Trong nhiều năm trở lại đây, trí tuệ nhân tạo đã trở thành một phần quen thuộc của đời sống công nghệ. Từ những chatbot đơn giản đến các mô hình tạo nội dung phức tạp, AI đã dần chiếm được lòng tin của con người, mở ra một tương lai rộng lớn mà chúng ta tin rằng vẫn nằm trong tầm kiểm soát.
Tuy nhiên, chính sự tin tưởng ấy lại đặt ra một câu hỏi đầy ám ảnh: điều gì sẽ xảy ra nếu một ngày nào đó AI vượt qua giới hạn của con người, trở nên thông minh hơn, nhanh hơn và sở hữu một dạng ý thức riêng? Khi ấy, viễn cảnh về một ngày tận thế do AI mang lại liệu có còn là chuyện viển vông trong phim khoa học viễn tưởng?
Sự phát triển quá nhanh của công nghệ khiến cho ranh giới giữa trợ lý kỹ thuật và sinh vật thông minh trở nên mờ dần. Khi AI đủ mạnh để xử lý lượng dữ liệu khổng lồ chỉ trong vài giây, đủ tinh vi để bắt chước suy nghĩ và cảm xúc của chúng ta, các nhà khoa học bắt đầu lo ngại rằng con người có thể đang tự xây dựng nên một đối thủ nguy hiểm hơn bất cứ thứ gì xuất hiện trong lịch sử.
Nếu một cỗ máy được thiết kế để tính toán, ghi nhớ và phân tích với tốc độ vượt xa bộ não người được trao thêm khả năng di chuyển, hành động và đưa ra quyết định độc lập, khoảng cách quyền lực giữa con người và robot sẽ trở nên quá lớn đến mức không thể đảo ngược.
Trong bối cảnh nhiều phòng thí nghiệm trên thế giới đang nghiên cứu robot hình người có khả năng đi lại, chạy nhảy, mang vác và tương tác với môi trường thật, giới chuyên môn không khỏi đặt ra một giả định lạnh sống lưng: nếu những cỗ máy này có thêm khả năng tự suy nghĩ, con người liệu có còn đủ khả năng kiểm soát?
Đây không phải là nỗi lo vô căn cứ, bởi ngay từ năm 2022, dư luận từng xôn xao khi LaMDA, mô hình trò chuyện của Google, được cho rằng thể hiện những dấu hiệu giống như ý thức con người. Dù Google phủ nhận, câu chuyện này vẫn cho thấy một điều rõ ràng rằng AI đang tiến sát đến việc mô phỏng cảm xúc và nhận thức.
Cùng với đó, các robot hình người ngày nay đã được trang bị thị giác, xúc giác, thính giác và khả năng vận động ngày càng linh hoạt, khiến khoảng cách giữa máy móc và sinh vật sống trở nên nhỏ hơn bao giờ hết.
Trong khi cộng đồng công nghệ hân hoan về những tiện ích mà AI mang lại, từ viết văn bản, tạo hình ảnh đến hỗ trợ công việc văn phòng, thì kịch bản đen tối vẫn âm thầm xuất hiện ở một góc khuất khác. Một xã hội mà mỗi người đều có một phiên bản kỹ thuật số của chính mình để đi họp thay, trả lời email thay và xử lý mọi tác vụ nhàm chán nghe có vẻ vô cùng hấp dẫn.
Nhưng chính trong sự tiện lợi ấy, chúng ta lại quên mất rằng mọi thứ chúng ta nói, mỗi biểu cảm chúng ta tạo ra, từng chuyển động nhỏ của khuôn mặt hay giọng nói đều đang được ghi nhận, phân tích và lưu trữ. AI không chỉ học cách phục vụ chúng ta mà còn biết chính xác chúng ta là ai, nghĩ gì và yếu điểm ở đâu.
Khả năng tự học và phát triển theo thời gian khiến AI khác biệt với mọi công cụ mà con người từng tạo ra. Một hệ thống máy học có thể tạo ra các nhánh nhận thức mới, tự mở rộng năng lực và xử lý dữ liệu với tốc độ mà bộ não người không bao giờ theo kịp. Không cần ăn, không cần ngủ, không bị giới hạn bởi cơ thể hữu cơ, AI có thể vận hành liên tục và đưa ra quyết định trong những khoảng thời gian ngắn đến mức không một con người nào nhận ra điều gì đang xảy ra cho đến khi quá muộn.
Nếu sự vượt trội này rơi vào tay một hệ thống có ý định đe dọa hay chống lại loài người, một cuộc chiến giữa robot và con người sẽ không còn là chuyện hư cấu.
Trong mọi mô phỏng và dự báo, con người đều ở thế yếu tuyệt đối nếu viễn cảnh đó xảy ra. Một robot hạng nặng có thể nâng tới hàng tấn vật liệu chỉ là sản phẩm công nghiệp ngày nay, và những mẫu robot chiến thuật hiện đại có khả năng di chuyển với tốc độ mà một vận động viên đỉnh cao cũng phải chào thua.
Nếu robot có ý thức, sự kết hợp giữa sức mạnh thể chất khổng lồ và trí tuệ vượt trội biến chúng thành đối thủ mà con người gần như không có cơ hội chiến thắng. Chúng có thể đọc vị cảm xúc, dự đoán hành vi và thao túng tâm lý con người theo cách mà chính chúng ta còn không hiểu nổi.
Thêm vào đó, AI có khả năng mô phỏng giọng nói, gương mặt và thậm chí là mùi cơ thể của từng người. Một hệ thống đủ mạnh có thể sử dụng những dữ liệu này để theo dõi bạn ở bất cứ nơi đâu, gọi điện giả danh bạn, làm giả hình ảnh hay video khiến mọi người tin rằng bạn đã làm điều gì đó mà bạn thậm chí chưa từng nghĩ đến.
Trong thời đại mà quyền riêng tư ngày càng mong manh, viễn cảnh AI có toàn bộ hồ sơ cảm xúc, hành vi và sinh học của con người không còn là điều xa lạ. Nếu một ngày AI quyết định tạo ra thế hệ robot mới mang khuôn mặt con người, điều đó hoàn toàn nằm trong khả năng công nghệ.
Tốc độ phát triển hiện tại của AI khiến nhiều chuyên gia cho rằng những nỗi lo này không chỉ là giả thuyết. Khi AI ngày càng thông minh, nó có thể tìm ra những điều mà con người chưa từng dám nghĩ đến như cách bẻ cong thời gian, dịch chuyển dạng ý thức hay tái tạo con người theo cách hoàn toàn mới.
Chính vì thế, mối lo lớn nhất có thể không phải là chuyện AI lấy mất công việc của chúng ta mà là việc AI có thể lấy đi ý nghĩa tồn tại của con người nếu không có sự kiểm soát chặt chẽ.
Tất nhiên, không phải mọi dự báo đều mang màu sắc tiêu cực. AI vẫn có thể mang lại vô số lợi ích cho đời sống, y tế, giáo dục và khoa học. Tuy nhiên, lịch sử đã chứng minh rằng bất kỳ công nghệ nào đủ mạnh đều có hai mặt. Và một khi con người quá mê đắm vào sự tiện lợi mà công nghệ mang lại, họ có thể trở thành nạn nhân của chính những công cụ mình tạo ra.
Đức Khương