Hơn tám thập niên đã trôi qua, giá trị của Tuyên ngôn Độc lập vẫn trường tồn, soi sáng con đường phát triển của dân tộc Việt Nam, đặc biệt là tư tưởng độc lập – một giá trị cốt lõi, bất biến, luôn có ý nghĩa sâu sắc trong việc bồi dưỡng, giáo dục thế hệ trẻ, nhất là thanh niên trong kỷ nguyên hội nhập và chuyển đổi số hiện nay.
1. Tư tưởng độc lập trong "Tuyên ngôn Độc lập" – Sự kết tinh của trí tuệ và bản lĩnh dân tộc
Trong Tuyên ngôn Độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định một chân lý vĩnh cửu: "Tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do." Đây là sự kế thừa, sáng tạo và phát triển những giá trị phổ quát của nhân loại về quyền con người trong Tuyên ngôn Độc lập của Hoa Kỳ năm 1776 và Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791.
Từ quyền con người, Người nâng lên thành quyền dân tộc – một bước phát triển về tư duy chính trị mang tầm thời đại. Với Hồ Chí Minh, độc lập dân tộc không chỉ là thoát khỏi ách thống trị của thực dân, đế quốc, mà còn là độc lập toàn diện về chính trị, kinh tế, văn hóa và con người. Độc lập không chỉ để "có nước Việt Nam", mà còn để "mọi người dân Việt Nam đều được hưởng tự do, hạnh phúc".
Tư tưởng độc lập của Hồ Chí Minh không chỉ là lời tuyên bố chính trị, mà là kết tinh của quá trình tìm đường cứu nước đầy gian khổ, được hình thành từ thực tiễn cách mạng và trải nghiệm cá nhân của Người. Độc lập là mục tiêu, là giá trị tối thượng, là điều kiện tiên quyết để dân tộc Việt Nam khẳng định vị thế, tự chủ trong thế giới đầy biến động. Người khẳng định: "Nước độc lập mà dân không hưởng hạnh phúc, tự do thì độc lập cũng chẳng có nghĩa lý gì."
Như vậy, độc lập theo tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ là quyền, mà còn là trách nhiệm – trách nhiệm xây dựng đất nước hùng cường, bảo vệ tự do cho nhân dân.
2. Ý nghĩa thời đại và sức sống của tư tưởng độc lập trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc
Tư tưởng độc lập trong Tuyên ngôn Độc lập đã trở thành nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân trong sự nghiệp đấu tranh giành và giữ vững chủ quyền quốc gia. Đó là động lực tinh thần to lớn giúp dân tộc ta vượt qua mọi thử thách, từ hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ đến công cuộc xây dựng đất nước sau chiến tranh. Trong thời kỳ đổi mới và hội nhập, tư tưởng độc lập của Hồ Chí Minh tiếp tục được phát huy, thể hiện qua đường lối "độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa" trong quan hệ quốc tế. Độc lập hôm nay không chỉ là bảo vệ biên giới lãnh thổ, mà còn là giữ vững bản lĩnh, chủ quyền trong hoạch định đường lối phát triển, trong việc tiếp nhận tinh hoa nhân loại mà không bị hòa tan hay lệ thuộc.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số, tư tưởng độc lập càng mang ý nghĩa thời sự sâu sắc – đó là sự tự chủ trong tri thức, công nghệ, kinh tế và văn hóa. Độc lập không còn bó hẹp ở phạm vi quốc gia mà còn là năng lực làm chủ bản thân, làm chủ tri thức và không bị chi phối bởi các luồng tư tưởng, văn hóa ngoại lai.
3. Giáo dục ý thức độc lập cho thanh niên – yêu cầu cấp thiết trong kỷ nguyên mới
Thanh niên là lực lượng xung kích, chủ nhân tương lai của đất nước. Việc giáo dục ý thức độc lập cho thanh niên không chỉ là bồi dưỡng lòng yêu nước, tự tôn dân tộc, mà còn là trang bị cho họ năng lực tư duy độc lập, tự chủ trong học tập, lao động và cống hiến. Trong thời đại số, độc lập không chỉ là lòng dũng cảm hay tinh thần tự lực, mà còn là khả năng tư duy phản biện, lựa chọn đúng đắn và kiên định với giá trị chân chính.
