Từ khóa: công tác giáo dục, sinh viên Việt Nam, ý thức chính trị
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Sinh viên Việt Nam hiện nay là những người kế tục sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc ta; là nguồn lực quan trọng trong tiến trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Do đó, công tác giáo dục nói chung, giáo dục ý thức chính trị của sinh viên nói riêng có vị trí, vai trò rất quan trọng đối với xu thế phát triển của dân tộc, cũng như sự thành bại của cách mạng Việt Nam trong tương lai. Trong bối cảnh xã hội hiện nay, công tác giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên đang đứng trước nhiều sự tác động, chi phối của những yếu tố khách quan lẫn chủ quan, cả trong nước và quốc tế. Vì vậy, việc nhận thức đúng các yếu tố tác động đó để làm cơ sở cho việc đề xuất giải pháp nhằm giúp công tác giáo dục, bối dưỡng ý thức chính trị của sinh viên trong các trường đại học đạt kết quả cao là vấn đề cấp thiết đặt ra hiện nay.
2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
2.1. Khái niệm ý thức chính trị
Ý thức chính trị là một hình thái ý thức xã hội được hình thành trong điều kiện xã hội có giai cấp và nhà nước. Theo V.I.Lênin: "Ý thức xã hội bao gồm tình cảm, tập quán, tâm trạng, truyền thống, quan điểm, tư tưởng, lý luận… của cộng đồng xã hội, được nảy sinh từ tồn tại xã hội, phản ánh tồn tại xã hội trong những giai đoạn phát triển nhất định" [1, tr.423]. Khi các yếu tố của tồn tại xã hội có sự biến đổi thì những quan điểm, tư tưởng, lý luận về chính trị, pháp quyền, đạo đức, thẩm mỹ… cũng sẽ biến đổi theo. Trong xã hội có phân hóa giai cấp và xét một cách tổng thể, thì ý thức chính trị đóng vai trò quan trọng và có tính quyết định đối với những hình thái ý thức xã hội khác.
Về khái niệm ý thức chính trị, theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật lịch sử, có thể hiểu, "ý thức chính trị phản ánh các mối quan hệ kinh tế của xã hội bằng ngôn ngữ chính trị cũng như mối quan hệ giữa các giai cấp, các dân tộc, các quốc gia và thái độ của các giai cấp đối với quyền lực nhà nước" [2, tr.236].
Từ định nghĩa trên cho thấy, ý thức chính trị là một trong những hình thái ý thức xã hội mang tính giai cấp, phản ánh mối quan hệ giữa các giai cấp – tầng lớp trong tiến trình thực hiện sứ mệnh lịch sử của bản thân nó.
2.2. Công tác giáo dục ý thức chính trị của sinh hiện nay có sự tác động của nhiều yếu tố
2.2.1. Sự tác động của toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế
Toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế đang là xu hướng tất yếu và ngày càng được mở rộng, không chỉ chi phối nền kinh tế mà còn tác động đến mọi mặt đời sống xã hội trên toàn thế giới. Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ở lĩnh vực giáo dục - đào tạo cũng đang diễn ra mạnh mẽ và tác động trực tiếp, sâu sắc tới nền giáo dục nước ta nói chung, cũng như lĩnh vực giáo dục ý thức chính trị của sinh viên nói riêng. Quá trình này đã làm cho chức năng của giáo dục có sự thay đổi, được nâng lên một nấc thang mới trong tương quan với các lĩnh vực khác của đời sống xã hội. Bối cảnh này đã đặt sinh viên Việt Nam đối mặt với những thời cơ và thách thức mới. Cơ hội lớn, cái được rất nhiều đó là thành tựu tri thức khoa học của thế giới, được giao lưu, có nhiều cơ hội nghề nghiệp hơn. Tuy nhiên bên cạnh các lợi ích mang lại, quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế cũng đã xuất hiện những tiêu cực mới, tác động không nhỏ đến quá trình giáo dục ý thức chính trị của sinh viên, như: làm mai một những giá trị truyền thống của dân tộc và con người Việt Nam, từ đó dẫn đến tình trạng lai căng, mất gốc về văn hóa, nhận thức không đúng giá trị bản thân và bản sắc văn hóa của dân tộc; lối sống sùng ngoại, thực dụng xuất hiện và từng bước thay thế lối sống nghĩa tình truyền thống. Những tác động tiêu cực của toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế còn biểu hiện ở chỗ hình thành nên lối sống lệch lạc, cá nhân, vị kỷ, làm cho một bộ phận sinh viên thờ ơ, mờ nhạt lý tưởng sống, lý tưởng cách mạng, thiếu trách nhiệm trước đời sống chính trị của đất nước; không ít sinh viên thiếu "mặn mà" với nhiệm vụ học tập và rèn luyện của mình.
