Thực tiễn này đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với báo chí cách mạng phải đổi mới nội dung và phương thức truyền tải, nhằm tiếp tục khẳng định vai trò trong giáo dục lý tưởng sống, bồi đắp bản lĩnh chính trị, củng cố sức đề kháng thông tin cho thế hệ trẻ.
1. Đặt vấn đề
Ngày 21/6/2025 kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam – chặng đường lịch sử gắn liền với sự nghiệp cách mạng của Đảng, Nhà nước và nhân dân. Bắt nguồn từ tờ báo Thanh niên do Nguyễn Ái Quốc sáng lập năm 1925, báo chí cách mạng đã khẳng định vai trò là "thanh bảo kiếm" tư tưởng sắc bén của Đảng, là diễn đàn của nhân dân và là cầu nối quan trọng giữa Đảng, Nhà nước với thế hệ trẻ. Trong suốt quá trình phát triển, báo chí đã góp phần tích cực vào việc định hướng tư tưởng, giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức và lối sống cho thanh niên.
Khi đất nước bước vào thời kỳ chuyển đổi số toàn diện và hội nhập quốc tế sâu rộng, thanh niên Việt Nam có nhiều cơ hội phát triển nhưng cũng đứng trước nguy cơ bị ảnh hưởng bởi thông tin độc hại, phi chính thống. Đặc biệt, báo chí cũng nhiều khó khăn trong tiếp cận thanh niên do nội dung thiếu hấp dẫn, hình thức đơn điệu và ít tương tác so với các nền tảng mạng xã hội.
Trong kỷ sự bùng nổ thông tin và sự chống phá từ các thế lực thù địch, vai trò của báo chí càng trở nên quan trọng trong việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, phản bác luận điệu sai trái và củng cố niềm tin xã hội. "Báo chí cách mạng Việt Nam là một nền báo chí kiểu mới, do tổ chức cách mạng là Đảng Cộng sản tổ chức, lãnh đạo lấy chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng chính trị tư tưởng. Đó là nền báo chí của nhân dân vì lợi ích cao cả của nhân dân mà hoạt động, chịu sự giám sát của nhân dân. Lý tưởng mục tiêu tôn chỉ cao nhất của báo chí cách mạng Việt Nam là góp phần vào sự nghiệp đấu tranh lật đổ ách thống trị thực dân, phong kiến, xóa bỏ các hình thức bóc lột, giành độc lập dân tộc, mang lại tự do hạnh phúc cho nhân dân, xây dựng bảo vệ phát triển đất nước theo hướng xã hội chủ nghĩa"(1). Như vậy, có thể hiểu, báo chí cách mạng là loại hình báo chí gắn liền với đường lối, chủ trương, quan điểm của Đảng, phục vụ mục tiêu cách mạng, vì lợi ích nhân dân và Tổ quốc. Báo chí cách mạng, hay báo chí nói chung còn được xác định là công cụ giáo dục, thuyết phục, cổ vũ nhân dân hành động cách mạng: "Nhiệm vụ của báo chí là phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng. Đó là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân ta, cũng là nhiệm vụ của báo chí ta"(2).
2. Thực trạng thanh niên Việt Nam trong kỷ nguyên số và vai trò – thách thức của báo chí cách mạng hiện nay
Thanh niên ngày nay là thế hệ trưởng thành trong môi trường hiện đại, với đặc trưng là khả năng tiếp cận thông tin nhanh, rộng nhưng đồng thời thanh niên cũng chịu tác động sâu sắc bởi mạng xã hội và cá nhân hóa nội dung trên các nền tảng. Hành vi tiếp nhận thông tin của thanh niên trong giai đoạn hiện nay thường mang tính chọn lọc về cảm tính, đánh giá chủ quan cá nhân bởi hình thức, nội dung theo quan niệm ngắn gọn và thích thú với các nội dung truyền thông nhanh chóng, thu hút, đa dạng như Reels, TikTok, podcast, meme hoặc story thay vì các bài báo, phân tích chuyên sâu, do không đáp ứng nhu cầu "cần – vui – drama" của thanh niên. Lý tưởng sống của thanhn iên được xác định là hệ giá trị mang tính định hướng hành động chi phối mục tiêu, quan niệm, nhận thức, hoài bão và phong cách sống của thanhn iên, được hình thành thông qua quá trình giáo dục, trải nghiệm, tiếp thu từ thực tiễn và môi trường gia đình, xã hội.
