 tháng với nam và 56 tuổi 8 tháng với nữ. Sau đó, độ tuổi này sẽ tiếp tục tăng theo lộ trình đến khi đạt mốc 62 tuổi với nam (vào năm 2028) và 60 tuổi với nữ (năm 2035).
Đáng lưu ý, việc nghỉ hưu trước tuổi quy định sẽ làm giảm tỷ lệ hưởng lương hưu. Cụ thể, mỗi năm nghỉ hưu sớm so với tuổi quy định sẽ bị trừ 2% vào tỷ lệ lương hưu hàng tháng. Trường hợp nghỉ trước dưới 6 tháng thì không bị trừ; nếu nghỉ sớm từ 6 tháng đến dưới 12 tháng thì trừ 1%. Đây là điều khoản nhằm đảm bảo công bằng trong phân phối quyền lợi giữa những người nghỉ hưu đúng tuổi và những người về hưu sớm.
Ngoài lương hưu, người hưởng hưu trí từ BHXH còn được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí, được chi trả toàn bộ hoặc phần lớn chi phí khám chữa bệnh theo chế độ hiện hành. Đây là lợi ích thiết thực, đặc biệt quan trọng đối với người cao tuổi thường xuyên có nhu cầu chăm sóc sức khỏe, giúp giảm thiểu gánh nặng tài chính khi ốm đau.
Một điểm mới khác trong Luật BHXH 2024 là quy định người từ 75 tuổi trở lên, nếu không có lương hưu hoặc trợ cấp BHXH hằng tháng, sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội hàng tháng từ ngân sách nhà nước. Trước đây, đối tượng này chỉ được hưởng trợ cấp khi đã từ 80 tuổi hoặc sống ở vùng đặc biệt khó khăn. Việc hạ độ tuổi từ 80 xuống 75 đã mở rộng đáng kể phạm vi bao phủ của hệ thống an sinh xã hội đối với người cao tuổi.
Không chỉ vậy, người từ 70 đến dưới 75 tuổi cũng sẽ được hưởng trợ cấp xã hội nếu thuộc hộ nghèo hoặc cận nghèo. Những người thuộc diện hưởng trợ cấp hưu trí xã hội cũng được cấp thẻ BHYT miễn phí, được nhà nước hỗ trợ chi phí mai táng khi qua đời. Như vậy, chính sách mới đã thể hiện rõ định hướng "không để ai bị bỏ lại phía sau", tạo ra mạng lưới an sinh cơ bản cho mọi công dân khi về già.
Chính sách trợ cấp hưu trí xã hội cho người từ 75 tuổi trở lên đặc biệt phù hợp với xu hướng già hóa dân số đang diễn ra nhanh chóng tại Việt Nam. Theo dự báo, đến năm 2036, Việt Nam sẽ chính thức bước vào giai đoạn dân số già. Vì vậy, việc đảm bảo một mức sống cơ bản cho người cao tuổi là yếu tố cấp thiết để đảm bảo phát triển bền vững.
Về thủ tục, người đủ điều kiện hưởng lương hưu có thể nộp hồ sơ tại cơ quan BHXH nơi đang cư trú hoặc làm việc, kèm theo giấy tờ chứng minh thời gian đóng BHXH và độ tuổi nghỉ hưu. Trong khi đó, người từ 75 tuổi không có lương hưu cần nộp đơn đề nghị tại UBND xã/phường, kèm xác nhận không hưởng bất kỳ khoản trợ cấp BHXH nào. Các cơ quan chức năng sẽ thẩm định và chi trả trợ cấp hằng tháng, đồng thời cấp BHYT theo quy định.
Theo các chuyên gia, Luật BHXH sửa đổi lần này là bước đi cần thiết để mở rộng diện bao phủ BHXH, khuyến khích người lao động tham gia dài hạn thay vì rút BHXH một lần. Đồng thời, việc giảm số năm tối thiểu để được hưởng lương hưu cũng là giải pháp hợp lý, phù hợp với thực tiễn lao động hiện nay, nơi nhiều người tham gia BHXH muộn hoặc gián đoạn do biến động công việc.
Từ góc độ bình đẳng giới, quy định nữ giới được hưởng mức khởi điểm lương hưu cao hơn nam giới (45% so với 40%) cũng phản ánh sự quan tâm đến đặc thù nghề nghiệp và vai trò gia đình của phụ nữ – những người thường chịu thiệt thòi do phải nghỉ sinh con, nuôi con nhỏ hoặc chăm sóc gia đình.
Tổng thể, Luật BHXH 2024 với những điều chỉnh sâu rộng không chỉ giúp hàng triệu người lao động có cơ hội nghỉ hưu với khoản thu nhập ổn định mà còn đảm bảo mức sống cơ bản cho người cao tuổi, ngay cả khi họ không có điều kiện tham gia BHXH trước đó. Đây là bước đi chiến lược nhằm xây dựng một hệ thống an sinh xã hội bao trùm, nhân văn và phát triển bền vững – hướng tới mục tiêu "an sinh toàn dân" trong giai đoạn tới.
Tấn Tài