Để nâng cao phẩm chất, năng lực của sĩ quan chỉ huy tham mưu cấp phân đội cần tập trung một số giải pháp sau:
Thứ nhất, xây dựng và hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn đánh giá phẩm chất, năng lực đội ngũ sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội trong Quân đội nhân dân Việt Nam
Phẩm chất, năng lực ở một trình độ cần thiết là những tiêu chuẩn bắt buộc phải có của người sĩ quan chỉ huy, tham mưu lục quân cấp phân đội. Điều đó xuất phát từ tiêu chuẩn đức và tài của người cán bộ cách mạng của Đảng ta, nay còn được diễn đạt khá đầy đủ trong Nghị quyết 144-NQ/QUTW của Quân ủy Trung ương đặc biệt là đội ngũ cán bộ trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Tiêu chuẩn này được xây dựng nhằm đáp ứng yêu cầu xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại.
Sĩ quan chỉ huy cấp phân đội (từ cấp trung đội đến tiểu đoàn) là lực lượng đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý, huấn luyện và trực tiếp chỉ huy bộ đội trong chiến đấu. Vì vậy, cần được đánh giá chặt chẽ về phẩm chất và năng lực. Hệ thống tiêu chuẩn đánh giá về phẩm chất và năng lực của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội không tự hình thành theo ý muốn chủ quan mà phải là đáp số của những yêu cầu khách quan xuất hiện trong quá trình hoạt động thực tiễn.
Một là, hệ tiêu chuẩn về phẩm chất sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội
Phẩm chất là yếu tố quan trọng của người chỉ huy, là nền tảng quyết định đến sự tín nhiệm, sự gắn kết và tính hiệu quả trong hoạt động thực tiễn. Phải đặt phẩm chất chính trị lên hàng đầu, phải xây dựng bản lĩnh chính trị vững vàng cùng với đó là động cơ cách mạng đúng đắn. Phẩm chất chính trị đòi hỏi ngoài động cơ trong sáng và tinh thần trách nhiệm cao còn phải có tác phong sâu sát, làm chủ được công việc mình đảm nhiệm, đảm bảo được mục tiêu đề ra. Phẩm chất chính trị đòi hỏi từng người phải đứng vững trên lập trường quan điểm của giai cấp công nhân trong xem xét và xử lý mọi vấn đề trong công tác, không vì danh lợi cám dỗ mà làm điều sai trái.
Bên cạnh phẩm chất chính trị, đạo đức cách mạng và lối sống tốt đẹp, lành mạnh là yếu tố quyết định đến uy tín và tầm ảnh hưởng của người chỉ huy. Một sĩ quan có đạo đức cách mạng sẽ tạo dựng lòng tin vững chắc trong đơn vị, giúp tăng cường sự đoàn kết và thúc đẩy tinh thần trách nhiệm của cấp dưới. Trong tác phẩm "Sửa đổi lối làm việc", Hồ Chí Minh nhấn mạnh rằng người cán bộ phải "cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư", đó cũng chính là những phẩm chất nền tảng của một người chỉ huy mẫu mực. Người sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội có đạo đức cách mạng luôn hiểu dù tài giỏi đến đâu cũng chỉ là một thành tố của cộng động, phải cống hiến hết mình vì tập thể và cộng đồng. Đạo đức và lối sống đòi hỏi phải có quan điểm khách quan, toàn diện trong xem xét mọi việc, phải lấy tinh thần nhân văn, nhân ái, độ lượng khi nhìn nhận khuyết điểm của người khác, lòng kiên nhân chờ đợi mọi đối tác vươn lên cái tốt đẹp, không nóng vội, chủ quan, bảo thủ, chỉ thấy lẽ phải về phía mình.
Kỷ luật là nguyên tắc cốt lõi trong quân đội, tạo ra sức mạnh chiến đấu và đảm bảo sự thống nhất trong tổ chức. Người chỉ huy không chỉ là người duy trì kỷ luật mà còn phải là tấm gương trong việc tuân thủ và thực hiện các quy định, điều lệnh. Một sĩ quan chỉ huy cấp phân đội có thể yêu cầu bộ đội tuân thủ nghiêm kỷ luật chỉ khi bản thân họ cũng là người thực hiện một cách nghiêm túc. Như Ph.Ăngghen đã từng nhận định: "Kỷ luật là yếu tố đảm bảo sức mạnh và tính chiến đấu của quân đội", điều này càng đúng trong môi trường quân sự hiện đại, nơi mà tính kỷ luật quyết định đến khả năng phản ứng nhanh và hiệu quả của đơn vị trong mọi tình huống.