Đề tài nghiên cứu "Lối sống và định hướng giá trị của sinh viên hiện nay" do Ban Thư ký Trung ương Hội Sinh viên Việt Nam (2023) tiến hành khảo sát trên 26.331 sinh viên trên cả nước, kết quả cho thấy ngoài Facebook (97,8%), Zalo (97%), Instagram (84,7%), TikTok là nền tảng mạng xã hội được sinh viên sử dụng rất nhiều.
Thanh niên Việt Nam lệ thuộc vào các ứng dụng, nền tảng mạng xã hội dẫn đến một thực trạng đang diễn ra bởi các "vòng lặp thông tin" khép kín, nơi mà thanh niên dễ bị dẫn dắt bởi các KOLs, TikTokers, Youtubers – những người tạo ra các "trend" đang mang xu hướng, ảnh hưởng lớn. Trong đó có thể là những nội dung tích cực… song song đó là những nội dung tiêu cực từng bị lên án nhưng vẫn thu hút được một bộ phận thanh niên cổ xúy với các nội dung sai lệch văn hóa đạo đức, lệch chuẩn mực trong giới trẻ thanh niên hiện nay. Đặc biệt, một bộ phận thanh niên chịu sự tác động của thế lực thù địch. Các thế lực thù địch kích động thanh niên, sinh viên để so sánh về lối sống, văn hóa, kích động liên tục bằng các cụm từ như "Parky", "Namki", "Namkiki"… hay điển hình là trường hợp của một em học sinh lớp 12 tại Yên Bái có một số phát ngôn gây tranh cãi (Báo Lao động, 2024) được chúng cổ xúy. Thực tế vừa qua trên các nền tảng mạng xã hội như TikTok, hiện tượng một bộ phận thanh niên, trong đó có cả cán bộ, học viên lực lượng vũ trang – đăng tải những hình ảnh, video trong bộ quân phục với cách thể hiện "thiếu áo vải", "tư thế nhạy cảm" với quan niệm "ngầu", được cổ xúy, cổ động với những từ ngữ lệch chuẩn, mất thẩm mỹ, phản cảm (Báo Thanh niên, 2025) làm dậy sóng dư luận.
Từ những thực trạng trên, có thể thấy rằng một bộ phận thanh niên Việt Nam trong kỷ nguyên số đang đứng trước những chuyển biến lớn về nhận thức và thông tin, đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao "sức đề kháng" tư tưởng – văn hóa cho thanh niên, đòi hỏi báo chí cách mạng phải chuyển mình mạnh mẽ.
3. Báo chí cách mạng trong kỷ nguyên mới: Vai trò và thách thức với Thanh niên Việt Nam
Theo báo cáo số liệu về các cơ quan báo chí Việt Nam năm 2023 của Infographics – Tin đồ họa Thông tấn xã Việt Nam đăng ngày 21/12/2023 (Infographics – TTXVN, 2023), cả nước có 6 cơ quan truyền thông đa phương tiện chủ lực, 127 cơ quan báo, 671 cơ quan tạp chí (trong đó có 319 tạp chí khoa học, 72 tạp chí văn học nghệ thuật), 72 cơ quan Đài phát thanh, truyền hình.
Báo chí trong kỷ nguyên số đã có nhiều đổi mới rõ rệt về tốc độ truyền tải, nền tảng sử dụng và giao diện trình bày, bước đầu thu hút sự quan tâm của thanh niên. Tuy nhiên, báo chí chính thống vẫn gặp khó khăn trong cạnh tranh với mạng xã hội về tốc độ, hình thức và tương tác. Nhiều trang báo còn thiếu nội dung trẻ trung, gần gũi với đời sống Gen Z, trình bày chưa hấp dẫn, ít ứng dụng công nghệ mới, dẫn đến nguy cơ tụt hậu trong việc định hướng tư tưởng giới trẻ trước làn sóng truyền thông lệch chuẩn, câu view. Với chức năng thông tin, báo chí cần thể hiện và khẳng định rõ nét vai trò không thể thay thế trong tuyên truyền, giáo dục và định hướng tư tưởng, vai trò trong hình thành nhân cách, lý tưởng sống, tri thức về thời đại để từ đó rèn giũa bản lĩnh chính trị cho thanh niên.
