Nhận thức rõ xu thế đó, ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị (khóa XIII) đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đây là văn kiện quan trọng, mang tính định hướng chiến lược nhằm đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên số. Với tinh thần chủ động, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng đã tổ chức quán triệt, triển khai trong toàn quân và ban hành Nghị quyết số 3488-NQ/QUTW ngày 29/01/2025 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội. Nghị quyết xác định mục tiêu đến năm 2030, tầm nhìn 2045: "Khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số phải trở thành động lực then chốt xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, làm chủ và ứng dụng hiệu quả công nghệ chiến lược trong quản lý, huấn luyện, tác chiến, bảo đảm kỹ thuật, an toàn thông tin..."[1]. Điều này thể hiện rõ quyết tâm chính trị, tầm nhìn chiến lược của Quân đội ta trong việc "xóa mù số", nâng cao năng lực trí tuệ, học tập và sáng tạo cho mọi quân nhân, tạo nền tảng vững chắc để làm chủ khoa học – công nghệ hiện đại, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới.
Thanh niên quân đội là bộ phận quan trọng trong đội ngũ cán bộ, chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam. Họ không chỉ là lực lượng xung kích trong huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu, mà còn là chủ thể trực tiếp tiếp cận và ứng dụng thành tựu khoa học – công nghệ hiện đại vào xây dựng Quân đội. Trong thời đại số, yêu cầu đặt ra đối với thanh niên quân đội không chỉ dừng lại ở phẩm chất chính trị, bản lĩnh kiên cường mà còn phải có trí tuệ phát triển toàn diện, có năng lực tư duy linh hoạt, kiến thức, kỹ năng số thành thạo, khả năng học tập và thích nghi cao với sự phát triển của khoa học công nghệ. Phát triển trí tuệ của thanh niên quân đội đáp ứng yêu cầu học tập số vì vậy không chỉ là vấn đề cá nhân mà còn là nhiệm vụ chiến lược gắn với sự phát triển của Quân đội ta trong thời kỳ mới.
Tuy nhiên, thực tiễn hiện nay cho thấy, quá trình phát triển trí tuệ của thanh niên quân đội vẫn còn những hạn chế: Một số nội dung, hình thức, phương pháp phát triển trí tuệ chưa thường xuyên được đổi mới, chưa gắn chặt với yêu cầu học tập số. Tính chủ động, độc lập, sáng tạo trong tư duy của một bộ phận thanh niên chưa cao. Năng lực nhận thức, phân tích, khái quát, trừu tượng hóa và vận dụng tri thức mới còn hạn chế. Khả năng làm chủ, ứng dụng công nghệ thông tin trong học tập chưa đồng đều; quá trình thích nghi với học tập số còn chậm. Điều kiện hạ tầng học tập số chưa đồng bộ; một bộ phận thanh niên chưa có động cơ học tập rõ ràng, còn biểu hiện ngại đổi mới, học tập mang tính đối phó. Để phát triển trí tuệ của thanh niên quân đội đáp ứng yêu cầu mới, cần thực hiện tốt một số nội dung giải pháp cơ bản sau:
Một là: Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các chủ thể trong phát triển trí tuệ
Nhận thức là cơ sở định hướng hành động, vì vậy nâng cao nhận thức, trách nhiệm và năng lực của các chủ thể tham gia phát triển trí tuệ cho thanh niên quân đội là giải pháp có ý nghĩa nền tảng. Các tổ chức, lực lượng, đặc biệt là đội ngũ cán bộ, giảng viên, cán bộ quản lý thanh niên cần được quán triệt sâu sắc quan điểm, chủ trương của Đảng, Nhà nước và Quân đội về đổi mới giáo dục – đào tạo, phát triển con người và chuyển đổi số. Thông qua đó, giúp các chủ thể hiểu rõ vị trí, tầm quan trọng của việc phát triển trí tuệ trong điều kiện học tập số, coi đây là nhiệm vụ thường xuyên, lâu dài gắn liền với quá trình xây dựng con người quân nhân cách mạng.
Cùng với đó, cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục, tổ chức tập huấn, hội thảo, trao đổi chuyên môn về ứng dụng công nghệ và học tập số. Mỗi cán bộ, giảng viên, mỗi thanh niên phải nhận thức rõ cơ hội, thách thức, từ đó xây dựng ý chí, quyết tâm học tập, rèn luyện, làm chủ công nghệ và tri thức mới. Khi nhận thức đúng đắn, hành động mới thống nhất, hiệu quả; ngược lại, nếu nhận thức mơ hồ, thiếu đầy đủ sẽ dẫn đến hành động lệch lạc, thiếu tính khoa học và không tạo ra chuyển biến thực chất.
