Ảnh minh họa
Vai trò của gia đình trong giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN cho thanh niên là rất quan trọng. Gia đình, nhà trường, xã hội và các đơn vị quân đội có vai trò quyết định đến việc giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc cho thanh niên, trong đó trước hết là vai trò giáo dục của gia đình. Người thanh niên khi tham gia hoạt động bảo vệ Tổ quốc với nền tảng ý thức được giáo dục từ gia đình, họ tiếp tục bổ sung những giá trị xã hội để hoàn thiện ý thức bảo vệ Tổ quốc cho mình, nhằm thực hiện tốt nghĩa vụ của mình đối với Tổ quốc. Gia đình Việt Nam, từ trước đến nay luôn giữ vai trò quyết định trong việc nuôi dạy con cái, hình thành nhân cách ban đầu cho thế hệ trẻ; luôn giữ được vai trò là hạt nhân, là nền móng xây dựng xã hội; là cái nôi thân yêu nuôi dưỡng con người. Lòng yêu quê hương, đất nước, ý thức tự nguyện tham gia bảo vệ Tổ quốc cũng như trách nhiệm công dân đối với Tổ quốc được hình thành trong nhân cách thanh niên ngay từ thuở ấu thơ. Tình cảm, tình yêu gia đình, làng xóm, quê hương ở tuổi nhỏ là cơ sở để phát triển thành tình yêu Tổ quốc khi bước vào tuổi thanh niên; vì vậy, gia đình là môi trường đầu tiên có vai trò quyết định việc hình thành ý thức bảo vệ Tổ quốc cho thanh niên.
Khẳng định vai trò giáo dục của gia đình, Đảng ta đã chỉ rõ: "Giáo dục con người là chiến lược của mọi chiến lược, nhằm xây dựng những con người mới và thế hệ thiết tha gắn bó với lý tưởng độc lập tự do và chủ nghĩa xã hội, có đạo đức trong sáng, có ý chí kiên cường xây dựng và bảo vệ tổ quốc… Hoàn thành sự nghiệp đó trước hết phải thực hiện có hiệu quả việc giáo dục nói chung và giáo dục lối sống nói riêng trong mỗi gia đình" [2]. Như vậy, gia đình không chỉ là nơi giáo dục cho thanh niên ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN nói chung mà còn định hướng cho thanh niên những hành động tích cực trên thực tế đối với sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc XHCN. Vai trò của gia đình trong giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN cho thanh niên hiện nay được biểu hiện cụ thể trên các nội dung:
Một là, gia đình là môi trường đầu tiên giáo dục cho thanh niên tình cảm yêu thương con người, tình yêu quê hương, đất nước, góp phần nâng cao nhận thức cho thanh niên về những vấn đề liên quan đến nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.
Con người bắt đầu từ gia đình, mọi tư tưởng, tình cảm, hành vi giao tiếp, úng xử của mỗi con người bắt nguồn từ tình cảm, lối sống và văn hoá gia đình. Bởi vì, gia đình là cái nôi thân yêu nuôi dưỡng con người, nơi con người sinh ra và hình thành nền tảng của nhân cách và lối sống. Văn hoá con người bắt đầu từ văn hoá gia đình và mang dấu ấn của văn hoá gia đình, cái gốc văn hoá của con người là tiếp thu từ gia đình, từ truyền thống văn hoá của gia đình, văn hoá gia đình tỏa ra trong môi trường sống, trong không khí sống của gia đình, trong mọi ứng xử của những thành viên trong gia đình đối với nhau và đối với những người xung quanh. Gia đình dạy thanh niên tình yêu thương con người, tình họ hàng, làng mạc, về Tổ quốc rất cụ thể, về XHCN rất cụ thể. Từ những cái rất cụ thể của văn hoá gia đình mà hàng ngày người thanh niên được cảm nhận, được tiếp thu, thấm đượm để trở thành những công dân có văn hoá [3] và từ đó hình thành ở người thanh niên tình cảm đúng đắn đối với gia đình, quê hương, đất nước, với Tổ quốc thân yêu của mình.