2.2.2. Sự tác động của các phương tiện truyền thông hiện đại
Hiện nay, với sự phát triển của khoa học - công nghệ đã dẫn tới sự ra đời của nhiều phương tiện truyền thông hiện đại mang lại sự tương tác vô tận giữa các cá nhân, các tổ chức xã hội với nhau, nhờ đó mà con người có thể thu nhận và xử lý thông tin nhanh chóng. Tác động của phương tiện truyền thông hiện đại đối với sinh viên có tính hai mặt. Một mặt, cung cấp môi trường học tập thuận lợi, tăng cường tri thức văn hóa, năng lực hội nhập của sinh viên vào thế giới; giúp họ phát triển trí tuệ và tạo ra nhiều cơ hội để tự học, tự cập nhật những tri thức mới, tiến bộ, văn minh của nhân loại. Qua các phương tiện truyền thông hiện đại, sinh viên ngày càng có điều kiện thuận lợi biểu lộ ý kiến, tham gia trực tiếp vào các sự kiện xã hội, do đó năng lực chính trị của cá nhân sinh viên ngày được nâng cao. Nhiều sinh viên sử dụng phương tiện truyền thông hiện đại như là một phương tiện giải trí lành mạnh lúc rảnh rỗi.
Bên cạnh mặt tích cực, các phương tiện truyền thông hiện đại cũng có những tác động tiêu cực đối với sinh viên. Với khả năng cung cấp những thông tin đa chiều, đa lĩnh vực đã làm cho một bộ phận sinh viên bị nhiễu thông tin, nhất là khi khả năng nhận thức còn hạn chế càng khiến họ so sánh, hoài nghi. Tình trạng nghiện trò chơi trực tuyến (Games online), nhiều hình thức giải trí trên mạng xã hội đã đưa sinh viên vào thế giới ảo, làm cho họ mất dần khả năng tương tác với thế giới thực, ít dành thời gian cho việc học tập. Ở rất nhiều nơi trên thế giới, trong đó có Việt Nam, Internet là nơi họ có thể truyền bá tất cả những gì họ muốn như video đồi trụy, kích động bạo lực, xuyên tạc lịch sử dân tộc, tuyên truyền cho chủ nghĩa phát xít mới. Việc phát tán các sản phẩm văn hóa tiêu cực rất ảnh hưởng đến việc định hướng lối sống của sinh viên, một bộ phận không nhỏ sinh viên hiện nay lệch lạc về đạo đức, lối sống. Tình trạng tội phạm, tha hóa cuộc sống của sinh viên ngày càng gia tăng, gây tổn hại nhiều đến thuần phong, mỹ tục của dân tộc, đến chất lượng đào tạo của các nhà trường.
Như vậy, các phương tiện truyền thông hiện đại là một trong những yếu tố tác động mạnh mẽ đến ý thức chính trị và lối sống của sinh viên Việt Nam hiện nay. Do đó, công tác giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên phải chú trọng đến xây dựng các chính sách và giải pháp giáo dục, định hướng sinh viên trên các phương tiện truyền thông hiện đại.
2.2.3. Sự tác động của tình hình kinh tế, chính trị - xã hội trong nước
Trong thời gian qua, mặc dù chịu sự tác động của cuộc khủng hoảng và suy thoái kinh tế toàn cầu do tác động của đại dịch Covid-19; sự cạnh tranh, chiến tranh thương mại, tranh giành thị trường, các nguồn tài nguyên, công nghệ, nguồn nhân lực chất lượng cao trên thế giới; những diễn biến mới rất mau lẹ, phức tạp của tình hình thế giới và khu vực; tình hình tranh chấp chủ quyền biển, đảo diễn ra căng thẳng, phức tạp, quyết liệt ở Biển Đông..., song nhìn bức tranh kinh tế của nước ta có nhiều nét chấm phá khá tích cực. Các chỉ báo về kinh tế như: kinh tế vĩ mô ổn định, lạm phát được kiềm chế, lãi suất cơ bản ổn định, dự trữ ngoại hối tiếp tục đạt được kỷ lục, thu ngân sách xuất khẩu tăng khá... Những thành quả trên đã mở ra triển vọng để đất nước tiếp tục phát triển nhanh, bền vững trong những năm tới.
Thắng lợi của công cuộc đổi mới đất nước đang tạo ra môi trường chính trị, văn hóa, xã hội thuận lợi và có thêm nguồn lực quan trọng để làm tốt công tác giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên. Qua đó, góp phần tăng cường, củng cố niềm tin của thanh niên Việt Nam nói chung, của sinh viên các trường đại học, cao đẳng nói riêng vào sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước đối với công cuộc đổi mới đất nước.
