Đây không chỉ là điều kiện cần thiết để hình thành nhân cách, đạo đức, lối sống chuẩn mực, mà còn là nền tảng quan trọng để đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quân đội có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức trong sáng và năng lực chuyên môn cao - đáp ứng tốt yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.
Pháp luật là trụ cột của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, là công cụ chủ yếu để Nhà nước điều hành, quản lý xã hội theo quy chuẩn, đồng thời bảo đảm sự ổn định, công bằng và phát triển bền vững. Trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, pháp luật không chỉ đơn thuần là hệ thống các quy định cứng nhắc, mà còn là hệ giá trị định hướng hành vi, điều chỉnh các mối quan hệ và góp phần xây dựng môi trường sống văn minh, tiến bộ. Đặc biệt, trong bối cảnh đất nước đang đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, vai trò của pháp luật càng trở nên thiết yếu, thể hiện rõ nét trong việc nâng cao ý thức, trách nhiệm công dân, hình thành nếp sống thượng tôn pháp luật.
Đối với môi trường quân đội - một tổ chức đặc thù với yêu cầu nghiêm ngặt về kỷ luật, tổ chức, sự tuân thủ mệnh lệnh và tính chính quy - pháp luật và kỷ luật quân đội đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Đây không chỉ là công cụ bảo đảm cho quân đội hoạt động hiệu quả, thống nhất mà còn là cơ sở để rèn luyện bản lĩnh, phẩm chất chính trị, đạo đức và năng lực chỉ huy của mỗi quân nhân. Trong nhà trường quân đội - nơi đào tạo đội ngũ cán bộ, sĩ quan tương lai - việc chấp hành pháp luật và kỷ luật lại càng có ý nghĩa quan trọng. Nó góp phần tạo dựng môi trường giáo dục nghiêm túc, chính quy, mẫu mực và là điều kiện tiên quyết để rèn luyện phẩm chất người quân nhân cách mạng.
Tính tự giác chấp hành pháp luật không chỉ đơn thuần là tuân thủ một cách bị động các quy định đã có, mà còn là biểu hiện của nhận thức đúng đắn, của trách nhiệm cá nhân gắn liền với lợi ích chung của tập thể và của toàn xã hội. Đối với thanh niên, những người đang ở độ tuổi trưởng thành về thể chất và đang định hình rõ nét nhân cách, tư tưởng - việc hình thành và phát triển tính tự giác chấp hành pháp luật là một nhiệm vụ quan trọng và cần được đặt đúng tầm trong chương trình giáo dục, đào tạo của nhà trường quân đội. Bởi đây là thời kỳ nhạy cảm và có ảnh hưởng sâu sắc đến quá trình phát triển toàn diện của mỗi cá nhân.
Pháp luật và kỷ luật quân đội không chỉ là công cụ quản lý mà còn là một phần quan trọng của nền tảng văn hóa quân sự. Trong quá trình học tập, rèn luyện, sinh hoạt tại nhà trường, việc tuân thủ pháp luật không chỉ giúp học viên giữ gìn phẩm chất đạo đức, nhân cách, mà còn hình thành nếp sống kỷ cương, chính quy - yếu tố then chốt của môi trường quân đội. Khi thanh niên quân đội hiểu rõ ý nghĩa của pháp luật, từ đó chủ động tuân thủ và tự rèn luyện hành vi phù hợp, họ sẽ trở thành những người cán bộ mẫu mực, biết sống và làm việc theo pháp luật, có đủ phẩm chất và năng lực để đảm nhận những vị trí, nhiệm vụ quan trọng trong tương lai.
Việc nâng cao tính tự giác chấp hành pháp luật của thanh niên trong các nhà trường quân đội không thể đạt được trong một sớm một chiều, mà cần thông qua quá trình giáo dục, bồi dưỡng lâu dài, thường xuyên và có định hướng rõ ràng. Bên cạnh việc truyền đạt kiến thức pháp luật, cần tạo điều kiện cho học viên được thực hành, vận dụng trong các tình huống cụ thể, từ đó hình thành kỹ năng nhận diện, đánh giá và xử lý đúng đắn các vấn đề pháp lý phát sinh trong đời sống quân sự. Những hoạt động như diễn đàn thanh niên với pháp luật, phiên tòa giả định, thi tìm hiểu pháp luật, tọa đàm chuyên đề về quyền - nghĩa vụ của quân nhân... sẽ giúp học viên không chỉ tiếp nhận kiến thức một cách sinh động mà còn củng cố niềm tin, thái độ đúng đắn và tích cực trong việc tuân thủ pháp luật.
Ngoài ra, sự gương mẫu của đội ngũ cán bộ, giảng viên, chỉ huy trong nhà trường cũng là nhân tố quan trọng để tác động đến nhận thức và hành vi của thanh niên. Khi pháp luật và kỷ luật được tôn trọng, thực hiện nghiêm minh từ cấp trên xuống cấp dưới, từ lý thuyết đến thực tiễn, học viên sẽ tự khắc nâng cao tinh thần trách nhiệm, tính tự giác, từng bước hình thành tác phong quân nhân chính quy, hiện đại. Trong bối cảnh xây dựng quân đội cách mạng chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, việc nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên ở nhà trường Quân đội có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Đây vừa là yêu cầu cấp thiết trước mắt, vừa là nền tảng bền vững cho việc đào tạo, rèn luyện thế hệ cán bộ quân đội đủ phẩm chất, năng lực và bản lĩnh chính trị để gánh vác trọng trách bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới.