Khác với giáo dục nhà trường dựa vào trách nhiệm và nghĩa vụ của người học sinh, giáo dục gia đình mang tính xúc cảm - tình cảm. Trong gia đình, giáo dục diễn ra trên cơ sở tình cảm, yêu thương và tin cậy nhau giữa cha mẹ và con cái, vì vậy những tác động của gia đình, của cha mẹ được con cái dễ tiếp nhận hơn ở nhà trường; cuộc sống giữa những người thân yêu, ruột thịt là điều kiện tốt nhất để giáo dục thanh niên tình cảm, đạo đức, trách nhiệm đối với làng xóm, quê hương, đất nước. Trong mỗi gia đình, cha mẹ là người biết rõ hơn ai hết những đặc điểm riêng của con mình, những mặt mạnh, mặt yếu, những thiếu hụt trong tình cảm… và do đó có thể bổ sung những hình thức, biện pháp giáo dục phù hợp giúp cho thanh niên có những nhận thức, tình cảm nhất định về xây dựng và bảo vệ quê hương, đất nước. Bên cạnh đó, giáo dục gia đình được thực hiện trong chính cuộc sống hàng ngày của gia đình, thông qua những hoạt động thực tiễn của con cái, do đó giáo dục gia đình so với giáo dục nhà trường linh hoạt hơn, thích ứng nhanh với những biến đổi của xã hội và sự phát triển nhân cách của thanh niên.
Từ giáo dục tình cảm yêu thương con người, tình yêu quê hương, đất nước, bằng sự yêu thương và trách nhiệm cùng với những mục đích tốt đẹp cho con cái, gia đình từng bước hình thành những hiểu biết, tình cảm, trách nhiệm cho con cái đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ quê hương, đất nước. Khi bước vào cuộc sống xã hội, thực hiện nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, những kiến thức được trang bị từ gia đình sẽ là nền tảng giúp cho thanh niên phát triển hoàn thiện thành ý thức bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.
Hai là, gia đình góp phần bồi dưỡng cho thanh niên biết kế thừa, phát huy truyền thống yêu nước, sẵn sàng tham gia thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc.
Nhân dân Việt Nam vốn có lòng yêu nước, quyết không chịu mất nước, không cam chịu làm nô lệ, không chịu cúi đầu khuất phục trước quân thù. Truyền thống yêu nước của dân tộc được lưu truyền, vun đắp qua nhiều thế hệ đã trở thành sợi chỉ đỏ xuyên suốt lịch sử đấu tranh cách mạng của dân tộc ta. Truyền thống yêu nước cũng chính là hạt nhân làm cơ sở cho sức mạnh tinh thần của quân và dân ta trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Do vậy, kế thừa và phát huy truyền thống yêu nước phải thông qua giáo dục của thế hệ đi trước cho thanh niên, qua đó khơi dậy lòng tự hào, ý thức tự tôn dân tộc, tự hào về truyền thống chiến đấu của dân tộc của quân đội, hình thành ở thanh niên tư tưởng, tình cảm, thái độ, ý chí quyết tâm sẵn sàng tham gia thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc.
Để thanh niên phát huy truyền thống yêu nước, bằng tình cảm và trách nhiệm các bậc cha mẹ, ông bà là những nhà giáo dục cần phải nhiệt tình, trách nhiệm bồi dưỡng cho thanh niên truyền thống dựng nước đi đôi với giữ nước; yêu nước gắn với thương nòi, thương nhà và tình yêu quê hương, đất nước; quyết tâm đánh thắng các kẻ thù ngoại xâm; truyền thống kiên cường, dũng cảm, thông minh, sáng tạo trong bảo vệ Tổ quốc. Đồng thời, giáo dục cho thanh niên nhận rõ vai trò, công lao to lớn của Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với sự nghiệp cách mạng Việt Nam.
Giáo dục, phát huy truyền thống yêu nước cho thanh niên là làm sống lại khí thế hào hùng của dân tộc, tiếp thu những giá trị mới của nhân loại về bảo vệ Tổ quốc; kế thừa và phát huy truyền thống yêu nước của dân tộc trong tình hình mới, làm cho giá trị truyền thống yêu nước trường tồn cùng dân tộc. Thông qua đó, gia đình tác động vào ý thức, tình cảm, hành động của thanh niên, hình thành ở thanh niên tinh thần sẵn sàng tham gia thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc XHCN. Thế hệ thanh niên ngày nay sẽ đảm đương được trọng trách là người tiếp tục kế thừa sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc của cha anh khi họ được gia đình, nhà trường, xã hội, trước hết là gia đình giáo dục truyền thống yêu nước của dân tộc, đồng thời khi họ biết trân trọng và phát huy những truyền thống quý báu đó trong thực tiễn sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.