Hai là: Đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp giáo dục – huấn luyện
Đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp dạy học là giải pháp có tính đột phá nhằm phát triển trí tuệ cho thanh niên quân đội. Quán triệt tinh thần Nghị quyết 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, các học viện, nhà trường cần tiếp tục tinh giản, hiện đại hóa chương trình, nội dung giảng dạy, tăng cường tính thực hành và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
Song song với đó, cần đa dạng hóa hình thức dạy học, kết hợp linh hoạt giữa học trực tiếp và trực tuyến, giữa lý thuyết và thực hành, giữa học trên lớp và tự học qua mạng. Việc ứng dụng các nền tảng học tập số, phần mềm mô phỏng, hệ thống quản lý học tập (LMS), bài giảng điện tử sẽ giúp quá trình dạy học trở nên sinh động, hiệu quả và phù hợp với phương thức học tập hiện đại. Phương pháp giảng dạy cũng cần được đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, chuyển từ "truyền thụ kiến thức" sang "hướng dẫn phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề". Đây chính là con đường để hình thành tư duy khoa học, khả năng sáng tạo và tự học suốt đời cho thanh niên quân đội.
Ba là: Phát triển tư duy độc lập trong học tập của thanh niên quân đội
Phát triển tư duy độc lập là yêu cầu cơ bản để hình thành trí tuệ sáng tạo, chủ động trong học tập số. Trong điều kiện bùng nổ thông tin hiện nay, người học không chỉ tiếp nhận tri thức mà còn phải biết chọn lọc, phân tích và đánh giá một cách độc lập. Tư duy độc lập giúp thanh niên quân đội tránh lối học thụ động, rập khuôn, máy móc; đồng thời tạo khả năng thích ứng linh hoạt trước những biến đổi nhanh của công nghệ và tri thức nhân loại.
Để rèn luyện tư duy độc lập, cần tăng cường các hoạt động nghiên cứu khoa học, thảo luận nhóm, phản biện học thuật, khuyến khích học viên đặt câu hỏi, trình bày ý kiến, đưa ra giải pháp sáng tạo. Mỗi giảng viên cần tạo môi trường khuyến khích tự do tư duy, tạo cơ hội để học viên tự tìm tòi, khám phá, chiếm lĩnh tri thức, từ đó hình thành khả năng tự học, tự nghiên cứu và tự phát triển bản thân – điều cốt lõi của học tập số.
Bốn là: Xây dựng môi trường văn hóa quân sự hiện đại
Môi trường văn hóa quân sự là nền tảng nuôi dưỡng và phát huy trí tuệ của thanh niên. Trong thời đại số, cần xây dựng môi trường văn hóa quân sự hiện đại, vừa mang bản sắc truyền thống "Bộ đội Cụ Hồ", vừa phù hợp với đặc trưng của kỷ nguyên công nghệ. Môi trường đó phải kết hợp hài hòa giữa tính kỷ luật, nề nếp, thống nhất với sự cởi mở, dân chủ, khuyến khích sáng tạo và trao đổi học thuật.
Các đơn vị cần đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin, trang thiết bị học tập số, xây dựng không gian học tập thông minh, thư viện điện tử, phòng học đa phương tiện, bảo đảm cho thanh niên có điều kiện rèn luyện, học tập và nghiên cứu thuận lợi. Bên cạnh đó, cần phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp của Quân đội nhân dân Việt Nam, giáo dục lý tưởng cách mạng, bồi dưỡng động cơ, ý chí và tinh thần tự học, sáng tạo cho thanh niên quân đội trong điều kiện mới.
Tóm lại, phát triển trí tuệ của thanh niên quân đội đáp ứng yêu cầu học tập số là nhiệm vụ chiến lược, cấp thiết và lâu dài trong quá trình xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại. Đây không chỉ là yêu cầu của chuyển đổi số trong giáo dục – đào tạo mà còn là đòi hỏi tất yếu của sự phát triển khoa học – công nghệ trong thời kỳ mới. Thực hiện đồng bộ, hiệu quả các nhóm giải pháp nêu trên sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục – đào tạo, tạo chuyển biến mạnh mẽ trong phát triển trí tuệ, năng lực sáng tạo và khả năng thích ứng của thanh niên quân đội. Qua đó, hình thành đội ngũ quân nhân trẻ có trí tuệ, bản lĩnh, nhân cách và khát vọng cống hiến, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong giai đoạn hiện nay./.
Tác giả: Bùi Văn Nam - Chu Thế Anh - Trường Sĩ quan Chính trị
[1] Nghị quyết số 3488-NQ/QUTW ngày 29/1/2025 của Quân ủy Trung ương về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội.