Ảnh minh họa
Khi người nghèo "chùn bước" trước pháp luật
Ở nhiều vùng nông thôn, miền núi, nhắc đến pháp luật hay luật sư vẫn là điều gì đó vừa xa lạ, vừa đáng ngại đối với người nghèo. Không ít người dân cho rằng "dính đến luật là rắc rối", "ra huyện, ra tỉnh tốn kém", hay "mình nghèo thì ai giúp". Chính tâm lý e dè này khiến nhiều người chấp nhận thiệt thòi, dù quyền và lợi ích hợp pháp của họ đang bị xâm phạm.
Thực tế cho thấy, các rủi ro pháp lý mà người nghèo thường gặp lại gắn chặt với đời sống hằng ngày: tranh chấp đất đai do thiếu giấy tờ, mâu thuẫn trong hôn nhân – gia đình, vướng mắc trong vay vốn chính sách, khiếu nại liên quan đến hỗ trợ an sinh xã hội, hay thậm chí là các vụ việc tố tụng hình sự, dân sự mà người nghèo không đủ khả năng tự bảo vệ mình.
Trong những tình huống ấy, nhu cầu có luật sư, có người hiểu luật để tư vấn, bảo vệ là rất rõ ràng. Thế nhưng, khoảng cách địa lý, chi phí và sự thiếu thông tin khiến "luật sư" trở thành điều xa xỉ với nhiều hộ nghèo.
Trợ giúp pháp lý - quyền của người nghèo, không phải sự ban ơn
Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đã khẳng định rõ: người nghèo có quyền được trợ giúp pháp lý miễn phí. Đây không phải là sự hỗ trợ mang tính từ thiện, mà là một quyền được pháp luật bảo đảm, nhằm thực hiện nguyên tắc bình đẳng trước pháp luật và tiếp cận công lý cho mọi công dân.
Trợ giúp pháp lý cho người nghèo bao gồm nhiều hình thức: tư vấn pháp luật, tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng… do trợ giúp viên pháp lý, luật sư và các tổ chức tham gia trợ giúp pháp lý thực hiện. Tuy nhiên, trên thực tế, không ít người nghèo không biết mình có quyền này, hoặc không biết tìm đến đâu để được hỗ trợ.
Khoảng trống lớn nhất nằm ở chỗ: chính sách đã có, nhưng chưa đến được tận nơi người nghèo sinh sống. Đây là lý do khiến mô hình đưa trợ giúp pháp lý đến tận thôn, bản trở thành yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh giảm nghèo bền vững hiện nay.
Đưa luật sư về cơ sở - thu hẹp khoảng cách tiếp cận công lý
Khác với hình thức trợ giúp pháp lý tập trung tại trung tâm cấp huyện, cấp tỉnh, trợ giúp pháp lý lưu động và tại cơ sở mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho người nghèo.
Trước hết, giảm rào cản tiếp cận. Khi luật sư, trợ giúp viên pháp lý về tận xã, thôn, bản, người dân không phải đi xa, không tốn chi phí đi lại. Điều này đặc biệt quan trọng với người nghèo, người cao tuổi, phụ nữ, người dân tộc thiểu số.
Thứ hai, tăng tính thân thiện và tin cậy. Trong không gian quen thuộc của nhà văn hóa thôn, trụ sở xã hay buổi sinh hoạt cộng đồng, người dân dễ chia sẻ câu chuyện của mình hơn so với khi bước vào một cơ quan pháp luật "xa lạ".
Thứ ba, giải quyết kịp thời các vụ việc phát sinh tại cơ sở. Nhiều tranh chấp nhỏ nếu được tư vấn sớm sẽ không trở thành mâu thuẫn kéo dài, không dẫn đến khiếu kiện vượt cấp hay xung đột trong cộng đồng.
Ở góc độ giảm nghèo bền vững, việc đưa luật sư, trợ giúp viên pháp lý về cơ sở chính là cách "bảo vệ từ gốc", giúp người nghèo tránh những cú sốc pháp lý có thể làm mất đất, mất sinh kế hoặc mất quyền lợi an sinh xã hội.
Gắn trợ giúp pháp lý với đời sống cộng đồng
Một điểm đặc biệt quan trọng của trợ giúp pháp lý tại thôn, bản là sự gắn kết chặt chẽ với cộng đồng. Phát triển cộng đồng trong giảm nghèo bền vững nhấn mạnh vai trò tham gia của người dân, coi người nghèo là chủ thể chứ không chỉ là đối tượng thụ hưởng. Cách tiếp cận này giúp các hoạt động hỗ trợ trở nên phù hợp, bền vững và có sức lan tỏa
Trong trợ giúp pháp lý, khi cộng đồng được tham gia: Người dân cùng nhận diện các vấn đề pháp lý phổ biến tại địa phương; Cán bộ thôn, người có uy tín, tổ chức đoàn thể hỗ trợ kết nối người nghèo với luật sư; Các vụ việc được chia sẻ (trong khuôn khổ cho phép) để cộng đồng cùng rút kinh nghiệm.