Thực tiễn cho thấy, thanh niên ở nhà trường Quân đội ngày nay có nhiều thuận lợi trong việc nâng cao nhận thức pháp luật. Môi trường giáo dục quân sự với tính kỷ luật cao tạo điều kiện thuận lợi để hình thành thói quen tuân thủ pháp luật. Các chương trình đào tạo được cập nhật thường xuyên, kết hợp hài hòa giữa lý thuyết và thực tiễn. Đặc biệt, sự phát triển của công nghệ thông tin giúp học viên dễ dàng tiếp cận các nguồn tài liệu pháp luật chính thống. Đa số thanh niên có lý tưởng sống cao đẹp, ý thức trách nhiệm với Tổ quốc, coi việc chấp hành pháp luật là nghĩa vụ thiêng liêng của người quân nhân cách mạng. Tuy nhiên, thực tế cũng bộc lộ nhiều tồn tại đáng quan tâm. Một bộ phận thanh niên còn thiếu bản lĩnh chính trị, dễ bị tác động bởi những thông tin xấu, độc trên không gian mạng. Tâm lý tuổi trẻ với tính bồng bột, hiếu thắng đôi khi dẫn đến những hành vi vi phạm kỷ luật, thậm chí là pháp luật. Công tác giáo dục pháp luật tại một số đơn vị còn mang tính hình thức, nội dung chưa sinh động, phương pháp truyền đạt thiếu sáng tạo. Điều này khiến cho việc tiếp thu kiến thức pháp luật chưa đạt hiệu quả như mong muốn.
Một số yêu cầu cơ bản trong nâng cao tính tự giác chấp hành pháp luật của thanh niên ở nhà trường Quân đội hiện nay
Một là, quán triệt sâu sắc các quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước
Đây là nền tảng tư tưởng vững chắc giúp thanh niên quân đội hình thành thế giới quan, nhân sinh quan cách mạng, từ đó xác định đúng đắn mục tiêu phấn đấu, động cơ học tập, rèn luyện và xây dựng bản lĩnh chính trị kiên định. Việc thấm nhuần những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối của Đảng giúp học viên hiểu rõ mối quan hệ biện chứng giữa nhận thức và hành động, giữa tư tưởng và hành vi pháp lý. Cần tổ chức tốt việc học tập, nghiên cứu các nghị quyết của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, điều lệnh, điều lệ quân đội, coi đây là một nội dung học tập bắt buộc, có tính hệ thống, lâu dài trong chương trình đào tạo. Không chỉ dừng lại ở việc học thuộc lòng văn bản, mà cần đi sâu phân tích, liên hệ với thực tiễn, giúp học viên hiểu được ý nghĩa, mục đích và trách nhiệm công dân - quân nhân trong việc thực thi pháp luật. Đặc biệt, cần đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, bởi đây là tấm gương mẫu mực về ý thức pháp luật, về sự tự giác trong hành vi và thái độ sống. Qua đó, thanh niên có điều kiện tu dưỡng đạo đức cách mạng, xây dựng lý tưởng, củng cố lập trường tư tưởng, nâng cao khả năng "tự miễn dịch" trước các tác động tiêu cực, góp phần nâng cao nhận thức và hành vi chấp hành pháp luật một cách tự nguyện, bền vững.
Hai là, gắn giáo dục pháp luật với xây dựng thói quen sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật
Giáo dục pháp luật trong các nhà trường quân đội không chỉ đơn thuần là truyền đạt kiến thức, mà cần hướng tới việc hình thành thói quen sống và làm việc theo pháp luật cho học viên. Để làm được điều đó, việc giáo dục cần được triển khai thường xuyên, liên tục, kết hợp chặt chẽ giữa lý thuyết và thực tiễn. Những nội dung pháp luật cần được lồng ghép vào hoạt động học tập, sinh hoạt hằng ngày, các phong trào thi đua, rèn luyện kỷ luật và các chương trình huấn luyện quân sự. Qua đó, học viên không chỉ hiểu luật mà còn được rèn luyện khả năng tự kiểm soát hành vi, phát triển ý thức tự giác tuân thủ pháp luật. Bên cạnh đó, các hoạt động trải nghiệm thực tiễn như "phiên tòa giả định", "diễn đàn thanh niên với pháp luật" là những mô hình hiệu quả, giúp học viên trực tiếp tham gia giải quyết các tình huống giả định, từ đó hiểu sâu sắc hơn về hậu quả của hành vi vi phạm. Đồng thời, cần phát huy vai trò của các nhóm học tập, câu lạc bộ pháp lý trong nhà trường nhằm tạo không gian trao đổi, chia sẻ kiến thức pháp luật, nâng cao trách nhiệm công dân trong môi trường quân sự. Việc gắn giáo dục pháp luật với sinh hoạt hằng ngày và hoạt động tập thể sẽ giúp hình thành ở thanh niên thói quen chấp hành pháp luật một cách tự nguyện, chủ động và bền vững.
