Kỳ 1: "Gen" Diên Hồng – cội nguồn sức mạnh của Quốc hội
Kỳ 2: Tám mươi năm - Vẹn nguyên hào khí Diên Hồng
Kỳ 3: Cảnh giác với nguy cơ mất “gen” Diên Hồng
Đặt Nhân dân vào vị trí trung tâm
Không có sức mạnh nào to lớn bằng sức mạnh Nhân dân, không thành tựu nào vẻ vang bằng sự đồng thuận của Nhân dân. Không thước đo nào chuẩn xác bằng sự hài lòng của Nhân dân. Xét cho cùng, bao nhiêu quyết sách, chủ trương, mục tiêu, nhiệm vụ mà Quốc hội các khoá vạch ra đều nhằm đích đến cuối cùng là phát triển đất nước, phục vụ Nhân dân. Đặt Nhân dân vào trung tâm Nghị trường, vào lòng quyết sách chính là trở về cội rễ, bản chất chế độ ta.
Đặt Nhân dân vào trung tâm nghị trường nghĩa là chuyển hóa luật pháp và nghị quyết thành các kết quả hữu hình: đường sá không còn tắc nghẽn; bệnh viện giảm quá tải; thủ tục hành chính bớt phiền hà; môi trường sống xanh hơn; an sinh xã hội được bảo đảm… Mỗi chuyển biến tích cực là một lá phiếu niềm tin được gửi đến Quốc hội.
Chất lượng giám sát của Quốc hội cũng chỉ được khẳng định khi người dân nhìn thấy hậu quả của sai phạm được xử lý triệt để; khi những bất cập kéo dài được tháo gỡ thực sự, chứ không phải lặp lại năm này qua năm khác trong báo cáo. Một Quốc hội mạnh không đo bằng lời hứa, mà bằng khả năng biến kỳ vọng của Nhân dân thành hiện thực.
Điều đó có nghĩa là, nâng cao chất lượng hoạt động của Quốc hội không đơn thuần là cải thiện kỹ thuật nghị trường, mà là siết chặt mối quan hệ sinh tử giữa Quốc hội và Nhân dân. Cần phá bỏ chỉ báo một chiều, thiết lập cơ chế phản hồi hai chiều giữa Quốc hội và công dân. Mỗi dự thảo luật trước khi trình ra nghị trường phải trải qua quy trình "thẩm định xã hội" để mọi người dân đều có thể góp ý trực tuyến và Quốc hội phải phản hồi công khai những góp ý đó. Đây không chỉ là "nghe dân nói" mà là "đối thoại chính sách trước khi ban hành" để thể chế hóa Diên Hồng thời hiện đại.
Bên cạnh đó, cần đa dạng hoá hình thức tiếp xúc cử tri. Thay vì vài buổi định kỳ, cần tạo các diễn đàn rộng mở ở mỗi khu dân cư, nơi đại biểu có thể gặp trực tiếp doanh nghiệp, nông dân, trí thức, thanh niên… để thu thập "nhiệt kế dân sinh". Những diễn đàn này phải được truyền hình công khai, có chuyên gia độc lập tham dự, có tổng hợp kết luận chính thức gửi lên Quốc hội.
Tiện ích lấy ý kiến Nhân dân về sửa Hiến pháp trên ứng dụng VNeID. Ảnh: Vũ Tuân
Ngoài ra, cần quan tâm đổi mới truyền thông nghị trường, biến Quốc hội thành không gian "sống" chứ không phải "thủ tục". Thay vì chỉ truyền hình phiên họp, có thể biến thành "Quốc hội mở" - kênh dữ liệu trực tuyến cập nhật tình trạng thực thi nghị quyết, mức độ hài lòng của dân, các sáng kiến đang chờ phản biện. Khi người dân thấy tiếng nói của mình có điểm đến, họ sẽ quan tâm, theo dõi và đồng hành. Đó là cách hồi sinh sức mạnh đồng lòng - đưa dân trở lại trung tâm quyền lực, đúng tinh thần Diên Hồng.
