Ảnh minh họa
Chính sách đã có, nhưng khoảng cách vẫn còn
Những năm qua, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách quan trọng nhằm bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho người nghèo và các nhóm yếu thế. Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 khẳng định rõ: người nghèo thuộc diện được trợ giúp pháp lý miễn phí, với mục tiêu bảo vệ quyền con người, quyền công dân và bảo đảm công bằng xã hội.
Bên cạnh đó, trong Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021–2025, trợ giúp pháp lý được xác định là một trong những nội dung quan trọng, góp phần giảm nghèo đa chiều, đặc biệt là giảm thiếu hụt trong tiếp cận thông tin và dịch vụ pháp lý.
Tuy nhiên, trên thực tế, khoảng cách giữa chính sách và người thụ hưởng vẫn tồn tại. Không ít người nghèo chưa biết đến quyền được trợ giúp pháp lý của mình, không nắm rõ địa chỉ, quy trình tiếp cận, hoặc e ngại khi tiếp xúc với các cơ quan pháp luật. Chính vì vậy, chính sách dù đúng và nhân văn, nhưng nếu không được tổ chức thực hiện hiệu quả thì vẫn khó đi vào đời sống.
Khi người nghèo cần trợ giúp pháp lý "đúng lúc"
Đối với người nghèo, thời điểm tiếp cận trợ giúp pháp lý có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Một vụ việc nếu được tư vấn, hỗ trợ kịp thời ngay từ đầu có thể giải quyết nhanh gọn, hạn chế phát sinh tranh chấp, tiết kiệm thời gian và chi phí. Ngược lại, nếu để kéo dài, mâu thuẫn nhỏ có thể trở thành vụ việc phức tạp, gây thiệt hại lớn về kinh tế và tinh thần.
Thực tế cho thấy, nhiều người nghèo chỉ tìm đến trợ giúp pháp lý khi sự việc đã trở nên nghiêm trọng: đất đai bị tranh chấp kéo dài, quyền lợi bị xâm phạm nhưng đã quá thời hiệu, hoặc các quyết định hành chính đã có hiệu lực. Khi đó, khả năng bảo vệ quyền lợi hợp pháp bị thu hẹp đáng kể.
Do đó, yêu cầu đặt ra không chỉ là đưa trợ giúp pháp lý đến đúng người, mà còn phải đến đúng lúc – ngay khi rủi ro pháp lý mới manh nha, khi người nghèo còn cơ hội lựa chọn phương án tốt nhất để bảo vệ mình.
Đưa trợ giúp pháp lý về cơ sở - rút ngắn con đường tiếp cận
Một trong những giải pháp hiệu quả để thu hẹp khoảng cách giữa chính sách và cuộc sống là đưa hoạt động trợ giúp pháp lý về tận cơ sở, thông qua các hình thức trợ giúp pháp lý lưu động, tư vấn pháp luật tại xã, thôn, bản.
Khi trợ giúp viên pháp lý, luật sư trực tiếp đến với người dân: Người nghèo không phải đi xa, giảm chi phí và rào cản tiếp cận; Việc tư vấn diễn ra trong môi trường quen thuộc, tạo sự tin cậy; Các vụ việc được phát hiện sớm, xử lý kịp thời ngay tại cộng đồng.
Ở góc độ giảm nghèo bền vững, đây là cách làm mang tính "phòng ngừa", giúp người nghèo tránh những cú sốc pháp lý có thể làm mất sinh kế, mất quyền lợi an sinh xã hội - những yếu tố dễ dẫn đến tái nghèo.
Truyền thông - cầu nối đưa chính sách đến cuộc sống
Một chính sách chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi người dân biết đến, hiểu và tin. Với trợ giúp pháp lý, truyền thông đóng vai trò như chiếc cầu nối, đưa chính sách từ văn bản pháp luật đến đời sống người nghèo.
Theo định hướng của Dự án Truyền thông và giảm nghèo về thông tin thuộc Chương trình Mục tiêu Quốc gia giảm nghèo bền vững, truyền thông cần tập trung vào: Quyền được trợ giúp pháp lý của người nghèo; Những tình huống cụ thể cần tìm đến trợ giúp pháp lý; Địa chỉ, thời gian, cách thức tiếp cận dịch vụ trợ giúp pháp lý.
Khi truyền thông được thực hiện bằng ngôn ngữ gần gũi, thông qua các kênh quen thuộc như sinh hoạt cộng đồng, loa truyền thanh, báo chí, mạng xã hội…, người nghèo sẽ dần hình thành thói quen tìm hiểu và sử dụng pháp luật để bảo vệ mình.
Gắn trợ giúp pháp lý với giám sát và phát triển cộng đồng
Để trợ giúp pháp lý đến đúng người, đúng lúc, không thể thiếu vai trò của cộng đồng và các lực lượng tại cơ sở. Theo cách tiếp cận phát triển cộng đồng trong giảm nghèo bền vững, người dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà còn là chủ thể tham gia giám sát, phản hồi và đề xuất giải pháp.
Khi cộng đồng tham gia: Các vụ việc pháp lý của người nghèo được phát hiện sớm hơn; Việc thực hiện chính sách trợ giúp pháp lý được giám sát chặt chẽ hơn; Niềm tin của người dân vào chính sách và pháp luật được củng cố.
Sự tham gia của tổ chức Đoàn, Hội, người có uy tín trong cộng đồng là yếu tố quan trọng giúp kết nối người nghèo với dịch vụ trợ giúp pháp lý, đồng thời phản ánh kịp thời những vướng mắc trong quá trình thực hiện chính sách.
Trợ giúp pháp lý - "lá chắn" bảo vệ thành quả giảm nghèo
Giảm nghèo bền vững không chỉ là giúp người nghèo thoát nghèo, mà còn là giữ vững thành quả thoát nghèo. Trong bối cảnh đó, trợ giúp pháp lý đóng vai trò như một "lá chắn", bảo vệ người nghèo trước các rủi ro pháp lý có thể làm đổ vỡ những nỗ lực vươn lên.
Khi được trợ giúp pháp lý kịp thời, người nghèo có thể: Bảo vệ quyền sử dụng đất và tài sản hợp pháp; Bảo đảm quyền lợi trong hôn nhân, gia đình và nuôi dưỡng con cái; Tiếp cận đầy đủ các chính sách an sinh xã hội; Hạn chế tranh chấp, khiếu kiện kéo dài.
Từ đó, trợ giúp pháp lý góp phần tạo môi trường xã hội ổn định, là nền tảng để các chính sách hỗ trợ sinh kế, tạo việc làm và phát triển cộng đồng phát huy hiệu quả lâu dài.
Làm gì để trợ giúp pháp lý đến đúng người nghèo, đúng thời điểm?
Để trợ giúp pháp lý thực sự đi vào cuộc sống và góp phần giảm nghèo bền vững, cần tập trung vào một số giải pháp then chốt:
Thứ nhất, tăng cường truyền thông về trợ giúp pháp lý theo hướng gần dân, dễ hiểu, gắn với tình huống thực tế của người nghèo.
Thứ hai, duy trì và mở rộng hoạt động trợ giúp pháp lý lưu động, ưu tiên vùng sâu, vùng xa, vùng có đông hộ nghèo, hộ cận nghèo.
Thứ ba, phát huy vai trò của chính quyền cơ sở, tổ chức Đoàn, Hội và cộng đồng trong việc phát hiện, kết nối kịp thời người nghèo với dịch vụ trợ giúp pháp lý.
Thứ tư, gắn trợ giúp pháp lý với giám sát, đánh giá Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, bảo đảm chính sách được thực hiện đúng đối tượng, đúng mục tiêu.
Kết luận
Từ chính sách đến cuộc sống là một hành trình không ngắn, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của nhiều lực lượng. Với trợ giúp pháp lý cho người nghèo, hành trình ấy càng cần sự kiên trì, linh hoạt và gần dân.
Khi trợ giúp pháp lý đến đúng người nghèo, đúng lúc, pháp luật sẽ không còn là điều xa lạ, mà trở thành điểm tựa vững chắc để người nghèo bảo vệ quyền lợi, ổn định cuộc sống và vươn lên một cách bền vững. Đó cũng chính là ý nghĩa sâu xa của công tác trợ giúp pháp lý trong mục tiêu giảm nghèo bền vững hôm nay.