1. Đặt vấn đề
Ý chí tự lực, tự cường là phẩm chất cốt lõi, là động lực tinh thần to lớn giúp thanh niên quân đội vượt qua mọi khó khăn, thử thách, hoàn thành nhiệm vụ trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong bối cảnh kỷ nguyên số và hội nhập quốc tế sâu rộng, yêu cầu về năng lực, bản lĩnh của người quân nhân ngày càng cao. Do đó, việc xây dựng một môi trường rèn luyện lý tưởng, có khả năng khơi dậy, nuôi dưỡng và phát huy tối đa phẩm chất này trở thành một nhiệm vụ cấp thiết. Bài viết này đi sâu phân tích các yếu tố then chốt và đề xuất giải pháp nhằm xây dựng môi trường đó, góp phần đào tạo thế hệ thanh niên quân đội ưu tú.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Vai trò của môi trường rèn luyện đối với việc phát huy ý chí tự lực, tự cường của thanh niên quân đội
Môi trường rèn luyện trong quân đội không chỉ là không gian vật chất mà còn bao gồm tổng hòa các mối quan hệ, điều kiện, quy chế, hoạt động giáo dục, huấn luyện, công tác và sinh hoạt. Môi trường này có tác động trực tiếp và sâu sắc đến quá trình hình thành, phát triển nhân cách, trong đó có ý chí tự lực, tự cường của thanh niên quân đội.
Môi trường là yếu tố khách quan, định hướng và thúc đẩy: Một môi trường rèn luyện tốt sẽ tạo ra những chuẩn mực, giá trị tích cực, định hướng cho thanh niên nhận thức đúng đắn về vai trò, trách nhiệm của mình. Nó khơi dậy khát vọng cống hiến, ý thức tự giác tu dưỡng, rèn luyện, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Ngược lại, môi trường thiếu lành mạnh, tiêu cực có thể làm xói mòn ý chí, giảm sút tinh thần phấn đấu.
Môi trường tạo cơ hội để thực hành và kiểm nghiệm: Ý chí tự lực, tự cường không hình thành từ lý thuyết suông mà phải qua quá trình rèn luyện trong thực tiễn. Môi trường quân đội, với đặc thù nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, lao động sản xuất, công tác ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo... chính là nơi cung cấp những thử thách đa dạng để thanh niên thể hiện, củng cố và nâng cao ý chí, nghị lực.
Môi trường là nơi ghi nhận, động viên và nhân rộng điển hình: Sự công nhận, khích lệ kịp thời từ tập thể, chỉ huy đối với những nỗ lực tự thân của thanh niên là nguồn động viên to lớn. Việc xây dựng và nhân rộng các tấm gương về ý chí tự lực, tự cường trong môi trường quân đội sẽ tạo hiệu ứng lan tỏa, cổ vũ mạnh mẽ tinh thần phấn đấu trong toàn đơn vị.
Trong bối cảnh hiện nay, khi cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư tác động mạnh mẽ, các thế lực thù địch tăng cường chống phá trên mặt trận tư tưởng, văn hóa, việc xây dựng một môi trường rèn luyện "miễn dịch" với tiêu cực, giàu tính chiến đấu, nhân văn và sáng tạo càng trở nên quan trọng để thanh niên quân đội giữ vững bản lĩnh, tự lực vươn lên.
2.2. Những yếu tố cốt lõi xây dựng môi trường rèn luyện lý tưởng phát huy ý chí tự lực, tự cường của thanh niên quân đội
Một là, vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chỉ huy các cấp.
Để phát huy ý chí tự lực, tự cường trong quân đội, vai trò của cấp ủy, chỉ huy giữ vị trí quyết định, trước hết là ở nhận thức sâu sắc về tầm quan trọng của vấn đề. Sự nhận thức này phải được thể hiện xuyên suốt trong các nghị quyết, kế hoạch công tác và trong chỉ đạo thực tiễn hằng ngày. Quan trọng hơn, cán bộ chủ trì, chủ chốt phải là tấm gương sáng về tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, thực sự đi đầu trong mọi nhiệm vụ để cấp dưới noi theo. Bên cạnh đó, việc xây dựng các cơ chế, chính sách khuyến khích cụ thể là vô cùng cần thiết. Các đơn vị cần có những quy định rõ ràng nhằm tạo điều kiện thuận lợi, động viên, khích lệ thanh niên phát huy tinh thần tự lực, tự cường trong học tập và công tác. Đặc biệt, việc mạnh dạn tin tưởng, giao những nhiệm vụ mang tính thử thách chính là cách tốt nhất để thanh niên có cơ hội rèn luyện bản lĩnh, tích lũy kinh nghiệm và trưởng thành hơn.
