Ảnh minh họa (Baochinhphu.vn)
Pháp luật - điểm tựa quan trọng nhưng còn "xa" với người nghèo
Trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, việc bảo đảm quyền tiếp cận pháp luật và công lý cho mọi người dân, đặc biệt là người nghèo, luôn được xác định là nhiệm vụ trọng tâm. Pháp luật không chỉ là công cụ quản lý xã hội mà còn là "lá chắn" bảo vệ quyền con người, quyền công dân, tạo nền tảng cho phát triển bền vững và công bằng xã hội.
Tuy nhiên, trên thực tế, pháp luật vẫn là lĩnh vực còn "xa" với một bộ phận không nhỏ người nghèo. Hạn chế về trình độ học vấn, điều kiện kinh tế, khả năng tiếp cận thông tin, cùng với tâm lý e ngại khi tiếp xúc với cơ quan công quyền khiến nhiều người nghèo chưa hiểu đầy đủ quyền và nghĩa vụ của mình theo quy định của pháp luật. Không ít trường hợp người nghèo chịu thiệt thòi, thậm chí mất quyền lợi chính đáng, chỉ vì không biết hoặc không đủ khả năng tiếp cận pháp luật kịp thời.
Theo kết quả rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo năm 2024 theo chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021–2025, cả nước vẫn còn hơn 1,25 triệu hộ nghèo và hộ cận nghèo. Điều này cho thấy, bên cạnh khó khăn về thu nhập, người nghèo còn đối mặt với nhiều thiếu hụt trong tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản, trong đó có dịch vụ pháp lý.
Chính trong bối cảnh đó, vai trò của truyền thông pháp luật và trợ giúp pháp lý càng trở nên quan trọng, là giải pháp căn cơ để "đưa pháp luật đến gần người nghèo", bảo đảm không ai bị bỏ lại phía sau trong tiếp cận công lý.
Truyền thông pháp luật - bước đầu đưa pháp luật đến với người nghèo
Truyền thông, phổ biến, giáo dục pháp luật là quá trình đưa các quy định của pháp luật đến với người dân bằng những hình thức phù hợp, dễ hiểu, dễ tiếp cận, nhằm hình thành ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật trong xã hội. Đối với người nghèo, truyền thông pháp luật không chỉ mang ý nghĩa tuyên truyền mà còn là bước khởi đầu để họ nhận thức được quyền lợi của mình.
Thực tế cho thấy, nhiều người nghèo không tiếp cận được trợ giúp pháp lý đơn giản vì họ không biết mình có quyền được trợ giúp miễn phí theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017. Việc truyền thông pháp luật nếu không đi đến tận thôn, bản, khu dân cư, nếu không sử dụng ngôn ngữ gần gũi, dễ hiểu thì rất khó phát huy hiệu quả.
Nhận thức rõ điều này, trong Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021–2025, công tác truyền thông và giảm nghèo về thông tin được xác định là một nội dung thành phần quan trọng. Bộ Thông tin và Truyền thông đã ban hành Thông tư hướng dẫn thực hiện Dự án Truyền thông và giảm nghèo về thông tin, tạo cơ sở pháp lý để triển khai đồng bộ các hoạt động truyền thông phục vụ người nghèo.
Truyền thông pháp luật hiệu quả giúp người nghèo:
Biết được các chính sách, pháp luật liên quan trực tiếp đến đời sống của mình như đất đai, hôn nhân – gia đình, lao động – việc làm, bảo hiểm y tế, trợ cấp xã hội;
Nhận diện được các rủi ro pháp lý có thể phát sinh;
Chủ động tìm đến các cơ quan, tổ chức trợ giúp pháp lý khi gặp khó khăn.
Có thể nói, truyền thông pháp luật là "cánh cửa đầu tiên" mở ra con đường tiếp cận công lý cho người nghèo.
Trợ giúp pháp lý - công cụ bảo vệ quyền lợi cho người nghèo
Nếu truyền thông pháp luật giúp người nghèo "biết" và "hiểu" pháp luật, thì trợ giúp pháp lý chính là công cụ giúp họ "sử dụng" pháp luật để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 khẳng định rõ trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý miễn phí cho người nghèo và các đối tượng yếu thế.
Trong những năm qua, hệ thống tổ chức trợ giúp pháp lý từ Trung ương đến địa phương đã không ngừng được củng cố, mở rộng. Nhiều vụ việc phức tạp liên quan đến tranh chấp đất đai, hôn nhân và gia đình, khiếu nại – tố cáo, tố tụng hình sự, dân sự đã được trợ giúp pháp lý kịp thời, giúp người nghèo bảo vệ được quyền lợi chính đáng trước pháp luật.
Tuy nhiên, công tác trợ giúp pháp lý cho người nghèo vẫn còn gặp không ít khó khăn. Một trong những hạn chế lớn nhất là khoảng cách giữa chính sách và người thụ hưởng. Không ít người nghèo không biết địa chỉ trợ giúp pháp lý, không hiểu quy trình, thủ tục hoặc e ngại khi tiếp xúc với cơ quan pháp luật. Ở một số vùng sâu, vùng xa, điều kiện đi lại khó khăn cũng khiến người dân không thể tiếp cận trực tiếp các trung tâm trợ giúp pháp lý.
