Ảnh minh họa. Nguồn: VCCI
Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến vi phạm là do người lao động chưa nắm vững các quy định pháp luật liên quan đến bảo hiểm thất nghiệp. Không ít người sau khi nộp hồ sơ hưởng trợ cấp vẫn tiếp tục đi làm hoặc ký hợp đồng tại đơn vị mới mà không thông báo kịp thời với Trung tâm Dịch vụ việc làm – cơ quan đang chi trả trợ cấp. Điều này dẫn đến tình trạng vừa hưởng trợ cấp, vừa có thu nhập từ công việc mới – một hành vi bị coi là trùng hưởng và vi phạm quy định.
Thực tế tại một số địa phương cho thấy, các vi phạm này chủ yếu rơi vào nhóm công nhân tại các khu công nghiệp hoặc lao động phổ thông. Theo đại diện Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, đa số các trường hợp được phát hiện trong quá trình tiếp nhận hồ sơ, rà soát thông tin, hoặc do phối hợp với cơ quan bảo hiểm xã hội. Có những người lao động vô tình vi phạm vì không hiểu rõ về thời gian báo cáo tình trạng việc làm, hoặc nhầm tưởng rằng chỉ cần chấm dứt hợp đồng cũ là đủ điều kiện hưởng mà không cần thông báo khi có việc làm mới.
Bên cạnh đó, cũng tồn tại những trường hợp cố tình lợi dụng kẽ hở của chính sách để trục lợi. Một số người lao động đã có công việc ổn định nhưng vẫn giữ hồ sơ thất nghiệp để hưởng trợ cấp. Một số khác lại khai báo không trung thực, không đến thông báo việc làm hàng tháng nhưng vẫn nhận đều đặn tiền trợ cấp. Một số trường hợp chỉ bị phát hiện khi thanh tra hoặc kiểm toán Nhà nước tiến hành kiểm tra tại các doanh nghiệp hoặc cơ quan bảo hiểm.
Một điểm đáng chú ý là cũng có nhiều người sau khi phát hiện mình đã nhận trợ cấp sai quy định đã tự nguyện liên hệ với cơ quan chức năng để hoàn trả khoản đã nhận. Điều này cho thấy không phải tất cả hành vi vi phạm đều xuất phát từ động cơ trục lợi, mà đôi khi còn là hệ quả của thiếu thông tin và hiểu nhầm quy định.
Các chuyên gia cho rằng, để giảm thiểu tình trạng này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên: cơ quan bảo hiểm xã hội, trung tâm dịch vụ việc làm và các doanh nghiệp. Hệ thống dữ liệu cần được liên thông, cập nhật thường xuyên để kịp thời phát hiện các trường hợp trùng hưởng hoặc khai báo sai. Đồng thời, công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật cần được đẩy mạnh, đặc biệt tại các khu công nghiệp – nơi tập trung lượng lớn lao động có trình độ không đồng đều.
Ngoài ra, việc xử lý các hành vi vi phạm cần thực hiện nghiêm minh nhưng cũng cần tính đến yếu tố hoàn cảnh, nhận thức của người lao động. Những trường hợp chủ động khai báo sai phạm và hoàn trả trợ cấp cần được xem xét khoan dung, trong khi các hành vi cố ý trục lợi phải được xử lý theo đúng quy định pháp luật để làm gương.
Trục lợi bảo hiểm thất nghiệp – dù do vô tình hay cố ý – đều là hành vi vi phạm. Việc nhận thức rõ ranh giới giữa quyền lợi chính đáng và hành vi sai phạm sẽ giúp người lao động tránh khỏi những hệ lụy không đáng có, đồng thời bảo vệ sự công bằng và tính bền vững của chính sách an sinh xã hội quan trọng này.