Tuy nhiên, tình hình kinh tế, chính trị - xã hội của đất nước trong những năm qua vẫn còn một số tồn tại, hạn chế ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục ý thức chính trị của sinh viên, như: giáo dục ý thức chính trị trong bối cảnh đất nước có những mặt chưa vững chắc; sự tác động tiêu cực của mặt trái nền kinh tế thị trường đến đời sống người dân, trong đó có sinh viên ngày càng rõ nét; khoảng cách giàu – nghèo ngày càng tăng, đời sống của một bộ phận nhân dân còn thấp, nhất là đồng bào ở vùng sâu, vùng xa và vùng biên giới, hải đảo; xuất hiện những nguy cơ mới như: chiến tranh mạng, an ninh phi truyền thống…; đặc biệt là tình trạng "một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có một bộ phận cán bộ, đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cao cấp suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống" trở thành nguy cơ hiện hữu, đe dọa đến sự sống còn của Đảng và sự tồn vong của chế độ.
Những yếu tố đó đã tác động không nhỏ đến nhận thức, tư tưởng của giảng viên và sinh viên trong môi trường đại học. Đồng thời, thực tế đó đặt ra những khó khăn, thách thức đối với quá trình giáo dục ý thức chính trị của sinh viên trong cả nước; ảnh hưởng đến tư tưởng, tình cảm, niềm tin của giảng viên và sinh viên.
2.2.4. Sự tác động của các phong trào Đoàn – Hội trong nhà trường
Các trường đại học, cao đẳng là một nhân tố quan trọng nhất trong việc giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên, bởi lẽ, hầu hết thời gian học tập, nghiên cứu của sinh viên là ở nhà trường. Ở nước ta hiện nay, mỗi trường đại học, cao đẳng để tồn tại và phát triển đều xây dựng một triết lý giáo dục riêng - đó là giá trị cốt lõi chỉ đạo các hoạt động giáo dục, là cam kết của nhà trường trước xã hội. Bên cạnh kiến thức chuyên môn - nghiệp vụ, các trường đại học, cao đẳng ở nước ta hiện nay đều chú trọng công tác giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức lối sống cho sinh viên thông qua việc đổi mới nội dung, chương trình, cách thức giảng dạy các môn học lý luận chính trị cho sinh viên; thông qua các hoạt động sinh hoạt, tìm hiểu truyền thống, về nguồn… Điều này được thể hiện qua việc tỷ lệ sinh viên tích cực, tự giác tham gia các hoạt động chính trị - xã hội rất đông. Sinh viên Việt Nam rất tự hào về các truyền thống của dân tộc, quan tâm đến độc lập và chủ quyền của đất nước. Một số ít sinh viên, do chỉ tập trung vào học tập các môn chuyên ngành, không chú trọng các môn lý luận chính trị, giáo dục về đạo đức, lối sống nên thường thờ ơ với các sự kiện chính trị của cộng đồng dân tộc, dễ dao động về tư tưởng và lập trường cách mạng, chạy theo lối sống thực dụng, chủ nghĩa cá nhân trái với truyền thống văn hóa của dân tộc.
Tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và Hội Sinh viên Việt Nam là tổ chức thu hút nhiều sinh viên tham gia, là nơi sinh viên rèn luyện, phấn đấu, phát huy tài năng, tinh thần trách nhiệm trong các phong trào văn hóa - xã hội, đóng góp tích cực cho tập thể và cộng đồng. Tham gia hoạt động Đoàn, Hội, sinh viên được giáo dục tư tưởng chính trị, pháp luật, đạo đức, lối sống, giáo dục trách nhiệm công dân và nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc; giáo dục truyền thống hiếu học, say mê sáng tạo, nghiên cứu để vươn tới đỉnh cao của khoa học, công nghệ, văn học - nghệ thuật, thể dục thể thao; giáo dục tinh thần đoàn kết, yêu thương giúp đỡ lẫn nhau trong học tập nghiên cứu khoa học...
Như vậy, các tổ chức Đoàn - Hội cùng với các phong trào hoạt động chính là môi trường thuận lợi, có tác động tích cực trong giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên. Thông qua hoạt động của mình, các tổ chức Đoàn - Hội có những đóng góp nhất định trong việc hình thành thế hệ thanh niên sinh viên ưu tú, thế hệ kế cận sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thế hệ đưa Việt Nam vươn lên sánh với năm châu.
