Một là, vai trò của nhà giáo trong định hướng, dẫn dắt và truyền cảm hứng học tập đối với người học.
Đội ngũ nhà giáo là lực lượng tạo dựng động lực học tập bền vững thông qua việc hình thành tư duy khoa học, rèn luyện phương pháp tự học, tự nghiên cứu cho người học. Bằng tri thức, kinh nghiệm nghề nghiệp và uy tín chuyên môn, nhà giáo góp phần khơi dậy nhu cầu học tập suốt đời, yếu tố cốt lõi của xã hội học tập. Họ không chỉ giảng dạy theo giáo trình mà còn dẫn dắt người học tiếp cận các nguồn tri thức mở, phát triển năng lực học tập độc lập, sáng tạo, giúp người học chủ động thích ứng với những thay đổi nhanh chóng của khoa học - công nghệ.
Bên cạnh đó, nhà giáo với vai trò nêu
gương về đạo đức, nhân cách và tinh thần cầu thị đóng góp quan trọng vào việc tạo
dựng văn hóa tôn trọng tri thức trong cộng đồng. Mặt khác, nêu gương, cũng chính là cách tốt nhất để
lay động, cảm hóa cán bộ, học viên, bởi “một tấm gương sống còn có giá trị hơn
một trăm bài diễn văn tuyên truyền” (1). Khi
người thầy trở thành hình mẫu về tinh thần học tập suốt đời, họ truyền cảm hứng
mạnh mẽ cho người học, cơ quan, tổ chức và toàn xã hội trong việc coi trọng tri
thức và coi học tập là nhu cầu tự thân.
Hai
là, vai trò của nhà giáo trong nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo, nền tảng
của xã hội học tập.
Xã hội học tập
chỉ bền vững khi chất lượng giáo dục - đào tạo đáp ứng yêu cầu phát triển của đất
nước. Nhà giáo là chủ thể trực tiếp quyết định chất lượng đó thông qua việc đổi
mới nội dung, chương trình, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Không
có thầy giáo thì không có giáo dục... Không có giáo dục, không có cán bộ thì
không nói gì đến kinh tế văn hóa” (2). Bằng việc áp dụng các mô hình giáo dục hiện đại như dạy học
phân hóa, dạy học theo dự án, giáo dục năng lực, nhà giáo góp phần nâng cao chất
lượng đầu ra, từ đó tạo nguồn nhân lực có khả năng tự học, tự thích ứng điều kiện
cốt lõi của xã hội học tập. Ngoài ra, nhà giáo còn đóng vai trò trong hoạt động
nghiên cứu khoa học, phát triển tri thức mới, bổ sung cơ sở lý luận cho giáo dục
mở, học tập từ xa, học trực tuyến. Những kết quả này hỗ trợ mở rộng cơ hội tiếp
cận tri thức cho mọi tầng lớp nhân dân, góp phần xóa bỏ rào cản về không gian,
thời gian trong học tập.
Đội ngũ nhà giáo
giữ vai trò quyết định trong việc đảm bảo chất lượng giáo dục - đào tạo thông
qua quá trình tổ chức, điều tiết và kiểm soát hoạt động học tập một cách khoa học,
hệ thống và phù hợp với đặc điểm người học. Với tư duy sư phạm chuyên nghiệp,
nhà giáo không chỉ thực hiện nhiệm vụ truyền đạt kiến thức mà còn tham gia vào
thiết kế chương trình, lựa chọn phương pháp đánh giá, điều chỉnh tiến trình dạy
học để bảo đảm tính hiệu quả và khả năng phát triển toàn diện năng lực người học.
Đồng thời, thông qua hoạt động nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng và đổi mới
phương pháp, nhà giáo trực tiếp góp phần tạo ra các mô hình dạy học tiên tiến,
nâng cao khả năng thích ứng của người học trước sự biến đổi của tri thức và
công nghệ. Sự sáng tạo, chuẩn mực và tinh thần trách nhiệm của đội ngũ nhà giáo
vì thế trở thành yếu tố cốt lõi bảo đảm chất lượng giáo dục - đào tạo, tạo nền
tảng vững chắc cho sự phát triển của xã hội học tập trong bối cảnh hiện nay.
