Trong thời đại cách mạng công nghiệp lần thứ tư và sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số (CĐS) đã trở thành một xu thế tất yếu trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có giáo dục - đào tạo quân sự. Nhận thức sâu sắc yêu cầu đó, các học viện, trường sĩ quan (HV, TSQ) Quân đội đã chủ động triển khai phong trào "Bình dân học vụ số" nhằm nâng cao năng lực số, phổ cập tri thức công nghệ, khơi dậy tinh thần học tập suốt đời và làm chủ công nghệ cho mọi cán bộ, giảng viên, học viên. Phong trào không chỉ là một hoạt động giáo dục, tuyên truyền, mà còn là bước đột phá trong xây dựng văn hóa học tập số, hình thành "môi trường số" trong quân đội.
Tuy nhiên, thực tiễn triển khai tại các HV, TSQ Quân đội hiện nay còn có sự chênh lệch về mức độ nhận thức, điều kiện hạ tầng, kỹ năng số của cán bộ, giảng viên, học viên. Các yếu tố về tổ chức, cơ chế phối hợp, động lực khích lệ và môi trường sư phạm số vẫn là những nhân tố ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả phong trào. Việc nghiên cứu, nhận diện và phân tích những yếu tố tác động đến việc thực hiện phong trào là yêu cầu cần thiết, góp phần cung cấp luận cứ khoa học cho lãnh đạo, chỉ huy các nhà trường trong xây dựng chính sách, giải pháp phát huy hiệu quả phong trào "Bình dân học vụ số" trong giai đoạn hiện nay.
Trong nhiều yếu tố tác động đến thực hiện hiệu quả phong trào "Bình dân học vụ số" ở các HV, TSQ trong Quân đội, có yếu tố cơ bản, có yếu tố không cơ bản. Bài viết tập trung luận giải những yếu tố cơ bản, cả tích cực và tiêu cực, thuận lợi và không thuận lợi, trực tiếp tác động đến thực hiện hiệu quả phong trào "Bình dân học vụ số" ở các HV, TSQ Quân đội hiện nay. Theo đó, hiệu quả phong trào "Bình dân học vụ số" ở các HV, TSQ Quân đội chịu sự tác động của những yếu tố cơ bản sau:
Một là, những thành tựu trên các lĩnh vực đời sống xã hội của đất nước, Quân đội tác động thuận lợi đến hiệu quả thực hiện phong trào "Bình dân học vụ số" ở các HV, TSQ Quân đội.
Những thành tựu to lớn, toàn diện trên các lĩnh vực đời sống xã hội của đất nước và Quân đội trong thời kỳ đổi mới là nhân tố khách quan quan trọng, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện có hiệu quả phong trào "Bình dân học vụ số" ở các HV, TSQ Quân đội hiện nay. Quá trình phát triển kinh tế - xã hội bền vững, chính trị ổn định, quốc phòng - an ninh được giữ vững, cùng với hội nhập quốc tế sâu rộng và những bước tiến vượt bậc trong chuyển đổi số quốc gia, chính phủ điện tử, kinh tế số đã hình thành nền tảng hạ tầng kỹ thuật, cơ chế chính sách và không gian tri thức số thuận lợi cho đổi mới giáo dục - đào tạo trong Quân đội. Nhờ đó, các HV, TSQ có điều kiện tiếp cận nhanh hơn với công nghệ mới, mô hình quản lý hiện đại, nền tảng học tập trực tuyến và phương pháp giáo dục thông minh - những yếu tố cốt lõi làm cho phong trào "Bình dân học vụ số" phát triển thực chất, có chiều sâu và lan tỏa mạnh mẽ.
Trong nội bộ Quân đội, những thành tựu về xây dựng Quân đội vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và kỹ thuật, gắn với tiến trình hiện đại hóa Quân đội nhân dân Việt Nam, đã góp phần trực tiếp tạo động lực và môi trường thuận lợi để triển khai phong trào "Bình dân học vụ số". Đặc biệt, việc Quân đội đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị (khóa XIII) về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, cùng các kế hoạch, chương trình hành động của Quân ủy Trung ương về xây dựng "nhà trường thông minh", đã tạo ra cơ sở chính trị, pháp lý vững chắc để các HV, TSQ chủ động đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục; tích hợp công nghệ số trong giảng dạy, học tập và quản lý; hình thành môi trường sư phạm số toàn diện, thúc đẩy phong trào "Bình dân học vụ số" phát triển đúng hướng, bền vững.
Bên cạnh đó, những tiến bộ về văn hóa - xã hội và sự phát triển con người Việt Nam trong thời kỳ số hóa cũng góp phần nâng cao ý thức học tập, tinh thần sáng tạo và năng lực thích ứng công nghệ của cán bộ, giảng viên và học viên trong Quân đội. Nhiều chương trình, chiến lược quốc gia về CSĐ, phổ cập kỹ năng số, phát triển công dân số được triển khai sâu rộng đã tạo nền tảng xã hội và tâm thế đổi mới tích cực, giúp các HV, TSQ phát huy nội lực, chủ động tiếp cận tri thức nhân loại. Nhờ đó, phong trào "Bình dân học vụ số" trong Quân đội không chỉ là hoạt động học tập kỹ năng công nghệ, mà còn là biểu hiện sinh động của quá trình hội nhập tri thức, đổi mới tư duy và hiện đại hóa giáo dục quân sự, phản ánh mối quan hệ gắn bó hữu cơ giữa sự phát triển của đất nước với sự trưởng thành của Quân đội nhân dân Việt Nam trong kỷ nguyên số.