Thứ nhất, báo chí phải thật sự là kênh truyền thông chiến lược của Đảng, Nhà nước trong việc truyền tải hệ giá trị cốt lõi, bản sắc của dân tộc, tinh thần yêu nước, trung thực, nhân ái, trách nhiệm và ý chí, khát vọng vươn mình trong kỷ nguyên mới bằng những ngôn ngữ thực tế, phù hợp, hấp dẫn và gần gũi với đời sống trẻ, góp phần bồi đắp nền tảng cơ sở quan trọng cho thanh niên trong hành trình lập thân, lập nghiệp và xây dựng Tổ quốc.
Thứ hai, báo chí giúp thanh niên tăng cường "miễn dịch thông tin" – nghĩa là khả năng nhận diện, phân tích, phản biện các thông tin sai lệch, độc hại, từ đó xác định đúng đối tượng để có biện pháp tránh bị lôi kéo vào những chiều hướng cực đoan, thậm chí là phản văn hóa, vô văn hóa, âm mưu "diễn biến hòa bình" và nhiều thủ đoạn, dấu hiệu "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" với mục đích chuyển hướng nhận thức chính trị trong thế hệ thanh niên.
Thứ ba, báo chí phải thật sự trở thành diễn đàn công khai để thanh niên thể hiện khát vọng, quan điểm và trách nhiệm của bản thân, thông qua các chuyên mục, phóng sự, bài viết phản ánh thực trạng xã hội hay câu chuyện của những tấm gương, người thật – việc thật, người tốt – việc tốt. Vai trò của báo chí trong phối hợp với các cơ quan, tổ chức như Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam, Hội Sinh viên Việt Nam và các tổ chức thanh niên để giáo dục, nắm bắt tư tưởng, vừa giáo dục, vừa rèn luyện, vừa tạo động lực, vừa khuyến khích tinh thần chủ động hội nhập và cống hiến của thanh niên trong bối cảnh mới.
Tuy nhiên, báo chí cách mạng Việt Nam hiện nay vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức trong các tiếp cận và thu hút đối tượng thanh niên.
Về ngôn ngữ và cách thể hiện, một trong những rào cản to lớn là cách truyền tải nội dung báo chí vẫn còn mang tính hành chính, lý luận nặng nề, chưa có tính đối thoại, chưa phản ánh đúng "mã văn hóa" của thế hệ Gen Z lúc bây giờ, với giới trẻ đó như một sự mất màu những chất liệu từ đời sống thực, chất trẻ khiến cho thông điệp tư tưởng dù đúng, chặt, nhưng không thể chạm đến người đọc trẻ.
Về công nghệ và nền tảng, hiện nay thanh niên Việt Nam chủ yếu sử dụng mạng xã hội để hoạt động và giao tiếp, nắm bắt thông tin và chia sẻ những nội dung mà bản thân yêu thích đến cộng đồng. Thực tế là vậy nhưng vẫn còn một số cơ quan báo chí chủ yếu vẫn còn đang hoạt động trên các nền tảng truyền thống, chậm chuyển đổi số, ứng dụng khoa học công nghệ, thông tin dập khuôn, chưa đổi mới, bị chèn ép, phủ mất sự hiện diện so với các nền tảng ứng dụng như Facebook, Tiktok, Youtube…đánh mất sân chơi, môi trường truyền tải thông tin vào tay các KOLs, Youtuber, TikToker – trong đó không ít người truyền bá tư tưởng lệch lạc, cổ vũ, những "trend" thực dụng, chủ nghĩa tiêu dùng, vô cảm.
Những thách thức trong ngôn ngữ, phương thức thể hiện, cạnh tranh chú ý và mức độ tương tác với thanh niên đã trở thành những vấn đề đáng lo ngại trong báo chí cách mạng. Thật sự báo chí chưa trở thành "người bạn" của thanh niên khi phần lớn thông tin, nội dung truyền đạt mang tính một chiều, thiếu nền tảng số, hạn chế trong việc hiểu tâm lý, ngôn ngữ và đời sống tinh thần của giới trẻ khiến báo chí khó khăn trong việc đồng hành, phản ánh và định hướng kịp thời nhu cầu, xu hướng và mối quan tâm của thanh niên kỷ nguyên mới.