Ba yếu tố trên đây không phải ba thành tố riêng biệt mà luôn có mối quan hệ tác động qua lại biện chứng với nhau, tạo nên một hệ thống phẩm chất của sĩ quan chỉ huy cấp phân đội trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Đây là ba đức tính có nét riêng từng mặt, nhưng hoà quyện với nhau trong một tổng thể, đức tính này bổ sung cho đức tính kia, làm cho hệ thống ngày càng hoàn thiện hơn.
Hai là, hệ thống tiêu chuẩn về năng lực của sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội
Nếu phẩm chất là nền tảng thì năng lực chính là công cụ giúp sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội thực hiện tốt nhiệm vụ của mình. Một người chỉ huy có phẩm chất tốt nhưng thiếu năng lực chuyên môn cũng khó có thể hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ lãnh đạo đơn vị.
Trước hết, năng lực nhận thức đúng đắn mọi sự vật, hiện tượng. Không thể phủ nhận khả năng sẵn có như "thiên bẩm", "thiên tính" là tính tính vốn có do trời phú cho một sự thông minh nào đó. Nhưng đó không phải là cái phổ biến. Sự phát triển có tính quy luật là muốn có hiểu biết nhất thiết phải trải qua học tập, rèn luyện, bồi dưỡng để có năng lực nhận thức ngày càng hoàn thiện.
Tuy nhiên, năng lực nhận thức chưa phải là toàn bộ hoạt động nhận thức. Hoạt động này còn phải có một nhân tố thứ hai rất quan trọng được gọi là phương pháp, hay phương pháp luận. Phương pháp luận là lý luận về phương pháp, người sĩ quan chỉ huy tham mưu cấp phân đội vừa phải trang bị cho mình phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, vừa phải đấu tranh loại bỏ phương pháp siêu hình trong nhận thức và hoạt động thực tiễn.
Trong quá trình hoàn thiện tiêu chuẩn năng lực nhận thức cho sĩ quan chỉ huy cấp phân đội trong bối cảnh hiện nay, cần lưu ý: nhận thức về tự nhiên và xã hội luôn biến động theo từng giai đoạn, đòi hỏi sự linh hoạt và góc độ tiếp cận khác nhau. Tuy nhiên, việc đánh giá sự vật một cách sâu sắc và chính xác không thể chỉ dựa vào góc nhìn chủ quan của cá nhân, bởi mỗi người đều có giới hạn về chuyên môn. Do đó, để nâng cao năng lực nhận thức toàn diện, người sĩ quan chỉ huy tham mưu cấp phân đội phải kết hợp giữa hiểu biết bản thân và tôn trọng tri thức chuyên gia: biết phân tích điểm mạnh, yếu của mình, đồng thời chủ động lắng nghe, tổng hợp ý kiến từ những người am hiểu từng lĩnh vực cụ thể. Điều này giúp họ đưa ra quyết định hợp lý giữa kinh nghiệm thực tiễn và cơ sở khoa học, đáp ứng yêu cầu ngày càng phức tạp của nhiệm vụ quân sự hiện đại.
Năng lực hoạt động thực tiễn của sĩ quan chỉ huy cấp phân đội là sự tổng hòa của tư duy quân sự nhạy bén, kỹ năng lãnh đạo quản lý, chỉ huy tác chiến, khả năng thích ứng linh hoạt giúp họ thực hiện tốt nhiệm vụ chỉ huy, quản lý, huấn luyện và chiến đấu. Họ cần có tư duy chiến thuật sắc sảo, biết tổ chức, điều hành đơn vị hiệu quả, ra quyết định chính xác trong điều kiện phức tạp. Đồng thời, kỹ năng giao tiếp, quản lý khoa học và huấn luyện chiến sĩ bài bản giúp họ duy trì kỷ luật và nâng cao sức mạnh đơn vị. Bên cạnh đó, bản lĩnh chính trị kiên định, tinh thần trách nhiệm cao và ý chí quyết tâm là nền tảng để họ xây dựng tập thể đoàn kết, sẵn sàng ứng phó với mọi tình huống, góp phần hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.
