Ngày Động, thực vật hoang dã thế giới: Nhìn lại nỗ lực bảo tồn và lời nhắc nhở về trách nhiệm cho mai sau

Vào ngày 20 tháng 12 năm 2013, tại phiên họp thứ 68, Đại hội đồng Liên hợp quốc (UNGA) đã tuyên bố ngày 3 tháng 3 - ngày ký Công ước quốc tế về buôn bán các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES) năm 1973 - là Ngày quốc tế động, thực vật hoang dã của Liên hợp quốc để kỷ niệm và nâng cao nhận thức về các loài động vật và thực vật hoang dã trên thế giới. 

Với chủ đề Rừng và Sinh kế: Duy trì sự bền vững cho nhân loại và hành tinh, Ngày quốc tế động, thực vật hoang dã năm nay nhấn mạnh thông điệp về vai trò của rừng, các loài hoang dã và các dịch vụ hệ sinh thái trong việc ổn định sinh kế cho hàng trăm triệu người trên trái đất, đặc biệt là các cộng đồng bản địa gắn kết với rừng và sinh sống gần rừng. 

Ngày Động, thực vật hoang dã năm nay có chủ đề Rừng và Sinh kế: Duy trì sự bền vững cho nhân loại và hành tinh. 

Sự suy giảm động, thực vật hoang dã trong tự nhiên và các nỗ lực phục hồi 

Hiện nay, động - thực vật hoang dã trên thế giới và Việt Nam đều đang đối mặt với nhiều mối đe dọa từ biến đổi khí hậu, sự thu hẹp môi trường sống và nạn săn bắn, buôn bán trái phép. Theo Báo cáo Sức sống hành tinh 2020 của Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên thế giới, trong chưa đầy nửa thế kỷ, hai phần ba quần thể động vật có vú, chim, lưỡng cư, bò sát và cá trên toàn cầu đã giảm. Các loài thực vật cũng đối mặt với nguy cơ tương tự khi theo báo cáo mới công bố của Vườn thực vật Hoàng gia Kew, 2/5 tổng số các loài thực vật trên thế giới có nguy cơ tuyệt chủng.

Động vật hoang dã có vai trò quan trọng đối với con người. 

Tại Việt Nam, cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan thực thi pháp luật cùng các tổ chức phi chính phủ đã có nhiều nỗ lực và biện pháp, hoạt động nhằm hạn chế tốc độ suy giảm và tuyệt chủng của các loài sinh vật. Theo Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên, năm 2020 vừa qua đã có hơn 1100 cá thể động vật hoang dã được cứu hộ, tịch thu và tự nguyện chuyển giao đến trung tâm cứu hộ. Trong đó, 436 cá thể chim, 362 cá thể rùa, 120 cá thể khỉ, 15 cá thể rùa biển và nhiều loài ĐVHD khác. 

Đối với thực vật hoang dã, các công tác bảo tồn cũng được triển khai và thu được nhiều kết quả tích cực. Đặc biệt trong việc bảo tồn rừng, mô hình bảo vệ rừng kết hợp tạo sinh kế cho cộng đồng đã được áp dụng tại nhiều địa phương. Kết quả là chất lượng rừng nhiều nơi đã được nâng cao, nhiều loài thực vật quý hiếm được phục hồi, mang lại hy vọng bảo tồn mới. Ngoài ra, đời sống người dân cũng được nâng cao, cải thiện diện mạo của nhiều địa phương. 

Đặc biệt, trong năm qua, UBND thành phố Hà Nội đã phê duyệt đề án “Bảo tồn, phát triển các loài động vật, thực vật hoang dã có nguồn gen quý hiếm trên địa bàn thành phố Hà Nội” với ngân sách hơn 28 tỷ đồng. Đề án này nhằm đánh giá hiện trạng các loài động, thực vật quý hiếm trên địa bàn cũng như nâng cao nhận thức của người dân về tầm quan trọng của bảo tồn động, thực vật quý hiếm. 

Cũng trong năm qua, Khu Bảo tồn Thiên nhiên Pù Luông đã bảo tồn thành công hai loài thông quý hiếm là thông Pà Cò và thông Đỏ Bắc. Nếu như thông Pà Cò là cây gỗ có giá trị kinh tế cao, được ưa chuộng trong ngành xây dựng thì thông Đỏ Bắc là nguồn dược liệu quý hiếm, có giá trị cao trong việc đặc trị bệnh ung thư.

Đã đến lúc thay đổi nhận thức về thế giới hoang dã 

Động, thực vật hoang dã là tài nguyên thiên nhiên và có vai trò quan trọng với đời sống con người. 200 đến 350 triệu người trên thế giới sống trong hoặc quanh các khu rừng trên thế giới và phụ thuộc và các dịch vụ sinh thái mà rừng và các loài sinh vật đem lại, phục vụ cho nhu cầu sinh kế và các nhu cầu cơ bản như thức ăn, nơi trú ẩn, năng lượng và dược phẩm.

 Buôn bán, tàng trữ sản phẩm từ ĐVHD trái phép có thể bị truy tố hình sự. 

Mỗi loài hoang dã đều góp phần tạo nên đa dạng sinh học, giữ được sự cân bằng trong tự nhiên, từ đó hỗ trợ ngăn chặn thảm họa thiên nhiên và điều tiết môi trường. Nhiều loài có khả năng chỉ thị môi trường như chim hoang dã sẽ chọn nơi trong lành để sinh sản, kiếm ăn đúng với câu nói “đất lành chim đậu”. Ngược lại, nếu chim hoang dã đã từ bỏ một điểm đến quen thuộc, nghĩa là khu vực này có thể đang chịu tác động của biến đổi khí hậu hoặc ô nhiễm môi trường. Do đó, khi một loài biến mất sẽ phá vỡ thế cân bằng, tạo phản ứng dây chuyền ảnh hưởng đến các loài khác, bao gồm cả con người. 

Trong quá khứ, động vật hoang dã thường bị coi là nguồn thức ăn, thuốc đông y hoặc các món đồ có tác dụng tâm linh, trừ tà. Khi xã hội ngày càng phát triển, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra sử dụng các sản phẩm từ động vật hoang dã không mang lại lợi ích cho sức khỏe con người, thậm chí còn có nguy cơ gây ra các đại dịch nguy hiểm như Ebola, HIV, SARS, và gần đây nhất là dịch bệnh Covid-19 cũng được cho là có nguồn gốc từ động vật hoang dã. Ngoài ra, sở hữu các sản phẩm, bộ phận, dẫn xuất… của động vật hoang dã nguy cấp như da, móng, vuốt, ngà voi, sừng tê… có thể bị truy tố hình sự theo quy định của pháp luật. 

Chính vì vậy, thay vì hứng chịu bệnh tật hay lâm vào vòng lao lý, con người cần nhìn nhận động vật hoang dã là một phần không thể thiếu của hệ sinh thái và bảo vệ động vật hoang dã cũng là bảo vệ cuộc sống của chính bản thân mình. Khi động vật hoang dã dần tuyệt chủng, cuộc sống của con người cũng sẽ bị đe dọa do bệnh tật, thiên tai hoặc biến đổi khí hậu. 

Ngày quốc tế Động, thực vật hoang dã năm nay một lần nữa nhắc nhở người dân Việt Nam và thế giới về trách nhiệm đối với tự nhiên. Thiên nhiên là điểm tựa để tạo ra sinh kế cho nhiều cộng đồng, nhưng đổi lại, con người cần học cách trân trọng, bảo vệ món quà này không chỉ hôm nay mà còn cho thế hệ mai sau.

Hoàng Hà