Cách làm này không chỉ giúp giải quyết từng vụ việc cụ thể, mà còn góp phần nâng cao "vốn hiểu biết pháp luật" của cả cộng đồng – yếu tố quan trọng để giảm nghèo bền vững từ bên trong.
Truyền thông - để người nghèo biết khi nào cần luật sư
Một thực tế đáng lưu ý là nhiều người nghèo không biết khi nào mình cần đến luật sư hoặc trợ giúp pháp lý. Có người chỉ tìm đến khi sự việc đã quá muộn, quyền lợi đã bị xâm phạm nghiêm trọng.
Do đó, truyền thông đóng vai trò then chốt trong việc đưa trợ giúp pháp lý đến đúng người, đúng thời điểm. Truyền thông không chỉ nói rằng "người nghèo được trợ giúp pháp lý miễn phí", mà cần chỉ rõ: Những tình huống nào nên tìm đến luật sư; Địa chỉ, thời gian, cách thức tiếp cận trợ giúp pháp lý; Những câu chuyện thật về người nghèo được trợ giúp thành công.
Theo định hướng của Dự án Truyền thông và giảm nghèo về thông tin thuộc Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững, truyền thông cần gần dân, dễ hiểu, sử dụng nhiều hình thức phù hợp với cộng đồng như loa truyền thanh, sinh hoạt thôn, báo chí, mạng xã hội.
Khi truyền thông tốt, người nghèo sẽ không còn "chùn bước" trước pháp luật, mà chủ động tìm đến trợ giúp pháp lý khi cần.
Trợ giúp pháp lý và mục tiêu giảm nghèo bền vững
Giảm nghèo bền vững không chỉ là tăng thu nhập, mà còn là giảm thiểu rủi ro và tổn thương cho người nghèo. Rủi ro pháp lý là một trong những yếu tố có thể làm "đổ vỡ" thành quả giảm nghèo nếu không được xử lý kịp thời.
Khi người nghèo được luật sư, trợ giúp viên pháp lý đồng hành:
Quyền sử dụng đất – tư liệu sản xuất quan trọng – được bảo vệ;
Quyền lợi trong hôn nhân, gia đình, nuôi con được bảo đảm;
Việc tiếp cận chính sách an sinh xã hội trở nên minh bạch hơn;
Niềm tin của người dân vào pháp luật và chính quyền được củng cố.
Từ đó, trợ giúp pháp lý góp phần tạo môi trường xã hội ổn định, là nền tảng để các chương trình hỗ trợ sinh kế, tạo việc làm phát huy hiệu quả lâu dài.
Cần làm gì để trợ giúp pháp lý "đến tận thôn, bản"?
Để trợ giúp pháp lý thực sự phát huy vai trò trong giảm nghèo bền vững, cần chú trọng một số giải pháp sau:
Thứ nhất, duy trì thường xuyên các đợt trợ giúp pháp lý lưu động, ưu tiên vùng sâu, vùng xa, vùng có đông hộ nghèo, hộ cận nghèo.
Thứ hai, tăng cường truyền thông về quyền được trợ giúp pháp lý của người nghèo, gắn với các tình huống cụ thể, dễ hiểu.
Thứ ba, phát huy vai trò của chính quyền cơ sở, tổ chức Đoàn, Hội, người có uy tín trong cộng đồng trong việc kết nối người nghèo với luật sư, trợ giúp viên pháp lý.
Thứ tư, gắn trợ giúp pháp lý với các hoạt động phát triển cộng đồng, giám sát và đánh giá giảm nghèo, để người dân vừa được bảo vệ quyền lợi, vừa được nâng cao năng lực tự bảo vệ mình.
Kết luận
Khi người nghèo cần luật sư, điều họ cần không chỉ là kiến thức pháp luật, mà còn là sự đồng hành, thấu hiểu và kịp thời. Đưa trợ giúp pháp lý đến tận thôn, bản chính là cách để pháp luật không còn đứng "ngoài cuộc sống" của người nghèo.
Khi khoảng cách tiếp cận công lý được thu hẹp, khi người nghèo biết và dám tìm đến luật sư, trợ giúp viên pháp lý, thì giảm nghèo bền vững mới thực sự đi vào chiều sâu – không chỉ thoát nghèo về kinh tế, mà còn thoát khỏi sự yếu thế trước pháp luật.