Thứ hai, tích cực đổi mới, tạo chuyển biến về chất trong công tác đào tạo, bồi dưỡng sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội
Trong lịch sử cũng như trong thế giới đương đại, mọi sự tiến bộ của con người và xã hội, sự ổn định và phát triển của quốc gia dân tộc đều gắn liền với sự tiến bộ trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo. Công tác giáo dục, đào tạo sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội giữ vai trò trung tâm trong việc xây dựng đội ngũ cán bộ quân đội có bản lĩnh chính trị vững vàng, trình độ chuyên môn cao và năng lực thực tiễn tốt. Đây là nền tảng để tạo ra những sĩ quan có khả năng tổ chức, lãnh đạo, chỉ huy đơn vị thực hiện nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và bảo vệ Tổ quốc. Trong bối cảnh tình hình an ninh khu vực và thế giới có nhiều diễn biến phức tạp, yêu cầu đặt ra đối với đội ngũ sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ngày càng cao, đòi hỏi công tác giáo dục, đào tạo phải liên tục đổi mới để đáp ứng nhiệm vụ trong tình hình mới. Để tạo chuyển biến về chất trong công tác đào tạo, bồi dưỡng cần phải:
Đổi mới đồng bộ, toàn diện giáo dục, đào tạo theo hướng hiện đại, thích ứng với yêu cầu cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực có nhiều biến động phức tạp, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, đặc biệt là tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, yêu cầu đặt ra đối với công tác giáo dục, đào tạo sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội ngày càng cao. Việc đổi mới theo hướng hiện đại, hội nhập quốc tế và thích ứng với yêu cầu tác chiến mới không chỉ là nhiệm vụ cấp thiết mà còn là yếu tố quyết định đến chất lượng đội ngũ cán bộ, trực tiếp ảnh hưởng đến khả năng sẵn sàng chiến đấu của quân đội. Để thực hiện hiệu quả phương châm "chất lượng đào tạo ở nhà trường là khả năng sẵn sàng chiến đấu của đơn vị", công tác đào tạo phải được tiến hành toàn diện, từ nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy đến công tác huấn luyện thực tế, rèn luyện bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức và năng lực hoạt động thực tiễn của học viên.
Chương trình đào tạo cần bám sát yêu cầu chiến đấu, huấn luyện và sẵn sàng chiến đấu của các đơn vị, chú trọng trang bị kiến thức về lý luận quân sự, tham mưu tác chiến, chỉ huy hiệp đồng, cũng như bổ sung các nội dung về tác chiến hiện đại, chiến tranh công nghệ cao, chiến tranh không gian mạng, tác chiến phi đối xứng. Đồng thời, việc giáo dục phẩm chất chính trị, tư tưởng, đạo đức phải được thực hiện xuyên suốt, giúp học viên củng cố bản lĩnh vững vàng, kiên định mục tiêu, lý tưởng, sẵn sàng nhận và hoàn thành mọi nhiệm vụ trong điều kiện khó khăn, gian khổ. Phương pháp giảng dạy cần đổi mới theo hướng phát huy tính chủ động, sáng tạo của học viên, thay thế cách truyền thụ kiến thức một chiều bằng các hình thức giảng dạy hiện đại như thảo luận nhóm, xử lý tình huống giả định, huấn luyện trên sa bàn điện tử, mô phỏng chiến thuật trên máy tính. Việc ứng dụng công nghệ thực tế ảo, trí tuệ nhân tạo trong huấn luyện giúp học viên tiếp cận với các mô hình chiến đấu sát thực tế, rèn luyện kỹ năng ra quyết định nhanh chóng, chính xác trong điều kiện căng thẳng, phức tạp.
Bên cạnh đó, cần tăng cường huấn luyện thực địa, diễn tập dã ngoại, hành quân đường dài, bắn đạn thật nhằm nâng cao thể lực, ý chí chiến đấu, khả năng chịu đựng áp lực cao của học viên, giúp họ hình thành kỹ năng quản lý, chỉ huy, xử lý tình huống thực tế tại đơn vị. Đội ngũ giảng viên đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo, do đó, cần có kế hoạch tuyển chọn, bồi dưỡng những cán bộ có kinh nghiệm thực tế phong phú, có trình độ chuyên môn cao, phương pháp giảng dạy hiện đại, đồng thời phải là tấm gương về phẩm chất chính trị, đạo đức để học viên noi theo. Công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập cũng cần đổi mới theo hướng khách quan, thực chất, gắn với thực tế chiến đấu, kết hợp kiểm tra lý thuyết với đánh giá qua thực hành, diễn tập, huấn luyện thực tế để bảo đảm học viên sau khi ra trường có thể đáp ứng ngay yêu cầu nhiệm vụ. Việc chuyển đổi số trong giáo dục, đào tạo quân sự cũng là xu thế tất yếu, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy, xây dựng hệ thống quản lý học tập trực tuyến, thư viện số, giáo trình điện tử, tạo điều kiện cho học viên tự học, tự nghiên cứu một cách chủ động. Cùng với đó, cần tăng cường hợp tác quốc tế trong đào tạo quân sự để tiếp thu những phương pháp huấn luyện tiên tiến, nâng cao khả năng tham mưu, chỉ huy trong môi trường tác chiến liên hợp, đa quốc gia. Môi trường học tập, rèn luyện trong các nhà trường quân đội cũng cần được chú trọng, bảo đảm tính chính quy, kỷ luật, gắn kết chặt chẽ giữa nhà trường và đơn vị, tạo động lực để học viên phấn đấu rèn luyện, trở thành những sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội có đủ phẩm chất, năng lực để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Việc thực hiện tốt phương châm "chất lượng đào tạo ở nhà trường là khả năng sẵn sàng chiến đấu của đơn vị" sẽ góp phần nâng cao sức mạnh tổng hợp, khả năng chiến đấu của quân đội, đáp ứng yêu cầu xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong mọi tình huống.
