Trên cơ sở khảo sát thực tiễn và phân tích hoạt động giáo dục, đoàn thể tại một số trường đại học tiêu biểu, bài viết làm rõ những vai trò chủ yếu của sinh viên như: chủ thể tiếp nhận và lan tỏa tư tưởng chính thống; lực lượng phản biện, đấu tranh với các quan điểm sai trái, thù địch trên không gian mạng; cầu nối giữa lý luận chính trị và hành động xã hội; chủ thể vận dụng tư tưởng vào thực tiễn và nguồn lực kế thừa, lan tỏa niềm tin chính trị của thế hệ trẻ.Từ đó, bài viết đề xuất một số giải pháp nhằm phát huy hiệu quả vai trò của sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng công tác tư tưởng trong các trường đại học và bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng trong giai đoạn hiện nay.
1. Đặt vấn đề
Nền tảng tư tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam là chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; được Cương lĩnh xây dựng đất nước (bổ sung, phát triển năm 2011) khẳng định là kim chỉ nam cho hành động. Bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng là bảo vệ Đảng, Cương lĩnh chính trị, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, nhân dân, lợi ích quốc gia dân tộc, sự nghiệp đổi mới và môi trường hòa bình, ổn định của đất nước. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, đặc biệt là không gian mạng, các thế lực thù địch gia tăng tuyên truyền quan điểm sai trái, xuyên tạc lịch sử, phủ nhận vai trò lãnh đạo của Đảng, đặt ra nhiều thách thức đối với công tác tư tưởng.Trước yêu cầu đó, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng là nhiệm vụ trọng yếu của toàn hệ thống chính trị, trong đó sinh viên giữ vai trò quan trọng. Với ưu thế về tri thức, công nghệ và khả năng lan tỏa thông tin, sinh viên là lực lượng tiếp nhận, truyền bá tư tưởng chính thống, tham gia phản biện xã hội và vận dụng lý luận vào thực tiễn. Đồng Nai là địa phương có nhiều trường đại học; trong phạm vi bài viết, tác giả tập trung nghiên cứu sinh viên Trường Đại học Đồng Nai, Trường Đại học Lạc Hồng và Trường Đại học Công nghệ Miền Đông.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Thực trạng vai trò của sinh viên trong các trường Đại học ở Đồng Nai trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Một là, sinh viên có vài trò là chủ thể tiếp nhận và củng cố nền tảng tư tưởng của Đảng.
Kết quả khảo sát 996 sinh viên tại các trường đại học trên địa bàn tỉnh Đồng Nai cho thấy nhận thức chính trị của sinh viên nhìn chung khá tích cực: 79,8% sinh viên khẳng định hiểu rõ nền tảng tư tưởng của Đảng và 95% đánh giá việc bảo vệ nền tảng tư tưởng là quan trọng hoặc rất quan trọng. Điều này phản ánh sinh viên đã bước đầu nhận thức đúng vai trò của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh trong định hướng học tập, rèn luyện và tham gia đời sống xã hội, qua đó góp phần củng cố niềm tin chính trị và bản lĩnh công dân. Thực tiễn hoạt động tại các cơ sở giáo dục đại học cho thấy sinh viên không chỉ tiếp nhận mà còn từng bước lan tỏa tư tưởng chính thống thông qua các phong trào tình nguyện và hoạt động cộng đồng. Tiêu biểu, Trường Đại học Đồng Nai đã tổ chức cho hơn 700 sinh viên tham gia chuyên đề lan tỏa tin tốt trên mạng xã hội gắn với bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, góp phần định hướng sinh viên trở thành lực lượng truyền thông chính trị tích cực. Bên cạnh đó, 97% sinh viên thừa nhận trách nhiệm bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và 83% tự đánh giá có khả năng nhận diện thông tin sai trái trên không gian mạng. Tuy nhiên, mức độ tham gia thực tế của sinh viên vào các hoạt động chính trị còn hạn chế; chỉ 21,2% tham gia thường xuyên, trong khi 65,3% tham gia ở mức thỉnh thoảng và 13,6% hầu như chưa tham gia. Thực trạng này cho thấy nhận thức chính trị của sinh viên đã được hình thành nhưng chưa chuyển hóa bền vững thành hành động. Do đó, cần tiếp tục đổi mới nội dung và phương thức công tác tư tưởng theo hướng thiết thực, hấp dẫn, gắn với đời sống và môi trường số của sinh viên, nhằm hỗ trợ sinh viên chuyển tri thức lý luận thành hành vi, kỹ năng và sáng tạo xã hội. Khi được định hướng phù hợp, sinh viên sẽ phát huy tốt vai trò chủ thể tích cực trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và lan tỏa niềm tin chính trị của thế hệ trẻ trong bối cảnh chuyển đổi số.