Ba
là, vai trò của nhà giáo trong chuyển đổi số và tạo lập môi trường học tập mở
trong toàn xã hội.
Chuyển đổi số
trong giáo dục - đào tạo mở ra không gian học tập rộng lớn, linh hoạt và hiệu
quả hơn bao giờ hết. Nhà giáo là lực lượng trực tiếp sử dụng và phát triển các
công cụ số, nền tảng học trực tuyến, học liệu mở nhằm đa dạng hóa hoạt động học
tập. Bằng việc làm chủ công nghệ và đổi mới phương pháp giảng dạy, nhà giáo góp
phần hình thành hệ sinh thái học tập mở, nơi người học có thể tiếp cận kho tri
thức phong phú mọi lúc, mọi nơi. Đồng thời, nhà giáo còn góp phần định hướng
văn hóa sử dụng công nghệ an toàn, lành mạnh, hiệu quả; hướng dẫn người học
khai thác thông tin trên không gian mạng một cách khoa học, có chọn lọc. Đây là
yếu tố quan trọng giúp xã hội học tập phát triển theo hướng văn minh, bền vững
nhằm thực hiện mục tiêu: “Đào tạo con người theo hướng có đạo đức, kỷ luật, kỷ
cương, ý thức trách nhiệm công dân, xã hội; có kỹ năng sống, kỹ năng làm việc,
khả năng ngoại ngữ, công nghệ thông tin, công nghệ số, có tư duy sáng tạo và hội
nhập quốc tế. Phấn đấu đến năm 2030, nền giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến
trong khu vực” (3).
Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, nhà giáo không chỉ là người
sử dụng công nghệ mà còn là chủ thể kiến tạo các mô hình học tập linh hoạt, mở
và phân tán, đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng của xã hội. Thông qua việc tham
gia sản xuất học liệu số, xây dựng các khóa học trực tuyến, tổ chức các hoạt động
học tập hỗ trợ trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu học tập, nhà giáo góp phần
hình thành hệ sinh thái giáo dục số có khả năng mở rộng tiếp cận tri thức cho mọi
tầng lớp nhân dân. Đồng thời, bằng việc định hướng kỹ năng số, tư duy an toàn
thông tin và văn hóa học tập trong môi trường trực tuyến, nhà giáo tạo ra nền tảng
để người học chủ động tham gia không gian học tập mở một cách hiệu quả, nhân
văn và bền vững. Nhờ đó, chuyển đổi số không chỉ là quá trình kỹ thuật mà trở
thành động lực chuyển hóa mô hình học tập suốt đời, trong đó nhà giáo giữ vai
trò dẫn dắt, bảo đảm tính khoa học, minh bạch và phù hợp với yêu cầu phát triển
của xã hội học tập hiện đại.
Bốn
là, nhà giáo với vai trò gắn kết nhà trường, gia đình, xã hội trong phát triển
xã hội học tập
Xã hội học tập không chỉ hình thành
trong phạm vi nhà trường mà còn trong gia đình, cộng đồng và các tổ chức xã hội.
Nhà giáo giữ vai trò cầu nối trong việc gắn kết các lực lượng này thông qua
công tác phối hợp giáo dục, tư vấn học tập và hỗ trợ phát triển kỹ năng. Với sự
chuyên nghiệp và uy tín nghề nghiệp, nhà giáo giúp xây dựng mối liên hệ chặt chẽ
giữa gia đình và nhà trường, đồng thời tham gia vào các chương trình cộng đồng
về khuyến học, khuyến tài, phổ cập giáo dục, học tập suốt đời. Thông qua hoạt động
hướng dẫn chuyên môn, tham vấn phương pháp giáo dục, nhà giáo góp phần tạo nên
môi trường xã hội coi trọng tri thức và khuyến khích mọi người học tập liên tục,
suốt đời, từ trẻ em đến người trưởng thành và người cao tuổi.