Hai là, sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng đối với phát triển KH-CN, đổi mới sáng tạo, CĐS, giáo dục - đào tạo.
Sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng đối với phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và giáo dục - đào tạo là nhân tố có ý nghĩa quyết định đối với hiệu quả phong trào "Bình dân học vụ số" ở các HV, TSQ Quân đội. Những năm gần đây, nhiều chủ trương, nghị quyết lớn được ban hành như Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị (khóa XIII) về phát triển KH-CN, đổi mới sáng tạo và CĐS quốc gia; Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2045; cùng các chương trình về chính phủ số, xã hội số, công dân số. Các định hướng đó tạo cơ sở pháp lý và môi trường chính trị - xã hội thuận lợi, thúc đẩy quá trình gắn kết giữa giáo dục, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong Quân đội.
Đối với Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng, sự chỉ đạo cụ thể thể hiện qua Kế hoạch số 3760-KH/BCĐ ngày 23/4/2025 về triển khai phong trào "Bình dân học vụ số" trong toàn quân, Chiến lược phát triển GD-ĐT trong Quân đội đến năm 2030, tầm nhìn 2045, cùng các chương trình "Xây dựng nhà trường thông minh", "Quản lý học tập trên nền tảng số". Những văn bản này xác định rõ mục tiêu, nhiệm vụ, tiêu chí và lộ trình thực hiện, thể hiện quyết tâm chính trị và tầm nhìn chiến lược trong việc đưa công nghệ số trở thành động lực then chốt của giáo dục - đào tạo quân sự.
Nhờ có sự lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát, các nguồn lực đầu tư cho hạ tầng số, cơ sở dữ liệu, trang thiết bị, đào tạo nhân lực số được triển khai đồng bộ, tạo điều kiện để các HV, TSQ đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức phong trào, bảo đảm phù hợp đặc thù từng nhà trường. Qua đó, phong trào "Bình dân học vụ số" đã vượt khỏi phạm vi một hoạt động mang tính phong trào, trở thành một cấu phần quan trọng trong chiến lược hiện đại hóa giáo dục - đào tạo quân sự, góp phần xây dựng môi trường học tập số, lan tỏa tri thức và tinh thần tự học trong toàn quân.
Ba là, nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại thời kỳ mới
Nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại trong thời kỳ mới là động lực trực tiếp tác động đến việc thực hiện hiệu quả phong trào "Bình dân học vụ số" ở các HV, TSQ Quân đội hiện nay. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, yêu cầu bảo vệ Tổ quốc đặt ra cho Quân đội không chỉ ở khả năng chiến đấu, mà còn ở trình độ làm chủ khoa học - công nghệ, khả năng tư duy sáng tạo và năng lực tác chiến trong môi trường số. Vì vậy, việc đẩy mạnh phong trào "Bình dân học vụ số" trở thành yêu cầu tất yếu, góp phần hình thành thế hệ sĩ quan mới có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức trong sáng và năng lực công nghệ đáp ứng yêu cầu của chiến tranh hiện đại.
Từ thực tiễn nhiệm vụ xây dựng Quân đội hiện đại, các HV, TSQ được xác định là trung tâm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho Quân đội, nơi trực tiếp thực hiện mục tiêu "chuẩn hóa, hiện đại hóa, số hóa" giáo dục và huấn luyện. Phong trào "Bình dân học vụ số" ở các HV, TSQ, không chỉ là hoạt động học tập, mà còn là quá trình bồi dưỡng năng lực thích ứng công nghệ, tư duy hệ thống và năng lực chỉ huy, điều hành, công tác phục vụ, bảo đảm trong điều kiện chiến tranh công nghệ cao. Thông qua phong trào, cán bộ, giảng viên, học viên được trang bị kỹ năng số, năng lực thông tin và tư duy sáng tạo, từ đó nâng cao hiệu quả huấn luyện, nghiên cứu, chỉ huy, góp phần cụ thể hóa mục tiêu xây dựng Quân đội "cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại" gắn với hiện đại hóa con người quân sự.
Hơn nữa, trong điều kiện tác chiến đa miền, phi truyền thống và phi đối xứng hiện nay, CĐS trong giáo dục quân sự trở thành yêu cầu khách quan của sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc. Phong trào "Bình dân học vụ số" được triển khai tại các HV, TSQ chính là sự cụ thể hóa định hướng này, nhằm xây dựng nền tảng tri thức số, củng cố năng lực tư duy độc lập, khả năng ra quyết định nhanh, chính xác của đội ngũ cán bộ, giảng viên, học viên. Như vậy, có thể khẳng định: Nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa trong giai đoạn mới không chỉ định hướng mục tiêu mà còn tạo áp lực tích cực, buộc các nhà trường Quân đội phải đổi mới tư duy, phương pháp và công nghệ đào tạo, qua đó, phong trào "Bình dân học vụ số" trở thành một kênh quan trọng góp phần nâng cao sức mạnh tổng hợp và sức chiến đấu của Quân đội trong thời đại số.
