Một trong những bí ẩn lớn mà giới khoa học đã đau đầu tìm cách giải đáp trong suốt hơn 140 năm qua là về Mixodectes pungens, một loài động vật có vú nhỏ từng sinh sống ở phía tây Bắc Mỹ vào đầu kỷ Paleocen, khoảng 62 triệu năm trước. Dù đã có những dấu vết hóa thạch của loài này, nhưng cho đến gần đây, hiểu biết của các nhà nghiên cứu về nó vẫn còn rất hạn chế.
Tuy nhiên, một nghiên cứu mới đây đã phân tích bộ xương hoàn chỉnh nhất từng được phát hiện của Mixodectes pungens, cung cấp những dữ liệu quan trọng về kích thước, chế độ ăn uống, cách thức di chuyển và vị trí của loài này trên cây tiến hóa.
Dựa trên các phân tích mới nhất, các nhà khoa học đã xác định rằng Mixodectes pungens là một loài động vật có vú sống trên cây, chủ yếu ăn lá. Với trọng lượng ước tính khoảng 1,3 kg (3 pound), cấu trúc chi và móng vuốt của nó cho thấy loài này có khả năng bám chặt vào thân cây và cành cây, giống như một số loài linh trưởng hiện đại.
Đặc biệt, răng hàm của Mixodectes pungens có cấu trúc vòng đai, giúp nó có thể nghiền nát vật liệu thực vật cứng, điều này củng cố giả thuyết rằng thức ăn chủ yếu của nó là lá cây. Mặc dù có khả năng ăn tạp, nhưng lá vẫn là nguồn thức ăn chính của loài động vật cổ đại này.
Theo Stephen Chester, tác giả chính của nghiên cứu và phó giáo sư nhân chủng học tại Đại học Brooklyn thuộc Đại học Thành phố New York, phát hiện về bộ xương hóa thạch này mang lại bằng chứng mới về sự đa dạng sinh thái của các loài động vật có vú nhau thai ngay sau khi khủng long tuyệt chủng. Đây là một mảnh ghép quan trọng trong việc hiểu cách động vật có vú phát triển mạnh sau sự kiện tuyệt chủng lớn vào cuối kỷ Phấn Trắng.
Một trong những phát hiện đáng chú ý nhất từ nghiên cứu này là việc xác định mối quan hệ tiến hóa giữa Mixodectes pungens và các loài linh trưởng hiện đại. Theo đồng tác giả nghiên cứu, nhà nhân chủng học Eric Sargis từ Đại học Yale, loài động vật cổ đại này có quan hệ họ hàng gần với khỉ mèo, một nhóm động vật còn được gọi là vượn cáo bay, sinh sống ở Đông Nam Á.
Cả linh trưởng và khỉ mèo đều thuộc về một nhóm động vật có vú được gọi là "True Spirits". Điều này có nghĩa là Mixodectes pungens là một họ hàng tiến hóa xa xôi nhưng vẫn tương đối gần gũi với con người.
Theo Sargis: "Chất lượng và tính toàn vẹn của bộ xương 62 triệu năm tuổi này đã cung cấp những hiểu biết hoàn toàn mới về Mixodectes pungens, bao gồm một bức tranh rõ ràng hơn về vị trí của nó trên cây tiến hóa".
Phát hiện này rất quan trọng vì nó cho thấy các loài động vật có vú cổ đại đã bắt đầu có những đặc điểm sinh học tương đồng với tổ tiên của loài người ngay sau sự kiện tuyệt chủng của khủng long. Điều này giúp làm sáng tỏ con đường tiến hóa đã dẫn đến sự xuất hiện của các loài linh trưởng ngày nay, bao gồm cả con người.
Mixodectes pungens được cho là một trong những loài động vật có vú sống trên cây lớn nhất ở Bắc Mỹ vào thời kỳ Paleocen sớm. Bộ xương hóa thạch của nó được tìm thấy cùng với hóa thạch của Torrejonia wilsoni, một họ hàng gần của các loài linh trưởng sớm. Tuy nhiên, có một điểm khác biệt quan trọng: Torrejonia wilsoni có kích thước nhỏ hơn và chủ yếu ăn quả, trong khi Mixodectes pungens ăn lá. Sự khác biệt này cho thấy hai loài đã chiếm những hốc sinh thái riêng biệt, tránh sự cạnh tranh trực tiếp với nhau.
Để xác định rõ hơn vị trí tiến hóa của Mixodectes pungens, các nhà khoa học đã thực hiện hai phân tích phát sinh loài khác nhau. Một trong số đó xác định loài này là một loài linh trưởng cổ đại, trong khi nghiên cứu còn lại cho rằng nó không thuộc nhóm linh trưởng thực sự. Dù có sự khác biệt về kết luận, cả hai nghiên cứu đều xác nhận rằng Mixodectes pungens thuộc nhóm gần linh trưởng, một phân nhóm bao gồm các loài linh trưởng thực sự và khỉ mèo, nhưng không bao gồm chuột chù cây.
Theo Sargis, mặc dù nghiên cứu này chưa thể đưa ra kết luận cuối cùng về vị trí chính xác của Mixodectes pungens trên cây tiến hóa, nhưng nó đã giúp thu hẹp đáng kể khoảng cách trong cuộc tranh luận kéo dài hàng thập kỷ về mối quan hệ của loài này với linh trưởng.
Nghiên cứu mang tính đột phá này, được công bố trên tạp chí Science Reports, đã đưa các nhà khoa học tiến gần hơn đến việc hiểu rõ hơn về sự đa dạng của động vật có vú trong thời kỳ hậu khủng long.
Phát hiện về Mixodectes pungens không chỉ giúp làm sáng tỏ cách các loài động vật có vú đầu tiên thích nghi với môi trường sống trên cây mà còn cung cấp thông tin quan trọng về quá trình tiến hóa của các nhóm động vật có vú khác nhau.
Bằng cách phân tích bộ xương hóa thạch hoàn chỉnh này, các nhà nghiên cứu có thể hiểu rõ hơn về cách động vật có vú ban đầu đã tiến hóa để trở thành các loài mà chúng ta thấy ngày nay, bao gồm cả linh trưởng và con người.
Sự tiến bộ trong nghiên cứu hóa thạch tiếp tục mở ra những cánh cửa mới cho việc khám phá lịch sử sự sống trên Trái Đất, giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về nguồn gốc và quá trình phát triển của các loài động vật, cũng như con đường tiến hóa đã dẫn đến sự xuất hiện của con người.
Đức Khương