Hai là, đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục, huấn luyện.
Để xây dựng tinh thần tự lực, tự cường và sự chủ động, sáng tạo cho thế hệ quân nhân trẻ, việc đổi mới toàn diện từ nội dung giáo dục đến phương pháp huấn luyện và hoạt động thực tiễn là yêu cầu cấp thiết. Trước hết, nội dung giáo dục cần được xây dựng một cách thiết thực, chú trọng giáo dục sâu sắc về truyền thống vẻ vang của dân tộc, quân đội, khắc họa phẩm chất cao đẹp của "Bộ đội Cụ Hồ" và lan tỏa những tấm gương tự lực, tự cường tiêu biểu. Quan trọng hơn, phải kết hợp nhuần nhuyễn giữa giáo dục lý luận với thực tiễn sinh động tại đơn vị và yêu cầu nhiệm vụ, giúp kiến thức không còn là sách vở khô khan. Song song với đó, phương pháp huấn luyện cần có sự đột phá bằng việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, lấy người học làm trung tâm, tăng cường tối đa tính tương tác, thảo luận và giải quyết vấn đề. Việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ mô phỏng sẽ tạo điều kiện thuận lợi để thanh niên chủ động tự nghiên cứu, làm chủ các loại trang bị, kỹ thuật hiện đại. Đồng thời, lý thuyết phải được tôi luyện trong thực tiễn. Việc tổ chức các hoạt động đa dạng như diễn tập, hội thi, hội thao, các cuộc hành quân dã ngoại mang tính thử thách cao sẽ rèn luyện bản lĩnh và ý chí sắt đá. Đặc biệt, việc mạnh dạn giao cho thanh niên chủ trì, tham gia các công trình, phần việc đòi hỏi sự tìm tòi, sáng tạo chính là cách tốt nhất để họ phát huy vai trò và khẳng định bản thân.
Ba là, xây dựng môi trường văn hóa quân sự lành mạnh, dân chủ, kỷ luật.
Để xây dựng một môi trường quân đội vững mạnh, việc tạo dựng văn hóa nêu gương là nền tảng cốt lõi, lan tỏa tinh thần học tập và làm theo tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, cũng như tôn vinh những người tốt, việc tốt trong toàn đơn vị. Trên nền tảng đó, một môi trường dân chủ, đoàn kết phải được vun đắp thông qua việc thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cơ sở. Điều này sẽ tạo ra không khí cởi mở, tin cậy, khuyến khích thanh niên mạnh dạn bày tỏ ý kiến, đóng góp sáng kiến, đồng thời xây dựng mối quan hệ đoàn kết, tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau giữa cán bộ với chiến sĩ, giữa đồng chí, đồng đội. Song hành cùng với đó, kỷ luật tự giác, nghiêm minh là yếu tố không thể thiếu. Việc duy trì nghiêm kỷ luật quân đội và pháp luật Nhà nước phải dựa trên tinh thần tự giác, tự quản của mỗi cá nhân. Kỷ luật cần được hiểu đúng là công cụ để rèn luyện con người trưởng thành, chứ không phải để gò bó, triệt tiêu sự năng động, sáng tạo.
Bốn là, phát huy vai trò xung kích của tổ chức Đoàn và Hội đồng quân nhân.
Để phát huy tối đa tiềm năng của thanh niên quân đội, tổ chức Đoàn Thanh niên phải giữ vai trò trung tâm, là hạt nhân của mọi phong trào. Tổ chức Đoàn cần đổi mới mạnh mẽ cả về nội dung lẫn hình thức hoạt động, thực sự trở thành trường học xã hội chủ nghĩa, nơi tập hợp, giáo dục, rèn luyện và khơi dậy vai trò xung kích, sáng tạo, tinh thần tự lực, tự cường của mỗi đoàn viên. Việc tổ chức thường xuyên các diễn đàn, tọa đàm, cuộc thi chuyên đề sẽ là chất xúc tác hiệu quả cho quá trình này. Song song với đó, vai trò của Hội đồng quân nhân cũng cần được phát huy mạnh mẽ trong việc giám sát việc thực hiện các quy định, chính sách liên quan trực tiếp đến quyền lợi, nghĩa vụ và môi trường rèn luyện của bộ đội. Qua đó, Hội đồng có thể kịp thời kiến nghị những giải pháp thiết thực, góp phần cải thiện và xây dựng một môi trường phát triển công bằng, lành mạnh.