Ba là, gia đình góp phần giáo dục cho thanh niên có động cơ, thái độ, trách nhiệm đúng đắn đối với Tổ quốc, động viên thanh niên tích cực tham gia xây dựng và bảo vệ quê hương, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.
Định hướng xây dựng ý thức cho thanh niên hiện nay chính là nhằm xây dựng những công dân có động cơ, thái độ và trách nhiệm cao cả đối với sự nghiệp xây dựng CNXH và bảo vệ vững chức Tổ quốc Việt Nam XHCN. Để thanh niên có được những phẩm chất trên đòi hỏi phải được giáo dục toàn diện cả ở gia đình - nhà trường - xã hội, trước hết là ở gia đình. Trong thế kỷ XXI, gia đình đang trở thành cơ sở quan trọng của đất nước, đúng với nghĩa là tế bào của xã hội, là tổ ấm của mỗi người. Chỉ có gia đình là môi trường xã hội đầu tiên người thanh niên được sinh ra, lớn lên, được giáo dục để xây dựng nên những con người mới theo yêu cầu đòi hỏi của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Thực tế hiện nay đã có một số thanh niên hư hỏng, phạm pháp, sống không có mục đích, động cơ, vướng vào các tệ nạn xã hội… mà nguyên nhân cơ bản là họ không được gia đình (chủ yếu là cha mẹ) giáo dục xây dựng cho họ có nhận thức, động cơ, thái độ, trách nhiệm đúng đắn đối với bản thân, gia đình, xã hội, đối với Tổ quốc.
Giáo dục gia đình có những đặc điểm ưu thế hơn so với giáo dục của xã hội và nhà trường. Gia đình giáo dục, xây dựng động cơ, thái độ, trách nhiệm bảo vệ Tổ quốc cho thanh niên được xuất phát từ tình yêu quê hương, đất nước, Tổ quốc; tình cảm của cha mẹ với con cái, thông qua tình cảm, thái độ, việc làm của cha mẹ tác động đến nhận thức, hành vi và trách nhiệm đúng đắn của thanh niên đối với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Giáo dục gia đình mang tính cá biệt và cụ thể, nó linh hoạt theo sự phát triển của con cái, theo sự thay đổi của cuộc sống gia đình và xã hội, qua thực tế và bằng thực tế cuộc sống mà gia đình xây dựng động cơ, thái độ, trách nhiệm cho thanh niên đối với Tổ quốc, và gia đình rất chú trọng đến kết quả thực tế của việc giáo dục. Phương pháp giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN cho thanh niên là thuyết phục, giảng giải, trao đổi ý kiến giữa các thành viên trong gia đình. Sự thống nhất giữa lời nói và việc làm của cha mẹ, hành vi, quan điểm, thái độ của cha mẹ đều có ảnh hưởng tới việc xây dựng động cơ, thái độ trách nhiệm và là nguồn cổ vũ, động viên lớn lao cho thanh niên tích cực thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.
Để xây dựng động cơ, thái độ, trách nhiệm bảo vệ Tổ quốc cho thanh niên hiện nay, gia đình cần tập trung xây dựng, hình thành ở thanh niên sự tin tưởng và ý chí kiên quyết bảo vệ lý tưởng cách mạng, bảo vệ sự nghiệp cách mạng XHCN của đất nước; sẵn sàng chiến đấu, hy sinh để bảo vệ Tổ quốc và góp phần xây dựng đất nước; tích cực tham gia các hoạt động học tập văn hoá, khoa học kỹ thuật, chính trị, kỹ chiến thuật và rèn luyện kỷ luật; tham gia các hoạt động bảo vệ an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội; bảo vệ Đảng, Nhà nước, sự nghiệp CNH, HĐH đất nước, bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc. Khi cần sẵn sàng hy sinh vì nền độc lập, tự do của Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân.