4. Một số đề xuất kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục lý tưởng của báo chí cách mạng cho thanh niên trong kỷ nguyên số
Để báo chí cách mạng Việt Nam thực sự phát huy vai trò định hướng, giáo dục lý tưởng cho thanh niên trong kỷ nguyên số, cần có những giải pháp đồng bộ và quyết liệt:
Một là, đổi mới mạnh mẽ về nội dung và hình thức thể hiện, cụ thể:
Về nội dung thể hiện: Cá nhân hóa nội dung và đa dạng hóa chủ đề, nghiên cứu sâu hơn về các nhóm thanh niên (sinh viên, thanh niên công nhân, thanh niên nông thôn, thanh niên dân tộc thiểu số…) để xây dựng nội dung phù hợp với đặc điểm, nhu cầu, sở thích và trình độ nhận thức của từng đối tượng. Tăng cường các chuyên mục về kỹ năng mềm, khởi nghiệp, hội nhập quốc tế, bảo vệ môi trường, văn hóa truyền thống, lịch sử dân tộc với góc nhìn mới mẻ, sáng tạo. Đi sâu vào vấn đề "nóng" của thanh niên, đề cập trực diện, đa chiều và có phân tích chuyên sâu về các vấn đề mà thanh niên quan tâm như: việc làm, áp lực học tập, áp lực công việc, sức khỏe tinh thần, các xu hướng xã hội mới, tình yêu, hôn nhân, gia đình.
Khai thác câu chuyện người thật, việc thật, thông qua việc tăng cường các bài viết, phóng sự về những tấm gương thanh niên tiêu biểu, những cá nhân có đóng góp tích cực cho cộng đồng, những câu chuyện về sự nỗ lực, vươn lên trong cuộc sống. Những câu chuyện này cần được kể một cách chân thực, cảm động, có sức lan tỏa, truyền cảm hứng tích cực. Tăng cường nội dung phản bác thông tin xấu độc, phát triển các chuyên mục, kênh thông tin chuyên biệt để phân tích, vạch trần các luận điệu sai trái, xuyên tạc của các thế lực thù địch một cách khoa học, sắc bén nhưng dễ hiểu, dễ tiếp cận với thanh niên. Sử dụng ngôn ngữ gần gũi, hình ảnh minh họa sinh động để tăng tính thuyết phục.
Về hình thức thể hiện: Tận dụng tối đa các định dạng truyền thông số, điều này không chỉ dừng lại ở bài viết, báo chí cần phát triển mạnh các định dạng như infographics, video ngắn (Reels, TikTok), podcast, livestream, story, animation, gamification để phù hợp với thói quen tiêu thụ thông tin của thanh niên. Thiết kế giao diện thân thiện, hiện đại, website, ứng dụng của các cơ quan báo chí cần được thiết kế với giao diện bắt mắt, dễ sử dụng, tương thích trên nhiều thiết bị di động, tối ưu hóa trải nghiệm người dùng.
Đẩy mạnh tính tương tác thông qua việc tổ chức các cuộc thi online, minigame, bình chọn, tọa đàm trực tuyến, đặt câu hỏi - trả lời, bình luận..v..v.. để khuyến khích thanh niên tham gia, bày tỏ ý kiến, tạo không gian đối thoại hai chiều giữa báo chí và công chúng trẻ.
Xây dựng thương hiệu cá nhân cho phóng viên bằng cách khuyến khích phóng viên trẻ xây dựng thương hiệu cá nhân trên các nền tảng số, trở thành những KOLs chính thống, chuyên nghiệp để lan tỏa thông tin, tương tác trực tiếp với thanh niên.