Những hạn chế này cho thấy, nếu trợ giúp pháp lý không gắn chặt với công tác truyền thông pháp luật thì rất khó phát huy hết hiệu quả. Truyền thông chính là "đòn bẩy" giúp trợ giúp pháp lý đến đúng người, đúng lúc.
Khi truyền thông và trợ giúp pháp lý cùng "song hành"
Thực tiễn triển khai các chương trình giảm nghèo cho thấy, nơi nào làm tốt công tác truyền thông pháp luật gắn với trợ giúp pháp lý thì nơi đó người nghèo chủ động hơn trong việc bảo vệ quyền lợi của mình, giảm thiểu tranh chấp và rủi ro pháp lý.
Truyền thông pháp luật cần đóng vai trò:
Cung cấp thông tin chính xác, kịp thời về chính sách, pháp luật;
Hướng dẫn người nghèo cách tiếp cận dịch vụ trợ giúp pháp lý;
Phát hiện sớm các vụ việc có dấu hiệu xâm phạm quyền lợi của người nghèo để kết nối với các tổ chức trợ giúp pháp lý.
Ngược lại, hoạt động trợ giúp pháp lý cũng cần "nuôi dưỡng" nội dung truyền thông bằng những câu chuyện, tình huống pháp lý thực tế. Những vụ việc trợ giúp pháp lý thành công không chỉ giúp một cá nhân hay một gia đình mà còn có giá trị lan tỏa, nâng cao nhận thức pháp luật cho cả cộng đồng.
Sự phối hợp chặt chẽ giữa truyền thông pháp luật và trợ giúp pháp lý vì vậy chính là chìa khóa để đưa pháp luật thực sự đến gần người nghèo.
Vai trò của báo chí và truyền thông trong đưa pháp luật đến gần người nghèo
Trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ, báo chí điện tử và các nền tảng truyền thông số đang trở thành kênh quan trọng để phổ biến pháp luật đến người dân. Với ưu thế nhanh, rộng, dễ tiếp cận, báo chí điện tử có thể đưa thông tin pháp luật đến tận vùng sâu, vùng xa, nơi người nghèo sinh sống.
Đối với các cơ quan báo chí, đặc biệt là báo chí hướng tới thanh niên và cộng đồng như Tạp chí Điện tử Thanh niên Việt, việc truyền thông pháp luật cho người nghèo không chỉ là nhiệm vụ chính trị mà còn là trách nhiệm xã hội. Thông qua các bài viết phân tích chính sách, chuyên mục hỏi – đáp pháp luật, tình huống pháp lý thực tế, báo chí góp phần "giải mã" pháp luật bằng ngôn ngữ gần gũi, dễ hiểu.
Bên cạnh đó, việc ứng dụng các hình thức truyền thông mới như infographic, video ngắn, tư vấn pháp luật trực tuyến giúp thông tin pháp luật trở nên sinh động, hấp dẫn hơn, phù hợp với thói quen tiếp nhận thông tin của người dân hiện nay.
Đưa pháp luật đến gần người nghèo – từ chủ trương đến hành động
Để công tác truyền thông pháp luật và trợ giúp pháp lý thực sự phát huy hiệu quả trong giảm nghèo bền vững, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp.
Trước hết, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách về truyền thông pháp luật và trợ giúp pháp lý, bảo đảm nguồn lực và điều kiện triển khai tại cơ sở. Các địa phương cần coi truyền thông pháp luật là một phần không thể tách rời của chương trình giảm nghèo.
Thứ hai, cần đổi mới nội dung và hình thức truyền thông theo hướng lấy người nghèo làm trung tâm, xuất phát từ nhu cầu thực tế của họ. Thông tin pháp luật phải "đúng và trúng", tránh dàn trải, hình thức.
Thứ ba, tăng cường sự phối hợp giữa cơ quan truyền thông, tổ chức trợ giúp pháp lý và các tổ chức chính trị – xã hội trong việc phát hiện, hỗ trợ và bảo vệ quyền lợi cho người nghèo.
Cuối cùng, cần khuyến khích người nghèo chủ động tìm hiểu pháp luật, mạnh dạn sử dụng các dịch vụ trợ giúp pháp lý khi gặp khó khăn, coi pháp luật là điểm tựa để vươn lên.
Kết luận
Đưa pháp luật đến gần người nghèo không chỉ là yêu cầu của Nhà nước pháp quyền mà còn là thước đo của một xã hội công bằng, nhân văn. Khi truyền thông pháp luật và trợ giúp pháp lý được triển khai đồng bộ, hiệu quả, người nghèo sẽ không còn đứng ngoài pháp luật, mà trở thành chủ thể biết bảo vệ quyền lợi của mình.
Truyền thông và trợ giúp pháp lý vì vậy không chỉ góp phần giảm nghèo về kinh tế, mà còn giảm "nghèo pháp lý", tạo nền tảng vững chắc để người nghèo vươn lên một cách bền vững, đúng với tinh thần "không để ai bị bỏ lại phía sau" trong quá trình phát triển đất nước.
Nguyễn Ngọc Tùng