Bốn là, gia đình góp phần xây dựng ý chí quyết tâm và hành động tích cực cho thanh niên thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc.
Ý chí quyết tâm và hành động tích cực của thanh niên là mặt năng động của ý thức bảo vệ Tổ quốc, biểu hiện ở năng lực thực hiện những hành động có động cơ, có mục đích cụ thể. Năng lực này không phải tự nhiên người thanh niên nào cũng có và không phải ai cũng có như nhau, nó phản ánh mục đích của hành động, nhưng mục đích của hành động lại do các điều kiện của hiện thực khách quan quy định, do vai trò định hướng, giáo dục của gia đình và xã hội chi phối. Nhờ đó mà thanh niên tổ chức được hoạt động của mình, vượt qua muôn vàn khó khăn, thử thách để thực hiện tốt nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Trong gia đình, mối quan hệ giữa các thành viên được xây dựng trên cơ sở hôn nhân và huyết thống, trên cơ sở yêu thương, chăm sóc giúp đỡ lẫn nhau, ý chí quyết tâm và hành động tích cực thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc của thanh niên chỉ có thể có được khi họ được cha mẹ và các thành viên khác định hướng, giáo dục và xây dựng.
Gia đình xây dựng ý chí, quyết tâm và hành động tích cực cho thanh niên thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc về thực chất là thông qua giáo dục của gia đình kết hợp với nhà trường và xã hội tác động vào ý thức thanh niên, hình thành ở họ bản lĩnh, lập trường chính trị vững vàng, lòng trung thành vô hạn đối với Tổ quốc; sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn thử thách, chiến đấu hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì CNXH, nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: "Không có việc gì khó - Chỉ sợ lòng không bền - Đào núi và lấp biển - Quyết chí ắt làm nên" [4]. Với trách nhiệm và nghĩa vụ của mình đối với Tổ quốc, bằng tình cảm, sự gương mẫu của cha mẹ và các thành viên trong gia đình, kết hợp với sự giúp đỡ của các tổ chức, đoàn thể xã hội xây dựng cho thanh niên ý chí, quyết tâm và hành động tích cực trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.
Năm là, gia đình góp phần cùng với nhà trường và xã hội phát hiện, ngăn chặn và đẩy lùi các tệ nạn xã hội và sự chống phá của kẻ thù tác động, ảnh hưởng tiêu cực đến ý thức bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN của thanh niên.
Trong những năm đất nước đổi mới, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, phấn đấu vì mục tiêu "Dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh" chúng ta đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, làm cho thế và lực của đất nước ngày càng lớn mạnh. Nền kinh tế thị trường có mặt tích cực là thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, nhưng mặt trái của kinh tế thị trường đã tác động xấu tới tâm lý, đạo đức, lối sống và trên các lĩnh vực khác của đời sống xã hội, nó đẻ ra lối sống thực dụng cực đoan, tôn thờ đồng tiền, hủy hoại đạo đức truyền thống và lối sống đầy tính nhân văn của dân tộc ta. Những tiêu cực của xã hội đã tác động xấu tới học sinh, sinh viên, thanh niên - lớp người trẻ tuổi đang phấn đấu học hành, hoàn thiện nhân cách để trở thành chủ nhân của đất nước sau này. Bị tác động bởi lối sống thực dụng tôn thờ đồng tiền, một số học sinh, sinh viên, thanh niên đã thoái chí, sống thiếu lý tưởng, ước mơ và khát vọng, không chịu học hành, lười lao động, chỉ thích hưởng thụ, coi thường pháp luật và đạo đức, rơi vào các tệ nạn xã hội, vi phạm pháp luật… Lợi dụng tình hình đó, chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch đang sử dụng mọi âm mưu thủ đoạn thâm độc truyền bá lối sống thực dụng, lối sống tư sản vào thế hệ trẻ, từng bước tác động làm cho thanh niên phai nhạt lý tưởng cách mạng, mơ hồ ý thức bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN. Tình trạng đó cho thấy một thực tế đã đến mức báo động và gây nhiều lo lắng cho việc giáo dục đạo đức, lối sống và giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN của những người có trách nhiệm.
