Bật cơ chế 'cảnh báo sớm', doanh nghiệp xuất khẩu chủ động trong phòng vệ thương mại

Cục Phòng vệ thương mại đã và đang theo dõi biến động xuất khẩu của gần 40 mặt hàng và định kỳ đưa ra danh sách cảnh báo khoảng hơn 10 mặt hàng. Ảnh: TTXVN

Tính đến nay, tổng số các vụ việc điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại liên quan đến hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam do các nước khởi kiện là 234 vụ việc. Riêng trong 9 tháng năm 2023, các nước đã khởi kiện 7 vụ việc phòng vệ thương mại đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.

Gia tăng về số vụ và yêu cầu điều tra 

Bà Nguyễn Hằng Nga, Phó Trưởng phòng Xử lý phòng vệ thương mại nước ngoài (Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương) cho biết, trong các vụ việc, điều tra lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại với Việt Nam có xu hướng gia tăng, đặc biệt là Hoa Kỳ. Riêng năm 2022, Hoa Kỳ khởi xướng 11/35 vụ việc điều tra lẩn tránh với Việt Nam (gần 1/3 tổng số vụ việc điều tra lẩn tránh thuế của nước ngoài với Việt Nam từ trước tới nay).

Đáng nói, hầu hết các thị trường xuất khẩu truyền thống lớn đều đã khởi xướng điều tra phòng vệ thương mại đối với Việt Nam. Số vụ việc do các nước ASEAN tiến hành cũng tăng nhanh hay Mexico cũng bắt đầu điều tra do việc thực thi các FTA dẫn đến xuất khẩu của ta tăng mạnh, cạnh tranh với ngành sản xuất nội địa của nước nhập khẩu.

Các vụ việc điều tra yêu cầu cao hơn đối với Chính phủ, doanh nghiệp bị điều tra như yêu cầu về thời hạn trả lời, yêu cầu bổ sung thông tin, thay đổi tiền lệ trong việc xác định xuất xứ. 

Đồng thời mức thuế phòng vệ thương mại có thể bị đẩy lên do vấn đề kinh tế thị trường. Một số nước như Hoa Kỳ chưa công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường nên sử dụng chi phí của một nước thứ ba để tính giá trị thông thường trong các vụ việc chống bán phá giá.

Theo chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong, điều tra phòng vệ thương mại gia tăng sẽ gây bất lợi đến hoạt động xuất khẩu và thương hiệu hàng Việt. Bởi, bất cứ mặt hàng nào bị điều tra phòng vệ thương mại và dẫn tới bị áp thuế đều sẽ gây thiệt hại rất lớn đối với xuất khẩu hàng hoá của doanh nghiệp, các doanh nghiệp xuất khẩu bị giảm lợi thế cạnh tranh, dẫn tới mất uy tín về thương hiệu, thị phần tại thị trường quốc tế. Đặc biệt, doanh nghiệp cũng phải mất chi phí lớn để theo đuổi các vụ việc.

Đối với nước có hạn ngạch xuất khẩu, nếu chúng ta tiếp tay cho gian lận xuất xứ, bán phá giá, ngoài việc bị mất hết hạn ngạch còn buộc phải xuất khẩu với mức thuế cao hơn từ thị trường.

"Không chỉ vậy, các vụ việc còn gây bất lợi cho Việt Nam khi rơi vào tầm ngắm, nằm trong danh sách điều tra phòng vệ thương mại. Từ các thiệt hại đó, bản thân doanh nghiệp phải ý thức trách nhiệm của mình trong việc tránh lợi ích nhóm, tiếp tay cho các mặt hàng 'mượn đường' xuất khẩu gây cản trở cho xuất khẩu hàng hoá của mình", chuyên gia Nguyễn Minh Phong nhìn nhận.

Bật cơ chế 'cảnh báo sớm' hỗ trợ cho doanh nghiệp

Cục Phòng vệ thương mại đã và đang theo dõi biến động xuất khẩu của gần 40 mặt hàng và định kỳ đưa ra danh sách cảnh báo khoảng hơn 10 mặt hàng (đã có các sản phẩm bị điều tra như gỗ dán, đệm mút, lốp xe ô tô, ống đồng, mật ong, thép chống ăn mòn, gạch men, tủ gỗ, pin mặt trời, ghim dập…)

Cục Phòng vệ thương mại thường xuyên trao đổi với hiệp hội, doanh nghiệp để cung cấp thông tin, cập nhật diễn biến vụ việc và thống nhất phương án ứng phó. Đồng thời, tăng cường tư vấn pháp lý, quy trình thủ tục điều tra, quy định/thông lệ điều tra của nước khởi kiện và đưa ra các khuyến nghị, hướng xử lý cụ thể. 

"Cục Phòng vệ thương mại đã cung cấp thông tin sớm giúp các doanh nghiệp hiểu được nguyên tắc, quy trình điều tra, các công việc cần thực hiện và các kịch bản có thể xảy ra để doanh nghiệp xây dựng chiến lược ứng phó", bà Nga cho biết.

Nói rõ hơn về cơ chế "cảnh báo sớm", theo ông Chu Thắng Trung, Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại, sau khi có Quyết định 316/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, Cục Phòng vệ thương mại đã tiếp tục nâng cấp và hoàn thiện dựa trên những tiền đề đã có về cảnh báo các mặt hàng có nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại và xây dựng thành một hệ thống tương đối hoàn chỉnh. 