Đội ngũ nhà giáo
là chủ thể giữ vị trí trung tâm trong mạng lưới tương tác giáo dục, bởi họ
không chỉ trực tiếp tổ chức các hoạt động dạy học mà còn tham gia xây dựng mối
quan hệ hợp tác giữa nhà trường với gia đình và cộng đồng. Trong mô hình xã hội
học tập, các không gian học tập không còn giới hạn trong khuôn khổ lớp học; vì
vậy, nhà giáo có vai trò quan trọng trong việc điều phối, đồng hành và định hướng
các lực lượng giáo dục khác nhằm tạo nên sự thống nhất về nhận thức, mục tiêu
và phương pháp giáo dục. Thông qua các hoạt động trao đổi chuyên môn, tư vấn học
tập, phối hợp giáo dục kỹ năng, nhà giáo góp phần xây dựng môi trường học tập mở,
nơi mỗi cá nhân được hỗ trợ phát triển năng lực toàn diện. Bên cạnh đó, nhà
giáo còn là cầu nối giúp lan tỏa giá trị học tập suốt đời đến cộng đồng thông
qua việc tham gia các chương trình giáo dục ngoài nhà trường, các phong trào
khuyến học, khuyến tài và các mô hình học tập cộng đồng. Với uy tín nghề nghiệp
và khả năng dẫn dắt tri thức, nhà giáo có khả năng thúc đẩy sự quan tâm xã hội
đối với giáo dục, mở rộng các cơ hội học tập cho nhiều nhóm đối tượng, từ trẻ
em đến người trưởng thành. Sự tham gia chủ động của nhà giáo trong hoạt động
liên thông giữa nhà trường, gia đình, xã hội góp phần quan trọng tạo dựng nền tảng
văn hóa học tập rộng khắp, thúc đẩy sự hình thành và phát triển bền vững của xã
hội học tập trong bối cảnh hiện nay.
Việc phát huy
vai trò của đội ngũ nhà giáo trong xây dựng xã hội học tập không chỉ là yêu cầu
mang tính chiến lược đối với sự phát triển giáo dục - đào tạo và tiến trình hiện
đại hóa đất nước, mà còn là sự khẳng định ý nghĩa sâu sắc của nghề dạy học là một
nghề gắn với sứ mệnh bồi đắp tri thức, nhân cách và động lực phát triển cho
toàn xã hội. Trong hành trình 43 năm tôn vinh Ngày Nhà giáo Việt Nam, những
đóng góp thầm lặng nhưng bền bỉ của nhà giáo càng cho thấy họ không chỉ là người
truyền thụ tri thức mà còn là người dẫn dắt tư duy, truyền cảm hứng học tập suốt
đời và kết nối các nguồn lực xã hội nhằm lan tỏa văn hóa học tập rộng khắp. Đặc
biệt, trong bối cảnh chuyển đổi số và Cách mạng công nghiệp 4.0, vai trò của
nhà giáo ngày càng đa diện, đòi hỏi năng lực mới, trách nhiệm mới và môi trường
hỗ trợ tương xứng. Vì vậy, hướng tới kỷ niệm 43 năm Ngày Nhà giáo Việt Nam
(20/11/1982 - 20/11/2025), việc tiếp tục triển khai các giải pháp đồng bộ để
nâng cao phẩm chất, năng lực, điều kiện làm việc, chế độ đãi ngộ và vị thế xã hội
của nhà giáo là hết sức cần thiết, góp phần giúp họ phát huy tốt nhất vai trò của
mình, qua đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của mô hình xã hội học tập ở Việt
Nam hiện nay.
TÀI
LIỆU THAM KHẢO
(1) Hồ
Chí Minh, Toàn tập, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.
284.
(2) Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 10, Nxb Chính trị quốc
gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 345
(3) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại
biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tập
I, tr. 232, 234.
TS Phạm Hồng Hải