Khi cơn đau tưởng chừng vô hại lại là dấu hiệu của một căn bệnh chết người
Ba tháng trước, anh Lý Minh, 48 tuổi, ở Quảng Châu, bắt đầu chơi pickleball - môn thể thao được người trung niên yêu thích vì nhẹ nhàng và giúp duy trì sức khỏe tim mạch. Sau một buổi chơi, anh thấy chân phải sưng nhẹ, kèm cảm giác đau âm ỉ ở cổ chân. Anh cho rằng mình chỉ bị bong gân, nên tự chườm đá và uống thuốc giảm đau. Nhưng thay vì thuyên giảm, chân ngày càng sưng to, da căng bóng và chuyển màu đỏ nhạt.
Khi đến khám tại bệnh viện, kết quả siêu âm mạch máu cho thấy anh Lý bị huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT), tức có cục máu đông trong tĩnh mạch chân. Điều khiến các bác sĩ bất ngờ hơn, là sau khi làm thêm chụp CT ngực để tìm nguyên nhân, họ phát hiện một khối u nhỏ ở phổi phải. Sinh thiết xác nhận đó là ung thư phổi giai đoạn đầu, loại biểu mô tuyến.
"Bệnh nhân không hút thuốc, không ho, không khó thở, hoàn toàn không có triệu chứng phổi điển hình", bác sĩ Zhang Wei, khoa Hô hấp Bệnh viện Hoa Nam, kể lại. "Điều duy nhất khiến ông đến bệnh viện là chân sưng do nghĩ bị chấn thương thể thao. Nếu không phát hiện sớm, khối u có thể đã lan sang xương hoặc não".
Câu chuyện của anh Lý phản ánh một thực tế ít người biết: sưng, đau hoặc thay đổi da ở bàn chân có thể là dấu hiệu sớm của ung thư phổi, do ảnh hưởng đến hệ tuần hoàn và bạch huyết.
Ung thư phổi thường được biết đến với các biểu hiện như ho kéo dài, đau ngực hoặc khó thở. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây cho thấy một số bệnh nhân lại biểu hiện triệu chứng ở chi dưới trước khi xuất hiện bất kỳ dấu hiệu hô hấp nào.
Theo nghiên cứu đăng trên Journal of Thoracic Oncology (2023), khoảng 7 - 10% bệnh nhân ung thư phổi xuất hiện phù ngoại biên hoặc huyết khối tĩnh mạch sâu trước khi được chẩn đoán. Điều này xảy ra do khối u hoặc các chất tiết từ tế bào ung thư làm thay đổi khả năng đông máu, chèn ép mạch bạch huyết và mạch máu, gây ứ dịch, sưng tấy hoặc tắc nghẽn.
Khi đôi chân lên tiếng: Khoa học đằng sau những triệu chứng tưởng như "xa phổi"
1. Sưng phù và đau nóng - tín hiệu từ hệ tuần hoàn
Phù ngoại biên (peripheral edema) là tình trạng dịch tích tụ trong các mô ở chân và bàn chân, thường biểu hiện qua sưng, căng da hoặc nặng chân. Trong bệnh cảnh ung thư phổi, nguyên nhân có thể gồm:
- Khối u chèn ép tĩnh mạch chủ trên hoặc tĩnh mạch chậu, cản trở máu trở về tim.
- Tổn thương mạch bạch huyết do tế bào ung thư lan rộng, gây ứ dịch ở mô.
- Tác dụng phụ của thuốc hóa trị hoặc steroid, khiến giữ nước và giảm đào thải muối.
Theo Hiệp hội Lồng ngực Hoa Kỳ (ATS), 1/5 bệnh nhân ung thư phổi có biểu hiện phù chi dưới kéo dài, và đây thường là dấu hiệu cảnh báo khối u đang gây ảnh hưởng toàn thân, không chỉ khu trú tại phổi.
2. Huyết khối tĩnh mạch sâu - sát thủ thầm lặng
Ung thư phổi làm tăng nguy cơ tạo cục máu đông gấp 4 - 6 lần so với người bình thường, theo nghiên cứu của Đại học Yale (2022). Khi máu đông trong tĩnh mạch sâu ở chân, nó có thể di chuyển lên phổi, gây thuyên tắc phổi (pulmonary embolism), một biến chứng có thể dẫn đến tử vong nếu không được phát hiện kịp thời.
Các triệu chứng gồm sưng một bên chân, đỏ da, nóng rát, căng tức, thường bị nhầm với viêm khớp hoặc chấn thương thể thao. Trường hợp của anh Lý là ví dụ điển hình: nếu anh chỉ bôi thuốc và chườm lạnh như thói quen, cục máu đông có thể đã trôi lên phổi.