Hai là, tăng cường ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số
Các cơ quan báo chí cần đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ truyền thông hiện đại như trí tuệ nhân tạo (AI) để phân tích dữ liệu người dùng, gợi ý nội dung cá nhân hóa; công nghệ thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR) để tạo ra những trải nghiệm thông tin sống động, hấp dẫn hơn cho thanh niên. Xây dựng các kênh nội dung riêng biệt trên các nền tảng mạng xã hội phổ biến như TikTok, YouTube, Instagram với chiến lược nội dung và hình thức phù hợp với đặc thù từng nền tảng, không chỉ đơn thuần là đăng lại nội dung từ báo in hay website chính thống. Phối hợp với các doanh nghiệp công nghệ để nghiên cứu, phát triển các ứng dụng, tính năng mới giúp báo chí tiếp cận hiệu quả hơn với thanh niên, ví dụ như tích hợp chatbot tư vấn, trợ lý ảo thông tin.
Ba là, nâng cao năng lực đội ngũ làm báo
Đào tạo chuyên sâu về truyền thông số và tâm lý thanh niên thông qua việc tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng về kỹ năng sản xuất nội dung đa phương tiện, phân tích dữ liệu, marketing số, cũng như kiến thức sâu rộng về tâm lý, hành vi, văn hóa của thế hệ thanh niên hiện đại cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên. Tạo môi trường làm việc cởi mở, khuyến khích đội ngũ làm báo thử nghiệm các ý tưởng mới, chấp nhận rủi ro để tạo ra những sản phẩm báo chí đột phá, hấp dẫn, thu hút đối tượng thanh niên. Thu hút và phát triển đội ngũ chuyên gia trẻ có kiến thức sâu rộng về các lĩnh vực thanh niên quan tâm, có khả năng viết lách sắc bén và sử dụng thành thạo các công cụ truyền thông số.
Bốn là, tăng cường phối hợp liên ngành và xã hội hóa
Phối hợp chặt chẽ với Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và các tổ chức thanh niên: Xây dựng các chương trình phối hợp dài hạn, hiệu quả để nắm bắt nhu cầu, tâm tư, nguyện vọng của thanh niên, từ đó định hướng nội dung và tổ chức các hoạt động truyền thông phù hợp. Liên kết với các trường học, Viện nghiên cứu. Tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề, tọa đàm, cuộc thi sáng tạo nội dung báo chí dành cho sinh viên; khuyến khích sinh viên báo chí thực tập, trải nghiệm tại các cơ quan báo chí chính thống để hiểu rõ hơn về hoạt động báo chí cách mạng. Xã hội hóa công tác truyền thông, khuyến khích các tổ chức xã hội, doanh nghiệp, cá nhân tham gia vào quá trình sản xuất và lan tỏa các nội dung tích cực về lý tưởng sống, đạo đức cho thanh niên thông qua báo chí. Tổ chức các giải thưởng báo chí về thanh niên để động viên, khuyến khích các tác phẩm chất lượng.
5. Kết luận
Báo chí cách mạng Việt Nam đã và đang khẳng định vai trò quan trọng trong định hướng, giáo dục lý tưởng cho thanh niên. Hiện nay, báo chí cách mạng cần đổi mới toàn diện về nội dung, hình thức và ứng dụng công nghệ hiện đại nhằm thích ứng với hành vi tiếp nhận thông tin của thanh niên, tăng cường hiệu quả tiếp cận, góp phần củng cố niềm tin, bồi đắp lý tưởng cách mạng, bản lĩnh chính trị và khơi dậy ý chí, khát vọng cống hiến trong thế hệ trẻ, qua đó tiếp tục khẳng định vai trò là "người bạn đồng hành" tin cậy, kênh thông tin chính thống hấp dẫn, cung cấp tri thức, truyền cảm hứng và định hướng đúng đắn cho thanh niên trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
TS. Trần Thị Phi Hằng
Võ Quốc Đạt, Nguyễn Thị Nhật Hồng, Nguyễn Tiến Thịnh
Khoa Công tác Thanh Thiếu niên- Học viện Thanh Thiếu niên Việt Nam
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. PGS.TS. Đào Duy Quát (2017), Báo chí cách mạng Việt Nam: Cội nguồn, đặc trưng, trọng trách, Tạp chí Cộng sản, đăng lúc 22:08 ngày 20/6/2017, Xem tại: https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/van_hoa_xa_hoi/-/2018/45476/bao-chi-cach-mang-viet-nam--coi-nguon%2C-dac-trung%2C-trong-trach.aspx.
2. Hồ Chí Minh toàn tập, 2005. tập 10. NXB Chính trị Quốc gia.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2008), Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 25/7/2008 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên thời kì đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.