Hệ thống này đang tiến hành theo dõi khoảng 170 mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sang các thị trường, trong đó có nhiều thị trường xuất khẩu chủ yếu, cũng là những thị trường thường xuyên có các cuộc điều tra phòng vệ thương mại, như: Hoa Kỳ, EU, Canada, Australia, Ấn Độ,...

Cục Phòng vệ thương mại sẽ định kỳ lọc ra những mặt hàng nào có nguy cơ cao, có khả năng bị điều tra phòng vệ thương mại. Trên thực tế, có những mặt hàng sau khi Cục đưa ra cảnh báo một thời gian thì một số thị trường đã tiến hành các cuộc điều tra phòng vệ thương mại đối với sản phẩm của Việt Nam. Ngay lập tức, Cục Phòng vệ thương mại sẽ thông báo cho các doanh nghiệp để cung cấp thông tin, trao đổi trước với doanh nghiệp, các hiệp hội về khả năng, nguy cơ xảy ra và những công việc mà các doanh nghiệp cần phải chuẩn bị trước.

"Các doanh nghiệp khi tham gia các vụ việc cần phải có sự tích cực, chủ động. Nước nhập khẩu khi đã tiến hành điều tra thì họ sẽ vẫn có những kết luận ảnh hưởng đến xuất khẩu của Việt Nam nhưng khi chủ động làm rõ thì mức độ tác động và ảnh hưởng được giảm thiểu đi rất nhiều. Ví dụ như trong một số vụ việc chống lẩn tránh vừa qua, với sự tham gia tích cực và chủ động, nhiều doanh nghiệp đã được hưởng cơ chế tự chứng nhận, tự xác nhận. Với cơ chế này, về cơ bản, xuất khẩu của doanh nghiệp sang thị trường đó không bị ảnh hưởng nhiều", ông Chu Thắng Trung cho hay.

Hiện nay, Cục Phòng vệ thương mại đẩy mạnh công tác trao đổi, tham vấn đưa ra quan điểm về các khía cạnh pháp lý và thực tiễn với Cơ quan điều tra nước ngoài, đề nghị tuân thủ các quy định. Bộ Công Thương nhiều lần có thư/bản đệ trình/bài tham luận nêu quan điểm và lập luận đối với vụ việc điều tra. 

Đặc biệt, xem xét khởi kiện các biện pháp phòng vệ thương mại của cơ quan điều tra nước ngoài nếu có dấu hiệu vi phạm các quy định, như tiến hành các vụ việc giải quyết tranh chấp tại WTO để bảo vệ lợi ích của doanh nghiệp tôm và cá tra - basa… Việt Nam khi bị Hoa Kỳ áp dụng biện pháp chống bán phá giá không phù hợp với quy định của WTO và đạt được kết quả tích cực.

Trên cơ sở danh sách cảnh báo, các cơ quan chức năng của Bộ Công Thương, Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Công an, UBND các tỉnh, thành phố phối hợp, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, xác minh việc cấp giấy chứng nhận xuất xứ, khai báo xuất xứ khi thông quan, đăng ký đầu tư nước ngoài... Hiệp hội, doanh nghiệp liên quan đến sản phẩm bị cảnh báo có thể chủ động xây dựng chiến lược sản xuất, xuất khẩu, chuẩn bị nguồn lực, xây dựng kế hoạch ứng phó trong trường hợp vụ việc xảy ra. 

Tất cả những công tác cảnh báo sớm này sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam không bị áp thuế phòng vệ thương mại hoặc được hưởng mức thuế thấp, góp phần duy trì tăng trưởng xuất khẩu.

Kết quả tích cực

Thông tin thêm về một số kết quả tích cực trong công tác phòng vệ thương mại của Việt Nam, bà Nguyễn Hằng Nga cho biết: Trong nhiều vụ việc Hoa Kỳ điều tra chống bán phá giá, hầu hết các doanh nghiệp có tỷ trọng xuất khẩu lớn không bị áp thuế (cá tra - basa, tôm, lốp xe). Hoa Kỳ kết luận Việt Nam không trợ cấp và không định giá thấp tiền tệ với lốp xe trong thời kỳ rà soát gần nhất; không lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại đối với thép dây không gỉ dạng tròn và một số sản phẩm ống thép; pin mặt trời xuất khẩu sang Hoa Kỳ được miễn thuế phòng vệ thương mại tạm thời.

Hầu hết các vụ việc Canada điều tra chống trợ cấp đều có kết luận doanh nghiệp Việt Nam không nhận trợ cấp hoặc trợ cấp ở mức độ không đáng kể. 

Hay Australia đã chấm dứt lệnh áp thuế/nhiều vụ việc điều tra chống bán phá giá/chống trợ cấp (ống thép chính xác, dây đai thép phủ màu, ống đồng, nhôm ép, amoni nitrat...). 

Ấn Độ, Malaysia, Indonesia… cũng lần lượt chấm dứt các vụ việc điều tra chống bán phá giá đối với ván gỗ MDF, nhựa PET, tôn lạnh… 

Hoa Kỳ giảm thuế chống bán phá giá dành cho các doanh nghiệp mật ong từ mức 410,93% - 413,99% (sơ bộ) xuống gần 7 lần còn 58,74% - 61,27% (chính thức). Mức thuế chống bán phá giá chính thức do Mexico áp dụng với thép mạ giảm so với sơ bộ...

Phan Trang/Chinhphu