Trong hành trình đồng hành cùng hàng trăm nghìn phụ huynh tại cộng đồng "Ăn Dặm 3in1" và "FamiEdu", chuyên gia Hoàng Cường - "bố bỉm quốc dân" luôn được biết đến như một người bạn đồng hành đáng tin cậy của các bố mẹ có con trong giai đoạn ăn dặm.
Với cách chia sẻ gần gũi, dễ hiểu nhưng dựa trên nền tảng khoa học, anh không chỉ giúp phụ huynh vượt qua khỏi áp lực bữa ăn cho con, mà còn dẫn dắt họ nhìn vào bản chất dinh dưỡng và tâm lý của trẻ. Trong buổi trò chuyện lần này, chuyên gia ăn dặm Hoàng Cường đã chia sẻ rõ hơn về vấn đề "chọn sữa - kết hợp ăn dặm - hỗ trợ tăng trưởng", một chủ đề khiến nhiều bố mẹ đặc biệt quan tâm.
Khi nhắc đến bài viết "Chọn sữa cho trẻ ăn dặm" từng gây chú ý trên trang cá nhân, anh Hoàng Cường giải thích rằng sữa và ăn dặm không phải là hai khái niệm đối nghịch, mà là hai người bạn đồng hành cùng lớn lên với trẻ.
KHI NÀO TRẺ "BẮT BUỘC" CẦN DÙNG SỮA NGOÀI (SỮA CÔNG THỨC)?
Chúng ta chỉ thực sự cần đến sữa ngoài trong 3 trường hợp cụ thể sau đây:
1. Bắt buộc thay thế: Nhóm 0 - 12 tháng tuổi
Đây là trường hợp "Không thể thương lượng". Nếu mẹ không có sữa hoặc mất sữa hoàn toàn:
Trẻ dưới 12 tháng: BẮT BUỘC phải dùng Sữa công thức (Infant Formula) đúng độ tuổi.
Lưu ý: Không được dùng sữa đặc, sữa tươi, nước cơm hay nước cháo loãng để thay thế trong giai đoạn này vì không đủ dinh dưỡng và gây nguy hiểm cho hệ tiêu hóa.
2. Bắt buộc điều trị: Nhóm suy dinh dưỡng/Bệnh lý
Dành cho trẻ có chỉ định từ bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng khi:
Trẻ bị suy dinh dưỡng thể thấp còi hoặc nhẹ cân mức độ báo động, đường tiêu hóa kém hấp thu.
Trẻ đang trong giai đoạn phục hồi sau ốm dậy, cần năng lượng cao mà việc ăn cháo/cơm chưa thể đáp ứng kịp thời.
Lúc này: Sữa cao năng lượng được coi như một liều "thuốc dinh dưỡng", cần tuân thủ liều lượng, không uống tràn lan.
3. Bắt buộc bù đắp: Nhóm khoảng trống dinh dưỡng
Dành cho trẻ (thường trên 1 tuổi) gặp vấn đề về hành vi ăn uống kéo dài:
Trẻ biếng ăn tâm lý cực đoan, lượng thức ăn nạp vào < 50% nhu cầu khuyến nghị trong thời gian dài.
Trẻ dị ứng đạm thực phẩm hoặc chế độ ăn thiếu hụt nghiêm trọng canxi và vi chất (ví dụ: trẻ không chịu ăn thịt cá, tôm cua...).
Mục tiêu: Dùng sữa để duy trì sự sống và phát triển não bộ trong khi chờ đợi kiên trì tập ăn lại (chứ không phải dùng sữa để thay thế vĩnh viễn việc ăn).
Trên thị trường hiện nay là một "ma trận" sữa khiến bố mẹ rất dễ lạc lối. Để chọn đúng, chúng ta cần chia chúng thành 4 nhóm bản chất hoàn toàn khác nhau:
1. Sữa công thức (Infant Formula)
Bản chất: Là loại sữa được nghiên cứu để mô phỏng gần nhất với sữa mẹ.