Sinh viên Việt Nam hiện nay vừa là đối tượng, vừa là chủ thể của giáo dục trước bối cảnh xã hội đang có nhiều thay đổi sâu sắc. Hiệu quả của mọi quá trình giáo dục ngoài việc phụ thuộc vào chủ thể, môi trường giáo dục, thì còn phụ thuộc vào đối tượng giáo dục hay chủ thể tiếp nhận các giá trị giáo dục có chủ động tiếp thu và chuyển hóa những tri thức giáo dục hay không. Hiện nay, sinh viên đang được truyền thụ những kiến thức, kỹ năng chuyên môn - nghiệp vụ của chuyên ngành đào tạo ở các trường đại học, cao đẳng để chuẩn bị cho nghề nghiệp tương lai. Về mặt sinh học, sinh viên đang trong quá trình hoàn thiện về thể chất nên luôn có nhu cầu vật chất và các hoạt động lượng hóa vật chất, họ thích tham gia các hoạt động thể lực mạnh mẽ mang tính phong trào, thích thử nghiệm những hoạt động mới lạ, thích tự khẳng định giá trị sức mạnh của bản thân mình. Về mặt xã hội, sinh viên đang trong giai đoạn tiếp nhận, hoàn thiện tri thức xã hội, nên việc ham học tập, tích cực tham gia vào các hoạt động xã hội, tiếp thu nhanh các giá trị truyền thống dân tộc và nhân loại, khát khao khám phá các tri thức mới là đặc tính xã hội cơ bản của sinh viên.
Do đặc tính cá thể, quy luật phát triển không đồng đều về mặt tâm lý, do điều kiện, hoàn cảnh sống và cách thức giáo dục gia đình của mỗi sinh viên khác nhau nên quá trình tiếp nhận tri thức giữa các sinh viên là không giống nhau. Không phải bất cứ sinh viên nào cũng được phát triển tối ưu, chín muồi trong suy nghĩ và hành động, điều này chỉ có thể được hiện thực hóa thông qua sự nỗ lực học tập, tìm tòi, khám khá của bản thân mỗi sinh viên. Do hạn chế có tính phổ biến của lứa tuổi nên một bộ phận sinh viên hiện nay vẫn có sự bồng bột, thiếu chín chắn trong suy nghĩ và hành động. Trong quá trình tiếp thu, học hỏi những cái mới thông qua giao lưu, hội nhập quốc tế, một bộ phận sinh viên cũng dễ dàng tiếp nhận cả những nét văn hoá không phù hợp với những giá trị, chuẩn mực truyền thống văn hóa của dân tộc. Đặc biệt, nếu không vững niềm tin sinh viên rất dễ bị kẻ xấu lợi dụng, lôi kéo vào những mục đích chính trị, do đó để ngăn chặn những mặt trái nói trên, công tác giáo dục ý thức chính trị của sinh viên tại các trường đại học, cao đẳng hiện nay là vô cùng quan trọng.
3. KẾT LUẬN
Công tác giáo dục ý thức chính trị của sinh viên Việt Nam hiện nay đang đứng trước sự tác động của nhiều yếu tố, vừa đa dạng vừa phức tạp. Trong môi trường giáo dục – đào tạo, bên cạnh việc trang bị những kiến thức khoa học, chuyên môn - nghiệp vụ để đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của xã hội, xu thế phát triển của đất nước, thì yêu cầu bức thiết đã và đang đặt ra là phải tăng cường giáo dục ý thức chính trị của sinh viên. Việc nắm chắc các yếu tố tác động đến quá trình giáo dục mang tính đặc thù này sẽ là cơ sở quan trọng cho việc đề xuất những chủ trương, biện pháp phù hợp nhằm đổi mới và nâng cao chất lượng công tác giáo dục ý thức chính trị của sinh viên, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ giáo dục - đào tạo trong giai đoạn cách mạng mới hiện nay.
ThS. Phạm Thị Thương - ThS. Danh Lê Na
Trường Đại học Kiên Giang
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Giáo dục – Đào tạo (2002). Giáo trình Triết học Mác - Lênin, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
2. Hội đồng biên soạn giáo trình môn Triết học Mác – Lênin (2019). Giáo trình Triết học Mác - Lênin (Trình độ: Đại học; Đối tượng: Khối các ngành ngoài lý luận chính trị), Hà Nội.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
4. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
5. Ban Thường vụ Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh (2018). Đề án Tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh thiếu nhi, giai đoạn 2018 – 2022 (kèm theo Quyết định số 134 -QĐ/TWĐTN ngày 07/11/2018 của Ban Thường vụ Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh), Hà Nội.
6. Hội Sinh viên Việt Nam (2019). Kế hoạch số 14-KH/TWHSV (ngày 30/9/2019) về việc Triển khai các hoạt động tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho sinh viên Việt Nam giai đoạn 2019-2023, Hà Nội.
7. Hội Sinh viên Việt Nam (2023). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc Hội Sinh viên Việt Nam lần thứ XI, nhiệm kỳ 2023 – 2028, Hà Nội.