3. Tê, ngứa ran và đau rát – biến chứng của hóa trị và tổn thương thần kinh
Một số loại thuốc điều trị ung thư phổi, đặc biệt là nhóm platinum như cisplatin hoặc paclitaxel, có thể gây bệnh thần kinh ngoại biên. Triệu chứng gồm tê, kim châm, hoặc cảm giác nóng rát ở bàn chân, khiến bệnh nhân khó giữ thăng bằng hoặc đi lại.
Theo nghiên cứu trên Cancer Research UK (2024), 35% người điều trị ung thư phổi gặp tổn thương thần kinh ngoại biên kéo dài, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sống và khả năng phục hồi vận động.
4. Thay đổi màu da và ngón chân dùi trống - dấu hiệu của thiếu oxy mạn tính
Da chân nhợt, xanh hoặc đỏ bất thường có thể là do thiếu oxy trong máu, một hệ quả phổ biến của bệnh phổi mạn tính hoặc ung thư phổi giai đoạn tiến triển.
Ngoài ra, hiện tượng ngón chân dùi trống (clubbing): đầu ngón to tròn, móng cong là biểu hiện kinh điển của thiếu oxy mạn tính. Đây là dấu hiệu sớm giúp bác sĩ nghi ngờ bệnh lý phổi ngay cả khi bệnh nhân không ho hay khó thở.
5. Yếu cơ và chuột rút - hệ quả ít ai ngờ
Ung thư phổi hoặc điều trị kéo dài bằng thuốc lợi tiểu, steroid có thể gây mất khối cơ, rối loạn điện giải, khiến bệnh nhân bị chuột rút, run hoặc yếu chi dưới. Theo Viện Ung thư Quốc gia Mỹ (NCI), người bệnh ung thư phổi mất trung bình 10 - 15% khối lượng cơ trong 6 tháng đầu điều trị, làm giảm khả năng vận động và phục hồi.
Từ đôi chân đến lá phổi - lời nhắc về sức khoẻ toàn thân
Trong một báo cáo của The Lancet Respiratory Medicine (2024), một phụ nữ 52 tuổi tại Hàn Quốc được chẩn đoán ung thư phổi chỉ vì sưng mắt cá chân kéo dài không rõ nguyên nhân. Cô không hút thuốc, không đau ngực, không ho, chỉ bị "chân phù" suốt 3 tuần. Khi xét nghiệm, bác sĩ phát hiện huyết khối di căn từ khối u phổi nhỏ ở thùy dưới phải.
Sau điều trị hóa - xạ trị kết hợp, khối u thuyên giảm, tình trạng sưng biến mất. Ca bệnh này được xem là minh chứng điển hình cho tầm quan trọng của việc chú ý những dấu hiệu bất thường ở chi dưới.
Bác sĩ Zhang Wei nhấn mạnh: "Đừng xem nhẹ những cơn sưng chân kéo dài hay đau bất thường. Cơ thể có cách nói chuyện của nó, chỉ là chúng ta không nghe kỹ". Ông khuyên, bất kỳ ai bị sưng chân không rõ nguyên nhân trên hai tuần, đặc biệt là người hút thuốc, trên 40 tuổi, hoặc từng phơi nhiễm khói bụi công nghiệp, nên đi kiểm tra phổi bằng chụp X-quang hoặc CT sớm.
Câu chuyện của anh Lý Minh từ chấn thương pickleball tưởng chừng đơn giản đến chẩn đoán ung thư phổi không chỉ là một trường hợp y học hiếm gặp, mà là lời nhắc quan trọng về sự liên thông của cơ thể. Ung thư phổi không phải lúc nào cũng bắt đầu ở phổi. Nó có thể gửi tín hiệu qua những vùng xa nhất, như bàn chân, nơi tuần hoàn bị ảnh hưởng đầu tiên.
Y học hiện đại đang chuyển hướng từ việc chữa bệnh sang phát hiện sớm và lắng nghe cơ thể. Trong kỷ nguyên AI và y học chính xác, việc theo dõi các chỉ số sinh học như lưu lượng máu, độ bão hòa oxy và tình trạng viêm có thể giúp phát hiện ung thư từ giai đoạn sớm hơn bao giờ hết.
Và có lẽ, với những người tưởng chừng chỉ bị "sưng chân do chơi thể thao", bài học đắt giá nhất là: một triệu chứng nhỏ có thể là lời cảnh báo lớn nếu bạn chịu lắng nghe.
Diệu Đan