Đối tượng: Trẻ từ 0 - 3 tuổi (Đặc biệt quan trọng dưới 1 tuổi).
Đặc điểm: Bổ sung đầy đủ các nhóm chất (Đạm, Đường, Béo, Vitamin, Khoáng chất) theo tỷ lệ cân bằng.
Lưu ý: Đây là lựa chọn thay thế duy nhất nếu mẹ thiếu sữa. Bố mẹ nên chọn dòng sữa mát, uy tín và tránh đổi sữa liên tục gây rối loạn tiêu hóa.
2. Sữa tươi (Thanh trùng / Tiệt trùng)
Bản chất: Sữa vắt trực tiếp từ bò/dê, qua xử lý nhiệt để diệt khuẩn.
Đối tượng: Chỉ dành cho trẻ trên 1 tuổi.
Đặc điểm: Giàu đạm và Canxi tự nhiên, nhưng ít Sắt và vi chất hơn sữa công thức.
Sữa thanh trùng: Cần bảo quản lạnh, hạn ngắn, nhưng giữ được hương vị và vitamin tốt nhất.
Sữa tiệt trùng: Tiện lợi, bảo quản nhiệt độ thường, phù hợp mang đi học/đi chơi.
3. Sữa hạt (Plant-based Milk)
Bản chất: Dịch ép từ các loại hạt (Đậu nành, Hạnh nhân, Óc chó, Yến mạch...)
Đối tượng: Dùng bổ sung, đổi bữa hoặc dành cho trẻ dị ứng đạm bò.
Cảnh báo quan trọng: Sữa hạt (trừ đậu nành) thường thiếu đạm và canxi so với sữa động vật. Tuyệt đối KHÔNG dùng thay thế hoàn toàn sữa công thức cho trẻ dưới 1 tuổi vì sẽ gây suy dinh dưỡng. Ưu tiên sữa mẹ tự nấu để kiểm soát đường.
4. Sữa trái cây, Sữa chua uống, nước uống dinh dưỡng
Bản chất: Thực chất là "Nước giải khát hương sữa".
Đối tượng: Hạn chế tối đa, không khuyến khích cho trẻ nhỏ.
Đặc điểm: Thành phần chính là Nước + Đường + Hương liệu. Hàm lượng sữa rất thấp (thường dưới 50%).
Tác hại: Gây "no giả", béo phì nhưng thiếu chất, tạo thói quen hảo ngọt. Đây không phải là sữa dinh dưỡng.
Bộ quy tắc soi sữa chuẩn: Tránh bẫy "sữa cỏ", sữa kém chất lượng
Khi cầm hộp sữa lên, bố mẹ đừng nhìn hình ảnh quảng cáo, hãy lật mặt sau và làm 3 bước:
Soi thành phần đầu tiên:
Theo quy định, nguyên liệu nào chiếm tỷ lệ cao nhất sẽ xếp đầu.
- Sữa tốt: Thành phần đầu tiên phải là Sữa (Sữa bột, Sữa tươi...).
-Sữa kém: Thành phần đầu tiên là Nước hoặc Đường.
Soi nguồn gốc (Tránh "Sữa Cỏ"):
Chỉ mua sữa có thương hiệu, nhà máy sản xuất rõ ràng, có mã vạch/QR truy xuất. Cảnh giác với các loại sữa "gia công" được quảng cáo thổi phồng công dụng (tăng cân thần tốc, trị biếng ăn...) nhưng bao bì sơ sài, địa chỉ mập mờ.
Soi tỷ lệ Đạm (Protein):
Với sữa dinh dưỡng, hàm lượng đạm phải đạt chuẩn (thường >2.7g/100ml với sữa tươi). Nếu đạm quá thấp, đó chỉ là nước pha loãng.
Sữa và ăn dặm đồng hành cùng trẻ lớn lên
"Để phụ huynh dễ hiểu nhất, tôi hay gọi Sữa và Ăn Dặm giống như hai người bạn đồng hành cùng lớn lên với bé, chứ không phải cái này thay thế hoàn toàn cái kia ngay lập tức. Chúng đi song song với nhau theo nguyên tắc: Khi năng lượng ăn của con tăng lên, thì lượng sữa sẽ tự nhiên giảm xuống" - anh Hoàng Cường chia sẻ.