Năm là, đảm bảo cơ sở vật chất, điều kiện làm việc và sinh hoạt.
Để xây dựng môi trường phát triển toàn diện cho quân nhân, việc đầu tư vào điều kiện học tập và nghiên cứu là ưu tiên hàng đầu. Các đơn vị cần trang bị đầy đủ thư viện, phòng đọc yên tĩnh, cùng hệ thống máy tính kết nối internet có kiểm soát chặt chẽ, đảm bảo an toàn thông tin. Nguồn tài liệu, giáo trình cần thiết cũng phải được cung cấp phong phú, tạo nền tảng vững chắc để thanh niên chủ động tự học, tự nghiên cứu, không ngừng trau dồi tri thức và chuyên môn nghiệp vụ. Song song với đó, việc cải thiện điều kiện sinh hoạt, vui chơi, giải trí giữ vai trò then chốt. Doanh trại, nhà ở, nhà ăn cần được nâng cấp khang trang, sạch đẹp; các khu vực thể thao, văn hóa văn nghệ được đầu tư bài bản. Điều này không chỉ đảm bảo đời sống vật chất, tinh thần tốt mà còn tạo ra không khí vui tươi, lành mạnh, giúp bộ đội tái tạo năng lượng và gắn kết đồng đội.
2.3. Một số giải pháp cụ thể nhằm xây dựng môi trường rèn luyện lý tưởng
Thứ nhất, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của mọi chủ thể. Tổ chức quán triệt sâu rộng trong toàn quân về tầm quan trọng của việc xây dựng môi trường rèn luyện phát huy ý chí tự lực, tự cường. Gắn trách nhiệm của cấp ủy, chỉ huy, cơ quan chính trị, cán bộ các cấp và từng đoàn viên thanh niên vào nhiệm vụ này.
Thứ hai, đổi mới mạnh mẽ công tác thi đua, khen thưởng. Hướng các phong trào thi đua vào việc phát hiện, bồi dưỡng, nhân rộng các điển hình tiên tiến về ý chí tự lực, tự cường. Khen thưởng phải kịp thời, công khai, minh bạch, thực sự là động lực thúc đẩy.
Thứ ba, tăng cường đối thoại, lắng nghe thanh niên. Chỉ huy các cấp, cán bộ Đoàn cần thường xuyên đối thoại, lắng nghe tâm tư, nguyện vọng, những khó khăn, vướng mắc của thanh niên để có biện pháp hỗ trợ, tháo gỡ kịp thời, tạo sự đồng thuận và tin tưởng.
Thứ tư, phát huy vai trò của công nghệ thông tin và truyền thông. Xây dựng các diễn đàn trực tuyến, các trang thông tin nội bộ để chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, những câu chuyện về nỗ lực tự thân. Sử dụng hiệu quả các phương tiện truyền thông để lan tỏa các giá trị tích cực.
Thứ năm, thường xuyên kiểm tra, đánh giá, rút kinh nghiệm. Định kỳ tổ chức sơ kết, tổng kết, đánh giá thực chất kết quả xây dựng môi trường rèn luyện ở các đơn vị. Từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm, điều chỉnh, bổ sung các giải pháp cho phù hợp với tình hình thực tiễn.
Việc xây dựng một môi trường rèn luyện lý tưởng không phải là công việc mà đòi hỏi sự kiên trì, nỗ lực của nhiều cấp, nhiều ngành và của chính bản thân mỗi thanh niên quân đội.
3. Kết luận
Xây dựng môi trường rèn luyện lý tưởng là yếu tố then chốt, có ý nghĩa quyết định đến việc phát huy ý chí tự lực, tự cường của thanh niên quân đội hiện nay. Một môi trường tích cực, dân chủ, kỷ luật, giàu tính nhân văn và sáng tạo sẽ là mảnh đất màu mỡ để vun đắp nên những người quân nhân có bản lĩnh vững vàng, trí tuệ sắc bén, dám nghĩ, dám làm, sẵn sàng cống hiến cho sự nghiệp xây dựng quân đội ngày càng hùng mạnh, bảo vệ vững chắc Tổ quốc. Đầu tư vào xây dựng môi trường rèn luyện chính là đầu tư cho tương lai của quân đội, cho sức mạnh chiến đấu và phẩm chất của thế hệ kế thừa.
Trung tá, Ths Nguyễn Quốc Duy
Học viện Lục quân, Bộ Quốc phòng