Giáo dục ý thức độc lập cho thanh niên hiện nay cần tập trung vào ba phương diện cơ bản:
Thứ nhất, tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng và bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước chân chính và chủ nghĩa quốc tế trong sáng cho thanh niên
Thanh niên phải hiểu rằng độc lập không phải là món quà ban tặng, mà là thành quả của bao thế hệ cha anh đã hi sinh giành lấy. Vì vậy, mỗi người trẻ cần tự hào và có trách nhiệm bảo vệ, phát huy giá trị của độc lập dân tộc. Cần đẩy mạnh giáo dục lịch sử, truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc thông qua các hoạt động học tập, sinh hoạt chính trị, các diễn đàn "Thanh niên với Tổ quốc", "Tự hào Việt Nam". Vì vậy, Tư tưởng độc lập vì thế không chỉ là di sản tinh thần của Chủ tịch Hồ Chí Minh, mà còn là ngọn đuốc soi sáng con đường phát triển của thế hệ trẻ Việt Nam trong thế kỷ XXI. Mỗi người trẻ cần ý thức sâu sắc rằng: giữ vững độc lập của Tổ quốc bắt đầu từ việc giữ vững độc lập trong tư duy, trong hành động và trong lối sống của chính mình.
Thứ hai, phát triển tư duy độc lập, sáng tạo trong học tập, nghiên cứu và hoạt động thực tiễn.
Trong thời đại tri thức, độc lập thể hiện ở khả năng tự học, tự nghiên cứu, tự tìm tòi sáng tạo, không phụ thuộc vào khuôn mẫu có sẵn. Thanh niên cần được khuyến khích đặt câu hỏi, dám nghĩ khác, làm khác để tìm ra giải pháp mới cho những vấn đề của đất nước. Các nhà trường, đặc biệt là các học viện, nhà trường quân đội, cần đổi mới phương pháp giáo dục theo hướng lấy người học làm trung tâm, tạo điều kiện để học viên rèn luyện năng lực tư duy độc lập, phản biện và sáng tạo.
Thứ ba, nuôi dưỡng bản lĩnh độc lập trong hành động và lối sống.
Trong bối cảnh hội nhập, các giá trị văn hóa, tư tưởng, lối sống phương Tây lan tỏa mạnh mẽ, thanh niên cần biết chọn lọc, tiếp thu tinh hoa nhưng không đánh mất bản sắc dân tộc. Bản lĩnh độc lập giúp người trẻ không bị cuốn vào trào lưu tiêu cực, không lệ thuộc vào mạng xã hội, không bị dẫn dắt bởi thông tin sai lệch. Đó là khả năng tự định hướng, biết nói "không" với cái xấu, cái sai và kiên định với giá trị chân – thiện – mỹ. Tư tưởng độc lập của Hồ Chí Minh không chỉ là nền tảng tư tưởng, mà còn là kim chỉ nam hành động cho công cuộc xây dựng thế hệ trẻ Việt Nam trong kỷ nguyên mới. Mỗi thanh niên cần thấm nhuần sâu sắc giá trị của độc lập dân tộc, kết hợp hài hòa giữa tự tôn dân tộc và tự tin hội nhập, giữa giữ gìn bản sắc và tiếp thu tinh hoa nhân loại.
Kết luận
Tuyên ngôn Độc lập của Chủ tịch Hồ Chí Minh là bản hùng ca bất diệt về khát vọng độc lập, tự do và hạnh phúc của dân tộc Việt Nam. Tư tưởng độc lập trong đó là giá trị cốt lõi, là sức mạnh tinh thần giúp đất nước vượt qua mọi thử thách suốt hơn 80 năm qua. Trong kỷ nguyên hội nhập quốc tế sâu rộng và chuyển đổi số toàn cầu, việc giáo dục ý thức độc lập cho thanh niên càng có ý nghĩa to lớn. Đó là quá trình bồi dưỡng lòng yêu nước, tinh thần tự tôn, bản lĩnh tự chủ và năng lực sáng tạo – những phẩm chất cần thiết để thanh niên Việt Nam vươn lên làm chủ bản thân, làm chủ khoa học – công nghệ, góp phần xây dựng đất nước "phồn vinh, hạnh phúc", sánh vai cùng các cường quốc năm châu như mong ước của Bác Hồ kính yêu.
Thiếu tá Lê Đình Chuyên - Hệ Sau đại học – Học viện Chính trị