Hai là, sinh viên là lực lượng phản biện, đấu tranh với quan điểm sai trái, thù địch trên không gian mạng.
Khảo sát hơn 1.000 sinh viên Trường Đại học Đồng Nai cho thấy khoảng 80% sinh viên có khả năng nhận diện thông tin sai lệch với đường lối của Đảng và biết cách phản biện, trong đó 73,5% lựa chọn hình thức tìm và chia sẻ thông tin chính thống. Điều này phản ánh năng lực tiếp cận, xử lý thông tin chính trị - xã hội của sinh viên ngày càng được nâng cao, thể hiện vai trò chủ thể phản biện tích cực trên không gian mạng. Nhiều trường đại học đã triển khai các hoạt động nhằm phát huy vai trò này. Tiêu biểu, Trường Đại học Công nghệ Miền Đông duy trì sinh hoạt Câu lạc bộ Lý luận trẻ với chủ đề bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong thời đại số; Trường Đại học Đồng Nai tổ chức các tọa đàm về không gian mạng an toàn và chuyên đề Luật An ninh mạng, thu hút hơn 500 sinh viên tham gia, góp phần rèn luyện tư duy phản biện, bản lĩnh chính trị và kỹ năng truyền thông chính luận. Tuy nhiên, vẫn còn 13,6% sinh viên chưa từng tham gia sinh hoạt chính trị, học tập nghị quyết. Thực tế này cho thấy năng lực và mức độ tham gia đấu tranh tư tưởng của sinh viên chưa đồng đều; một bộ phận còn thiếu nền tảng lý luận, dễ phản biện cảm tính, làm giảm hiệu quả đấu tranh trên không gian mạng.
Ba là, sinh viên là cầu nối giữa lý luận chính trị và hành động xã hội thực tiễn.
Bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng không chỉ thể hiện ở nhận thức mà còn được cụ thể hóa bằng hành động xã hội. Thông qua các hoạt động đoàn thể và phong trào hành động, nhiều trường đại học trên địa bàn Đồng Nai đã tạo điều kiện để sinh viên vận dụng lý luận chính trị vào thực tiễn. Tiêu biểu, Trường Đại học Công nghệ Miền Đông duy trì Câu lạc bộ Lý luận trẻ với các chuyên đề gắn lý luận với thực tiễn và chương trình học tập lý luận chính trị, thu hút hơn 100 sinh viên tham gia. Tại Đại học Lạc Hồng, phong trào "Tuổi trẻ sáng tạo" và cuộc vận động "Nói không với tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích" được triển khai rộng khắp, đạt 100% đoàn viên hưởng ứng. Trong khi đó, Trường Đại học Đồng Nai gắn giáo dục lý luận với hoạt động cộng đồng như "Ngày chủ nhật xanh", "Thắp sáng đường quê", "Xuân tình nguyện", trao hơn 120 phần quà cho các đối tượng khó khăn trong năm 2025. Việc gắn lý luận với hành động thực tiễn đã góp phần hình thành tư duy khoa học, bản lĩnh chính trị và trách nhiệm xã hội cho sinh viên, khẳng định vai trò cầu nối giữa lý luận và thực tiễn. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận nhỏ sinh viên chưa nhận thức đầy đủ trách nhiệm (2,3%) hoặc chưa xác định rõ vai trò của mình (0,9%) trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đòi hỏi tiếp tục tăng cường giáo dục và định hướng phù hợp.
Bốn là, sinh viên là cầu nối giữa lý luận chính trị và hành động xã hội thực tiễn.