Kết hợp chặt chẽ công tác đào tạo, bồi dưỡng với công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn để nâng cao bản lĩnh, trí tuệ của đội ngũ sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội
Việc kết hợp chặt chẽ giữa đào tạo, bồi dưỡng với nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn đóng vai trò quan trọng trong nâng cao bản lĩnh chính trị, năng lực chỉ huy của sĩ quan cấp phân đội trong điều kiện chiến tranh hiện đại. Để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ, quá trình đào tạo không chỉ trang bị kiến thức quân sự, kỹ thuật mà còn phải gắn lý luận với thực tiễn. Mục tiêu quan trọng là đào tạo đội ngũ sĩ quan có bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với Đảng, có phẩm chất đạo đức trong sáng, tinh thần trách nhiệm cao, luôn sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Bên cạnh việc học tập lý luận, sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội cần thường xuyên tiếp cận thực tế huấn luyện, diễn tập, nhất là trong bối cảnh tác chiến hiện đại với sự phát triển của chiến tranh công nghệ cao, chiến tranh phi đối xứng, không gian mạng và tác chiến liên hợp. Những yêu cầu thực tiễn này đòi hỏi sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp phân đội phải có tư duy linh hoạt, khả năng xử lý tình huống nhanh nhạy, phù hợp với điều kiện chiến tranh hiện đại. Việc tổng kết thực tiễn từ các cuộc diễn tập, huấn luyện không chỉ nâng cao trình độ của họ mà còn giúp điều chỉnh, hoàn thiện nội dung giáo trình, phương pháp giảng dạy, tạo sự liên kết chặt chẽ giữa lý luận và thực tiễn chiến đấu.
Cùng với đó, việc đẩy mạnh nghiên cứu khoa học quân sự, phát triển các đề tài có tính ứng dụng cao vào thực tiễn chỉ huy, tham mưu cũng là một giải pháp quan trọng. Quá trình này không chỉ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo mà còn tạo điều kiện để sĩ quan trẻ phát huy tư duy sáng tạo, đề xuất các giải pháp chiến thuật phù hợp với yêu cầu tác chiến trong môi trường chiến tranh hiện đại. Đồng thời, tăng cường hợp tác quốc tế trong nghiên cứu quân sự giúp tiếp thu những tư duy tác chiến tiên tiến, hiện đại, từ đó vận dụng linh hoạt vào điều kiện cụ thể của quân đội ta.
Song song với đào tạo kiến thức và kỹ năng, phẩm chất chính trị và đạo đức của sĩ quan cần được rèn luyện thường xuyên trong môi trường kỷ luật nghiêm minh, chính quy, thông qua thực tế công tác, huấn luyện và diễn tập. Đây chính là nền tảng quan trọng giúp đội ngũ sĩ quan hình thành bản lĩnh vững vàng, ý chí quyết tâm cao, sẵn sàng đối mặt với mọi khó khăn, thử thách trong thực tiễn chiến đấu và công tác. Khi đào tạo được gắn kết chặt chẽ với nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn, sĩ quan không chỉ nắm vững kiến thức mà còn có khả năng vận dụng linh hoạt, sáng tạo, góp phần nâng cao hiệu quả công tác chỉ huy, tham mưu tại đơn vị, đáp ứng yêu cầu xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại./.
Thiếu tá, Ths Vũ Hoàng Sơn
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nghị quyết 109-NQ/QUTW của Quân ủy Trung ương, ngày 11-02-2019 về xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là cấp chiến dịch, chiến lược đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới
2. Nghị quyết 1657-NQ/QUTW của Quân ủy Trung ương, ngày 20-12-2022 về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới
3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu Toàn quốc lần thứ XIII, Nxb CTQG-ST, tập 1,2, H.2021.