Ba là, tổ chức giáo dục thường xuyên, liên tục, phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhiệm vụ của thanh niên quân đội
Giáo dục pháp luật trong nhà trường quân đội cần được tiến hành thường xuyên, liên tục, không dừng lại ở những đợt cao điểm hay mang tính hình thức. Việc tổ chức giáo dục phải phù hợp với lứa tuổi, tâm lý và nhiệm vụ của từng nhóm học viên, giúp họ hình thành thói quen tự giác chấp hành pháp luật trong học tập, rèn luyện và sinh hoạt hằng ngày. Nội dung và phương pháp giảng dạy cần linh hoạt, sinh động, tăng cường tính thực tiễn và gắn với tình huống cụ thể. Có thể lồng ghép pháp luật vào các hoạt động ngoại khóa, thi đua, tọa đàm, diễn đàn hoặc các mô hình học tập sáng tạo như "phiên tòa giả định", thi tìm hiểu pháp luật trực tuyến. Đồng thời, việc ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng bài giảng điện tử, video tình huống... sẽ giúp nâng cao hiệu quả và hứng thú học tập. Cùng với đó, cần tạo điều kiện cho học viên trải nghiệm thực tế, được áp dụng kiến thức pháp luật vào xử lý tình huống, từ đó rèn luyện kỹ năng và củng cố nhận thức. Việc động viên, khen thưởng kịp thời những tập thể, cá nhân có kết quả tốt sẽ tạo động lực học tập tích cực và lan tỏa tinh thần thượng tôn pháp luật trong môi trường quân đội.
Bốn là, phát huy vai trò của các tổ chức, lực lượng trong nhà trường và của chính thanh niên
Giáo dục pháp luật trong nhà trường quân đội muốn đạt hiệu quả cao cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa cấp ủy, chỉ huy, các tổ chức đoàn thể và chính bản thân học viên. Các lực lượng này phải xem đây là nhiệm vụ thường xuyên, gắn với mọi hoạt động giáo dục, đào tạo và quản lý học viên. Đội ngũ cán bộ, giảng viên cần nêu gương mẫu trong chấp hành pháp luật, qua đó tạo ảnh hưởng tích cực đến nhận thức và hành vi của học viên. Bên cạnh vai trò của tổ chức, mỗi học viên cần nâng cao tinh thần tự giác, chủ động học tập, rèn luyện, tự kiểm tra hành vi và ý thức trách nhiệm với tập thể. Xây dựng môi trường văn hóa pháp lý trong nhà trường là điều cần thiết để hình thành thói quen tuân thủ pháp luật, giữ gìn kỷ luật, nếp sống chính quy. Cùng với đó, công tác kiểm tra, giám sát việc chấp hành pháp luật phải được thực hiện thường xuyên, kết hợp xử lý kịp thời các vi phạm và tạo cơ hội cho người vi phạm sửa chữa, tiến bộ. Việc biểu dương, khen thưởng những tập thể, cá nhân thực hiện tốt sẽ góp phần lan tỏa tinh thần tự giác và xây dựng môi trường cạnh tranh lành mạnh. Đây là nền tảng quan trọng để nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của thanh niên trong nhà trường quân đội, hướng tới xây dựng quân đội chính quy, tinh nhuệ, hiện đại.
Trong điều kiện hiện nay, việc nâng cao tính tự giác chấp hành pháp luật của thanh niên ở nhà trường Quân đội không chỉ là một nhiệm vụ quan trọng mà còn là yêu cầu tất yếu của tiến trình xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và từng bước hiện đại. Để đạt được mục tiêu này, cần có sự phối hợp đồng bộ của các tổ chức, lực lượng trong nhà trường, trong đó vai trò trung tâm chính là sự tự giác, tinh thần trách nhiệm và ý thức rèn luyện không ngừng của mỗi thanh niên - những người đang được đào tạo, bồi dưỡng để trở thành cán bộ quân đội gương mẫu, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới.
Tài liệu tham khảo:
- Bộ Quốc phòng (2019), Chỉ thị số 103/CT-BQP về việc tiếp tục tăng cường quản lý, giáo dục chấp hành kỷ luật và bảo đảm an toàn trong Quân đội nhân dân Việt Nam, ngày 28/11/2019, Hà Nội. Bộ Tổng tham mưu (2019), Chỉ thị số 22/CT-TM ngày 05/7/2019 về việc tăng cường một số biện pháp trong công tác giáo dục, quản lý chấp hành pháp luật Nhà nước, kỷ luật Quân đội và bảo đảm an toàn trong QĐND Việt Nam, Hà Nội. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, II, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội. Nguyễn Hữu Phúc (2018), Bồi dưỡng ý thức pháp luật cho học viên các Trường Sĩ quan Quân đội hiện nay, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội.
Dương Tuấn Hải - Phan Xuân Trường - Đại học Nguyễn Huệ