Khảo sát cho thấy 98,9% sinh viên nhận thức rõ tầm quan trọng của việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong môi trường đại học, nhưng chỉ 54,7% sẵn sàng tham gia hoạt động cụ thể, 7,8% còn do dự. Sự chênh lệch này phản ánh thực trạng sinh viên nắm vững lý luận nhưng chưa mạnh dạn chuyển hóa tri thức chính trị thành hành động thực tiễn. Thực tế cho thấy, khi được định hướng phù hợp, sinh viên đã vận dụng hiệu quả lý luận vào đời sống. Các phong trào như "Sinh viên làm theo lời Bác", "Ngày thứ bảy xanh", "Mùa hè xanh", "Tiếp sức mùa thi", "Xuân tình nguyện", cùng các hoạt động tọa đàm gắn với gây quỹ, hỗ trợ cộng đồng tại Trường Đại học Công nghệ Miền Đông và Trường Đại học Đồng Nai đã giúp sinh viên hiện thực hóa tư tưởng "học đi đôi với hành", thể hiện bản lĩnh chính trị và tinh thần cống hiến. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận sinh viên học tập lý luận mang tính hình thức; 27,7% thừa nhận bỏ qua khi gặp thông tin sai lệch về Đảng trên mạng xã hội. Thực trạng này cho thấy cần tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức giáo dục chính trị để tăng tính thuyết phục và khả năng chuyển hóa từ nhận thức sang hành động của sinh viên.
Năm là, sinh viên là nguồn lực kế thừa, lan tỏa niềm tin chính trị của thế hệ trẻ đối với Đảng.
Quy mô sinh viên tại các cơ sở giáo dục đại học trên địa bàn tỉnh Đồng Nai duy trì ổn định và có xu hướng tăng, đạt gần 19.000 sinh viên vào năm 2024. Đây là lực lượng trẻ đông đảo, giữ vai trò quan trọng trong công tác tư tưởng, hoạt động xã hội và phát triển Đảng trong giai đoạn mới. Niềm tin chính trị của sinh viên được lan tỏa thông qua các hoạt động đoàn, hội và phong trào học tập - rèn luyện. Tiêu biểu, Trường Đại học Lạc Hồng tổ chức Hội thi Olympic các môn khoa học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh với gần 3.000 lượt sinh viên tham gia, kết hợp tuyên truyền trên các kênh truyền thông sinh viên. Phong trào "Sinh viên 5 tốt" được triển khai hiệu quả tại Trường Đại học Công nghệ Miền Đông, góp phần hình thành lớp sinh viên có tri thức, đạo đức và bản lĩnh chính trị. Đặc biệt, công tác phát triển Đảng trong sinh viên được chú trọng; nhiệm kỳ 2020-2025, Đảng bộ Trường Đại học Đồng Nai đã kết nạp 97 sinh viên ưu tú vào Đảng. Thông qua sinh hoạt đoàn thể và các phong trào hành động, sinh viên từng bước trở thành nguồn nhân lực chính trị kế cận, góp phần bảo vệ, củng cố và lan tỏa niềm tin cách mạng cho thế hệ trẻ.
2.2. Giải pháp phát huy vai trò của sinh viên trong công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng ở giai đoạn hiện nay
Từ những bài viết, công trình nghiên cứu, các báo cáo của Đoàn thanh niên các trường đại học, có thể khẳng định nhiều giải pháp đã được đề ra. Trong khuôn khổ bài viết này, tác giả phân tích thêm một số giải pháp với hy vọng góp phần phát huy hơn nữa vai trò của sinh viên hiện nay trong công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
Một là, đổi mới phương pháp giáo dục lý luận chính trị.
Để sinh viên thực sự trở thành chủ thể tiếp nhận và lan tỏa nền tảng tư tưởng của Đảng, cần đổi mới mạnh mẽ công tác giáo dục lý luận chính trị trong nhà trường. Việc giảng dạy các môn lý luận cần được thực hiện theo hướng sinh động, gần gũi, gắn với thực tiễn đời sống sinh viên, tránh tình trạng học đối phó hoặc mang tính hình thức. Kết quả khảo sát sinh viên Trường Đại học Đồng Nai cũng cho thấy 50,4% sinh viên gặp khó khăn khi các nội dung chính trị - tư tưởng khô khan, khó hiểu. Các chuyên đề, tọa đàm, hội thảo chính trị nên được tổ chức thường xuyên, với sự tham gia của giảng viên, chuyên gia, cựu sinh viên nhằm truyền cảm hứng và khơi dậy niềm tin tư tưởng. Bên cạnh đó, cần lồng ghép nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ nghĩa Mác - Lênin vào các hoạt động ngoại khóa, phong trào Đoàn - Hội để sinh viên tiếp cận lý luận một cách tự nhiên, từ đó hình thành bản lĩnh chính trị vững vàng và ý thức công dân tích cực.
Hai là, xây dựng và duy trì các diễn đàn học thuật trên mạng xã hội.
Mạng xã hội là môi trường lý tưởng để sinh viên thể hiện tư duy phản biện, chia sẻ quan điểm và lan tỏa giá trị tư tưởng cách mạng. Việc xây dựng các diễn đàn học thuật trực tuyến do sinh viên quản lý, như: fanpage, nhóm thảo luận… sẽ tạo không gian học tập mở, nơi lý luận chính trị được thảo luận một cách dân chủ và sáng tạo. Tuy nhiên, mặt trái của mạng xã hội là sự lan truyền thông tin sai lệch, tin giả và các quan điểm cực đoan. Các thuật toán ưu tiên nội dung giật gân dễ khiến sinh viên bị cuốn vào tranh luận cảm tính, thiếu cơ sở. Nếu không có kỹ năng kiểm chứng thông tin, sinh viên dễ bị thao túng nhận thức, dẫn đến lệch lạc tư tưởng. Vì vậy, việc xây dựng diễn đàn học thuật cần đi kèm với cơ chế kiểm duyệt, hướng dẫn và hỗ trợ từ nhà trường, tổ chức Đoàn - Hội để đảm bảo tính chính thống và khoa học.
Ba là, tiếp tục đẩy mạnh gắn lý luận với hành động xã hội thiết thực.
Một trong những giải pháp quan trọng là tạo điều kiện để sinh viên vận dụng lý luận chính trị vào các hoạt động thực tiễn. Các phong trào như "Sinh viên làm theo lời Bác", "Tuổi trẻ sáng tạo", "Sinh viên 5 tốt" cần được đẩy mạnh, gắn với học tập lý luận chính trị và cống hiến xã hội. Nhà trường nên tổ chức các chương trình hành động như tình nguyện, khởi nghiệp xã hội, nghiên cứu khoa học… có định hướng tư tưởng rõ ràng, giúp sinh viên chuyển hóa tri thức thành hành động cụ thể. Việc xây dựng các mô hình học tập lý luận gắn với thực tiễn như "Chi bộ sinh viên kiểu mẫu", "Câu lạc bộ lý luận trẻ" sẽ duy trì môi trường rèn luyện tư tưởng thường xuyên, góp phần hình thành lớp thanh niên ưu tú, có tri thức, đạo đức và bản lĩnh chính trị vững vàng.
Bốn là, xây dựng lực lượng kế thừa tư tưởng Đảng trong sinh viên.
Sinh viên không chỉ là lực lượng hiện tại mà còn là nguồn kế thừa tư tưởng chính trị cho tương lai. Để phát huy vai trò này, cần tiếp tục phát triển các phong trào Đoàn - Hội mang tính định hướng tư tưởng như "Sinh viên 5 tốt", "Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh", kết hợp với công tác phát triển Đảng trong sinh viên. Nhà trường cần chú trọng phát hiện, bồi dưỡng và kết nạp Đảng viên trẻ, xây dựng mô hình chi bộ sinh viên gắn với học tập lý luận chính trị. Đồng thời, cần đẩy mạnh truyền thông nội bộ qua các kênh như Fanpage, bản tin sinh viên, nhằm lan tỏa gương điển hình, cổ vũ tinh thần học tập và cống hiến. Qua đó, sinh viên không chỉ bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng ở hiện tại, mà còn góp phần duy trì, phát triển và truyền niềm tin cách mạng cho thế hệ mai sau.
3. Kết luận
Trong bối cảnh chuyển đổi số và toàn cầu hóa, sinh viên giữ vai trò quan trọng trong công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Thông qua việc học tập lý luận chính trị, phản bác quan điểm sai trái, tham gia hoạt động xã hội và sáng tạo nội dung chính luận, sinh viên đã từng bước khẳng định vị trí là lực lượng tiên phong trên mặt trận tư tưởng. Để phát huy hiệu quả vai trò này, cần có sự phối hợp giữa nhà trường, tổ chức Đoàn - Hội và bản thân sinh viên trong xây dựng môi trường giáo dục tư tưởng hiện đại, hấp dẫn và phù hợp với đặc điểm thế hệ trẻ. Như Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: "Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà. Nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh, một phần lớn là do thanh niên". Niềm tin ấy cũng là lời nhắn gửi cho thế hệ sinh viên hôm nay, những người kế tục sự nghiệp cách mạng, tiếp tục giữ vững và phát triển nền tảng tư tưởng của Đảng trong mọi hoàn cảnh, góp phần xây dựng đất nước giàu mạnh, văn minh, bền vững.
TS Vũ Văn Thuân, Trường Đại học Đồng Nai
TS Ngô Minh Vương, Trường Chính trị tỉnh Đồng Nai