Bốn là, mặt trái kinh tế thị trường, tiêu cực xã hội, sự chống phá của các thế lực phản động, thù địch, cơ hội chính trị thông qua môi trường số
Mặt trái của nền kinh tế thị trường, những biểu hiện tiêu cực trong đời sống xã hội và đặc biệt là sự chống phá của các thế lực thù địch, phản động, cơ hội chính trị thông qua không gian mạng đang trở thành nhân tố tác động phức tạp, đa chiều đến quá trình thực hiện phong trào "Bình dân học vụ số" ở các HV, TSQ Quân đội hiện nay. Trong điều kiện hội nhập quốc tế sâu rộng và bùng nổ thông tin, các yếu tố tiêu cực của xã hội thị trường như chủ nghĩa cá nhân, thực dụng, chạy theo lợi ích vật chất, cùng với các thông tin xấu độc, xuyên tạc trên môi trường số, có thể làm giảm sút ý chí rèn luyện, phai nhạt lý tưởng cách mạng, ảnh hưởng đến nhận thức, thái độ và hành động của một bộ phận cán bộ, giảng viên, học viên nếu không được định hướng và quản lý chặt chẽ. Điều đó đặt ra yêu cầu phải kết hợp chặt chẽ giữa phát triển tri thức số và giáo dục chính trị - tư tưởng, giữa học tập công nghệ với giữ vững bản lĩnh chính trị trong toàn bộ quá trình triển khai phong trào.
Trong bối cảnh không gian mạng trở thành "mặt trận tư tưởng" mới, các thế lực thù địch, phản động lợi dụng công nghệ số để tuyên truyền sai lệch, xuyên tạc chủ trương, đường lối của Đảng, phủ nhận vai trò lãnh đạo của Quân ủy Trung ương, làm suy yếu nền tảng tư tưởng của Quân đội nhân dân Việt Nam. Các HV, TSQ là nơi đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực chất lượng cao của Quân đội, luôn trở thành mục tiêu mà các thế lực thù địch tìm cách tác động, lôi kéo, "diễn biến hòa bình" thông qua không gian mạng. Bên cạnh đó, phong trào "Bình dân học vụ số" không chỉ là quá trình phổ cập kỹ năng và tri thức số, mà còn là một hình thức giáo dục chính trị, tư tưởng có chiều sâu, góp phần xây dựng "lá chắn" tư tưởng, củng cố niềm tin, tăng sức đề kháng và khả năng phản biện, nhận diện thông tin sai trái cho cán bộ, giảng viên và học viên trong môi trường số.
Trước những thách thức đó, việc thực hiện hiệu quả phong trào "Bình dân học vụ số" đòi hỏi sự gắn kết hữu cơ giữa CĐS với bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, giữa năng lực công nghệ với phẩm chất, nhân cách của người quân nhân cách mạng. Các HV, TSQ cần chủ động tích hợp nội dung giáo dục an ninh mạng, kỹ năng bảo vệ thông tin, nâng cao năng lực nhận diện và đấu tranh phản bác quan điểm sai trái trong quá trình triển khai phong trào. Đây chính là yếu tố quyết định để phong trào "Bình dân học vụ số" không chỉ trở thành công cụ lan tỏa tri thức và kỹ năng công nghệ, mà còn là một biện pháp phòng ngừa, đấu tranh hiệu quả với "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong điều kiện CĐS toàn diện của Quân đội, góp phần giữ vững trận địa tư tưởng và củng cố bản lĩnh chính trị vững vàng cho đội ngũ cán bộ, giảng viên, học viên trong giai đoạn mới.
ThS Nguyễn Thị Hằng - Trường Sĩ quan Chính trị, Bộ Quốc phòng
Tài liệu tham khảo:
- (1). Ban Tuyên giáo Trung ương (2021), Chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. Bộ Quốc phòng (2025),
- (2). Báo cáo sơ kết công tác CĐS trong Bộ Quốc phòng giai đoạn 2021 - 2025; phương hướng, nhiệm vụ trọng tâm giai đoạn 2026 - 2030, Hà Nội.
- (3). Đảng bộ Quân đội (2025), Nghị quyết số 01-NQ/ĐH ngày 02/10/2025, Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Quân đội lần thứ XII, nhiệm kỳ 2025-2030, Hà Nội.
- (4) Quân ủy Trung ương (2025). Nghị quyết số 3488-NQ/QUTW ngày 29/01/2025 về đột phá phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội, Hà Nội.
- (5) Quân ủy Trung ương, Nghị quyết số 1657 - NQ/QUTW, Về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới, ngày 20 tháng 12 năm 2022, Hà Nội, tr.8.