Thứ nhất: Giai đoạn khởi động (khoảng 6 tháng tuổi):
Lúc này, hệ tiêu hóa của con mới bắt đầu làm quen với thức ăn khác ngoài sữa. Sữa vẫn là nguồn dinh dưỡng chủ đạo. Con chỉ ăn 1 bữa nhỏ để 'tập dượt', còn lại vẫn là 3-4 cữ sữa để đảm bảo no và đủ chất.
Thứ hai: Giai đoạn tăng tốc (7 - 12 tháng tuổi):
Đây là lúc cán cân bắt đầu thay đổi. Khi kỹ năng nhai nuốt tốt hơn, dạ dày tiêu hóa tốt hơn, con sẽ ăn được nhiều hơn (tăng lên 2 rồi 3 bữa) thì lúc này bữa sữa sẽ tự động giảm xuống, đồng nghĩa với lượng sữa cũng sẽ tự giảm xuống.
Thứ ba: Giai đoạn sau 1 tuổi
Nhiều người hiểu lầm rằng sữa lúc này 'mất chất'. Không phải! Sữa vẫn rất tốt, vẫn giàu canxi và năng lượng. Tuy nhiên, tốc độ phát triển của con lúc này quá nhanh, con chạy nhảy, vận động nhiều, trí não phát triển mạnh... nên chỉ uống sữa thôi là không đủ. Sữa không thể cung cấp đủ vi dưỡng chất và đậm độ năng lượng cao như thịt, cá, cơm, rau được.
Vì vậy, lúc này Ăn dặm sẽ bước lên làm nhiệm vụ cung cấp năng lượng chính, còn sữa vẫn tiếp tục song hành như một bữa phụ giàu dưỡng chất để lấp đầy những khoảng trống dinh dưỡng.
Tại sao con uống sữa nhiều, sữa xịn mà vẫn còi?
Một câu hỏi khác được nhiều bố mẹ quan tâm là: Tại sao có trẻ uống sữa rất tốt nhưng vẫn thiếu cân, chậm tăng chiều cao? Liệu nguyên nhân có phải đến từ việc chọn sai loại sữa?
Anh Hoàng Cường cho rằng đây là vấn đề không thể nhìn phiến diện mà phải xem dưới góc độ cân bằng dinh dưỡng tổng thể.
* Thứ nhất: Sự cạnh tranh hấp thu và khoảng trống vi chất
Sữa rất giàu Canxi và năng lượng, nhưng nó lại nghèo Sắt và Kẽm. Khi trẻ uống quá nhiều sữa (đặc biệt là trên 1 tuổi), lượng Canxi dư thừa sẽ cạnh tranh và ức chế khả năng hấp thu Sắt từ thực phẩm khác. Thiếu Sắt dẫn đến thiếu máu, thiếu oxy lên não và cơ bắp, làm trẻ mệt mỏi, biếng ăn.
Hơn nữa, sữa không có chất xơ. Một chế độ ăn thừa sữa thiếu rau dễ gây táo bón, làm hệ tiêu hóa đình trệ, hấp thu kém. Hệ quả: Con uống nhiều sữa -> No giả -> Bỏ bữa ăn chính -> Thiếu hụt vi chất (Sắt, Kẽm) -> Chậm tăng trưởng.
Thứ hai: Thực đơn ăn dặm cần "đa dạng 4 nhóm chất" chứ không phải "ăn lấy no"
Nhiều bố mẹ sai lầm khi nghĩ 'ăn dặm' chỉ là tập ăn cho vui. Thực tế, ngay từ khi bắt đầu (6 tháng), cơ thể trẻ đã cần những dưỡng chất mà sữa không còn cung cấp đủ.