Ba môi trường có thể phát hiện, ngăn chặn và đẩy lùi những tiêu cực trong lối sống của thanh niên, học sinh, sinh viên là: Gia đình, nhà trường và xã hội. Gia đình là tế bào của xã hội, nơi sinh ra và hình thành nhân cách con người, nơi thường xuyên chứng kiến và hưởng thụ kết quả giáo dục con cái; khác với tất cả các nhóm xã hội khác, gia đình là một nhóm tâm lý - xã hội đặc biệt, bao gồm những người ruột thịt và chung sống hàng ngày, do đó mỗi thành viên được sống bằng toàn bộ nhân cách của mình và có điều kiện bộc lộ mọi nhu cầu, hứng thú, cá tính… cũng như thể hiện cả những cái xấu mà họ bị tác động từ ngoài xã hội mang về gia đình. Gia đình là nơi phát hiện kịp thời các hiện tượng tiêu cực, các tệ nạn xã hội mà con cái mình bị tác động ngoài xã hội mang về gia đình, từ đó các thành viên trong gia đình bằng quan hệ tình cảm ruột thịt, bằng tình thương yêu bao la của cha mẹ đối với con cái, sự quan tâm và tinh thần trách nhiệm của toàn thể gia đình đối với mỗi thành viên, kết hợp với nhà trường và xã hội giáo dục, ngăn chặn và đẩy lùi các hiện tượng tiêu cực, các tệ nạn xã hội tác động, ảnh hưởng đến đạo đức, lối sống của con em mình.
Hơn nữa, hiện nay chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch đang thực hiện chiến lược "diễn biến hòa bình" đối với nước ta tên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó chúng tập trung vào lực lượng là thanh niên, học sinh, sinh viên để truyền bá lối sống thực dụng, hưởng thụ, lối sống tư sản… làm cho một bộ phận thanh niên quên đi truyền thống dân tộc, sống không có lý tưởng, ước mơ, khát vọng, phai nhạt ý thức bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN. Vì vậy, gia đình là một môi trường có vai trò quan trọng cùng với nhà trường và xã hội phát hiện, ngăn chặn và đẩy lùi các hiện tượng tiêu cực, các tệ nạn xã hội và sự chống phá của kẻ thù tác động, ảnh hưởng xấu đến ý thức bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN của thanh niên.
Tóm lại, với vị trí, vai trò, chức năng của mình, gia đình có vai trò quan trọng, quyết định đến việc hình thành, phát triển ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN cho thanh niên hiện nay. Do vậy, cần phải nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực tiễn vai trò của gia đình trong giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN cho thanh niên hiện nay, tìm ra những hạn chế và nguyên nhân, trên cơ sở đó xác định đúng đắn những giải pháp cơ bản nhằm phát huy vai trò của gia đình trong giáo dục ý thức bảo vệ Tổ quốc XHCN cho thanh niên hiện nay.
Chú thích:
[1]. Ph.Ăngghen (1884), "Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của nhà nước", C.Mác và Ph.Ăngghen toàn tập, tập 21, Nxb CTQG, Hà Nội 1995, tr.41-265.
[2]. Đảng cộng sản Việt Nam (1991), Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai (khóa VII), Nxb Sự thật, Hà Nội 1991.
[3]. Lê Minh, "Gia đình Việt Nam ngày và nếp sống văn hoá của nó", văn hoá gia đình Việt Nam và sự phát triển xã hội, Nxb lao động, Hà Nội, tr. 71.
[4]. Hồ Chí Minh (1950), "Khuyên thanh niên", Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 6, Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr.95.
[5]. Hồ Chí Minh (1951), "Báo cáo chính trị tại ĐHĐB toàn quốc lần thứ hai của Đảng", Hồ Chí Minh toàn tập, tập 6, Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr.153 - 176.
[6]. Hồ Chí Minh (1957), "Nói chuyện tại hội nghị cán bộ Đảng ngành giáo dục", Hồ Chí Minh toàn tập, tập 8, Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr.394- 397.
Thiếu tá, Nguyễn Đình Thắng
Hệ đào tạo sau Đại học, Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng