Thể chế phải "đi trước một bước"
Từ ngày 1-7-2025, TPHCM trở thành siêu đô thị đầu tiên của Việt Nam. Điều này đặt ra yêu cầu bức thiết về một mô hình quản trị mới, vượt ra khỏi khuôn khổ "thể chế cấp tỉnh" vốn đã không còn phù hợp với tầm vóc của thành phố 10 triệu dân. Bộ Chính trị, thông qua Nghị quyết 31-NQ/TW, đã xác định chiến lược phát triển TPHCM trở thành thành phố dịch vụ – công nghiệp hiện đại, trung tâm tài chính, thương mại quốc tế, đầu tàu kinh tế số và xã hội số của quốc gia; có sức cạnh tranh toàn cầu và vị thế nổi bật ở Đông Nam Á và châu Á.
Phát biểu chỉ đạo Đại hội, Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu thành phố hoàn chỉnh quy hoạch và tái kiến trúc không gian phát triển theo tư duy đa cực – tích hợp – kết nối; vận hành bằng mô hình quản trị đa trung tâm. Tổng Bí thư nhấn mạnh đây là nhiệm vụ có ý nghĩa quyết định: "Chậm ngày nào, thành phố mất cơ hội ngày đó."
Như vậy, hoàn thiện thể chế không chỉ là nhu cầu nội tại của TPHCM, mà còn là mệnh lệnh từ thực tiễn phát triển và đòi hỏi của đất nước.
Tiềm lực rất lớn, nhưng cơ chế còn là "điểm nghẽn"
Hiện nay, tiềm lực kinh tế của TPHCM hoàn toàn đủ để bứt phá. Quy mô GRDP hợp nhất năm 2025 của thành phố ước đạt 3,03 triệu tỷ đồng, chiếm 23,5% GDP cả nước. Thu ngân sách 10 tháng đầu năm đạt khoảng 652.500 tỷ đồng, dự kiến cả năm 2025 đạt 737.000 tỷ đồng, chiếm 36,7% tổng thu ngân sách quốc gia. Đây là con số thể hiện sức mạnh tài chính và khả năng đóng góp vượt trội của TPHCM đối với đất nước.
Thành phố đã xác định những chỉ tiêu rất tham vọng trong giai đoạn 2026–2030: GRDP tăng trưởng 10–11% mỗi năm, GRDP bình quân đầu người đạt 14.000–15.000 USD vào năm 2030. Để đạt được mục tiêu này, mỗi năm thành phố cần huy động thêm 8–12 tỷ USD cho đầu tư phát triển.
Tuy nhiên, bài toán lớn nhất không nằm ở nguồn lực, mà ở cơ chế. TPHCM "giàu tiềm lực nhưng thiếu động lực" khi còn bị ràng buộc bởi các quy định chung, không đủ linh hoạt để triển khai những mô hình mới, những dự án quy mô lớn, tính chất đặc thù. Để giải phóng nguồn lực, điều TPHCM cần lúc này là một cơ chế vượt trội — một "đòn bẩy thể chế".
"Nâng cấp" Nghị quyết 98 – bước ngoặt tạo đột phá
Nghị quyết 98/QH15 về cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM được xem là bước tiến quan trọng trong phân cấp, phân quyền và trao quyền tự chủ cho thành phố. Sau hơn 1 năm triển khai, nghị quyết đã tạo động lực mạnh mẽ cho kinh tế - xã hội, song thực tiễn cho thấy cần tiếp tục mở rộng quyền hạn và nâng cấp cơ chế.
Trong tờ trình sửa đổi Nghị quyết 98 do Bộ Tài chính trình Chính phủ mới đây, nhiều đề xuất mang tính chiến lược được đưa ra, nổi bật là:
1. Thành lập Khu Thương mại tự do (FTZ)
Đây sẽ là khu vực có cơ chế vượt trội nhất, tích hợp nhiều chính sách ưu đãi ở cấp độ tương đương các trung tâm FTZ của thế giới, nhằm thu hút các tập đoàn đa quốc gia và nhà đầu tư chiến lược. FTZ được kỳ vọng trở thành hạt nhân của một mô hình tăng trưởng mới — từ đó tạo ra giá trị gia tăng lớn, thúc đẩy dịch vụ logistics, thương mại, tài chính quốc tế và hỗ trợ hình thành trung tâm tài chính của TPHCM.
2. Mở rộng cơ chế phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (Transit Oriented Development – TOD)
Thay vì chỉ tập trung vào hạ tầng giao thông, cơ chế TOD được đề xuất áp dụng toàn diện cho phát triển đô thị. Cơ chế này cho phép thành phố khai thác quỹ đất xung quanh các nhà ga metro, sử dụng đất như nguồn lực tái đầu tư vào hạ tầng, đặc biệt là đường sắt đô thị theo hình thức xây dựng – chuyển giao (BT). TOD giúp tối ưu hóa sử dụng đất, giảm áp lực dân cư và giao thông, tạo ra các trung tâm kinh tế – dịch vụ mới gắn với hệ thống metro.
Bộ Tài chính khẳng định đủ cơ sở pháp lý, chính trị và thực tiễn để trình Quốc hội xem xét sửa đổi Nghị quyết 98 theo thủ tục rút gọn.
Việc sớm "nâng cấp" Nghị quyết 98 không chỉ là mong muốn của TPHCM, mà còn là yêu cầu chiến lược của quốc gia — nhằm xây dựng một cơ chế đủ mạnh để siêu đô thị đầu tàu phát huy tối đa vai trò.
Hoàn thiện thể chế — chìa khóa để chuyển hóa tiềm lực thành động lực
Thể chế là "đường băng". Nếu không có đường băng đủ dài, không có máy bay nào có thể cất cánh, dù động cơ mạnh đến đâu. TPHCM đang sở hữu đầy đủ tài nguyên để bứt phá: vị trí chiến lược, quy mô kinh tế lớn, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo năng động, nguồn nhân lực chất lượng cao, sức hấp dẫn đặc biệt đối với nhà đầu tư trong và ngoài nước.
Vấn đề còn lại là cơ chế phải đi trước — mạnh, linh hoạt, vượt trội. Có thể nói, Nghị quyết 98 và bản sửa đổi sắp tới chính là thử nghiệm thể chế quan trọng nhất kể từ khi TPHCM trở thành siêu đô thị. Nếu cơ chế đủ mạnh, TPHCM sẽ không chỉ đạt mục tiêu tăng trưởng, mà còn trở thành hình mẫu của quá trình đổi mới mô hình quản trị đô thị ở Việt Nam.
Khát vọng phát triển của TPHCM là khát vọng của cả nước. Khi TPHCM được trao quyền và tạo điều kiện bứt phá, lợi ích không chỉ thuộc về thành phố hơn 10 triệu dân mà lan tỏa đến toàn bộ nền kinh tế quốc gia.
Hoàn thiện thể chế chính là chìa khóa để TPHCM mở đường cho một thời kỳ phát triển mới – thời kỳ của năng lực cạnh tranh toàn cầu, của sáng tạo và hội nhập, đóng góp xứng đáng vào sự nghiệp xây dựng nước Việt Nam giàu mạnh, văn minh, hạnh phúc.
Tấn Tài