Bố mẹ không nên chỉ chăm chăm cho thêm dầu mỡ để tăng calo (dù chất béo quan trọng). Một bữa ăn chuẩn phải đảm bảo đủ 4 nhóm: Tinh bột - Đạm - Chất béo - Vitamin & Khoáng chất.
Đặc biệt, cần luân phiên đạm động vật (thịt đỏ, trứng, cá) và thực vật để tối ưu hóa việc nạp Sắt và Kẽm tự nhiên. Sự đa dạng này mới chính là chìa khóa để kích hoạt các enzyme tiêu hóa hoạt động hiệu quả.
"Trong suốt nhiều năm làm nghề, tôi gặp rất nhiều trường hợp con thấp còi và bố mẹ không biết phải làn thế nào. Điểm chung của các ca này không phải là trẻ mắc bệnh lý, mà là gia đình đang rơi vào một vòng luẩn quẩn: Con không tăng cân -> Bố mẹ lo lắng ép ăn, tăng sữa -> Con sợ ăn, ngang dạ -> Lại càng không tăng cân" - anh Hoàng Cường chia sẻ.
Để giải quyết bài toán này, chuyên gia Hoàng Cường khuyên các gia đình nên đi theo lộ trình 3 bước "từ gốc đến ngọn":
* Bước 1: Truy tìm nguyên nhân cốt lõi
Đa phần khi ngồi lại phân tích lịch sinh hoạt, chúng tôi phát hiện ra vấn đề không nằm ở việc thiếu thức ăn, mà nằm ở sự lộn xộn trong nếp sinh hoạt.
- Có bé uống quá nhiều sữa (trên 1 lít/ngày) dẫn đến không còn bụng để ăn cơm.
- Có bé lại ăn vặt quá nhiều bữa phụ (bánh, kẹo, hoa quả) khiến bữa chính trở nên vô nghĩa.
Và nghiêm trọng nhất là áp lực tâm lý: Bữa ăn đầy tiếng quát tháo hoặc sự nài ép khiến hormone tăng trưởng bị ức chế, trẻ ăn nhưng không hấp thu được.
* Bước 2: Tái thiết lập thói quen cho cả gia đình
Đây là giai đoạn khó khăn nhất vì tôi phải điều chỉnh bố mẹ trước khi điều chỉnh con.
- Mạnh dạn cắt giảm lượng sữa thừa: Đưa sữa về đúng vai trò phụ trợ, tạo cơ hội cho trẻ cảm thấy đói tự nhiên.
- Thiết lập kỷ luật bàn ăn: Ăn đúng giờ, ngồi đúng chỗ. Quan trọng nhất là trả lại sự vui vẻ cho bữa ăn. Bố mẹ phải học cách 'buông bỏ cái cân' tạm thời để tập trung vào thái độ của con.
* Bước 3: Kết quả đến từ sự thay đổi thái độ
Thường sau khoảng 2-3 tuần kiên trì áp dụng đúng phương pháp, sự thay đổi sẽ đến theo trình tự rất rõ ràng:
- Thay đổi về tâm lý: Trẻ bắt đầu hào hứng khi đến giờ ăn, chủ động cầm thìa, không còn trốn tránh.
- Thay đổi về kỹ năng: Trẻ chịu nhai, chịu nuốt, cảm nhận được vị ngon của thức ăn thô thay vì nuốt chửng cháo xay.
- Thay đổi về chỉ số: Khi tinh thần thoải mái và nạp đủ dinh dưỡng đa dạng từ thực phẩm, cân nặng và chiều cao của trẻ bắt đầu tăng trưởng đều đặn và bền vững.
"Nếu các bố mẹ được tư vấn và điều chỉnh sữa và cải thiện thực đơn ăn dặm là trẻ tăng trưởng rõ rệt. Nhưng sự tăng trưởng đó là quả ngọt, còn việc thay đổi tư duy và thói quen của gia đình mới là quá trình gieo trồng và chăm bón quan trọng nhất" - chuyên gia Hoàng Cường khẳng định.
Nguồn: NVCC
Tiểu Mai