Kiến tạo chính sách từ mạch sống dân sinh
Nếu được đo lường, thành công của Quốc hội không đo bằng số lượng luật được thông qua, mà bằng chất lượng của từng đạo luật khi xâm nhập vào cuộc sống. Thực tiễn đã cho thấy, có những chính sách ban hành với với chủ trương tốt nhưng khi thực thi lại va vấp, thậm chí gây phản ứng trái chiều. Nguyên nhân không chỉ do năng lực dự báo hạn chế mà phần nhiều do còn thiếu "hơi thở dân sinh".
Đã đến lúc cần đổi mới căn bản phương thức xây dựng pháp luật - từ quy trình kỹ trị sang quy trình kiến tạo. Mỗi dự luật phải được hình thành trên nền dữ liệu thực tế, từ kết quả nghiên cứu, điều tra, khảo sát thay vì chỉ dựa vào ý kiến chuyên gia trong phòng họp kín. Cần chú trọng ứng dụng các công cụ khảo sát xã hội, lắng nghe ý kiến người dân qua không gian mạng, qua các tổ chức xã hội, qua các kênh phản biện độc lập trong quy trình lập pháp.
Quốc hội phải là nơi quy tụ trí tuệ của toàn xã hội, mỗi đại biểu phải là kênh thẩm thấu ý kiến Nhân dân. Mỗi dự luật nếu được thử nghiệm trên nền thực tiễn sẽ tránh được tình trạng "luật nằm trên giấy" hay sản phẩm của phòng máy lạnh. Để làm được điều đó, cần thay đổi cách tiếp cận: không ban hành luật để dễ quản lý mà để giải phóng năng lượng phát triển, để khơi dậy sáng kiến của người dân và doanh nghiệp.
Đặc biệt, công tác giám sát cần chuyển từ kiểm tra hoạt động tuân thủ quy định sang đánh giá hiệu quả trên thực tế. Một đạo luật chỉ thực sự hoàn thiện khi người dân cảm nhận được lợi ích và công bằng mà nó mang lại. Quốc hội phải đóng vai trò "người thiết kế chính sách có trách nhiệm", phải thường xuyên theo dõi, đo lường và hiệu chỉnh liên tục để luật sống cùng xã hội.
Khi Quốc hội kiến tạo chính sách từ mạch sống dân sinh, nghị trường sẽ không còn là nơi xa lạ, mà trở thành nơi quy tụ sức mạnh Nhân dân. Mỗi đạo luật được ban hành sẽ là một "Diên Hồng nhỏ" - nơi ý chí Nhà nước và khát vọng Nhân dân hòa làm một.
Dẫn đường cho khát vọng quốc gia
Để luật pháp thực sự là công cụ mở đường cho đất nước phát triển, điều tiên quyết là phải nâng tầm tư duy lập pháp của Quốc hội Việt Nam. Trong thời đại nhiều biến động, sự thay đổi không nằm ở tốc độ ban hành luật, mà ở khả năng tư duy vượt trước thời đại, nhận diện sớm các xu thế, để luật pháp đi trước thực tiễn một bước, chứ không bị thực tiễn kéo lùi.
Muốn vậy, Quốc hội cần chuyển đổi mô hình hoạt động từ "cơ quan thông qua luật" sang "cơ quan hoạch định khung thể chế phát triển". Điều này đòi hỏi đại biểu phải thật sự chuyên nghiệp, không chỉ phản ánh ý kiến mà phải có năng lực phân tích chính sách, đánh giá tác động đa chiều để hình thành nên quyết sách. Công tác đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng cho đại biểu đặc biệt là kỹ năng thẩm tra, kỹ năng phân tích dữ liệu và dự báo cần được xem là nhiệm vụ chiến lược lâu dài.
Bên cạnh đó, cần hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa Quốc hội và Chính phủ theo hướng đồng kiến tạo. Hai chủ thể quan trọng này phải đồng hành ngay từ giai đoạn hình thành chính sách. Mọi dự luật quan trọng phải được đồng thiết kế, đồng đánh giá và đồng chịu trách nhiệm. Khi đó, Quốc hội không làm tròn vai giám sát, mà còn đồng hành kiến tạo hành lang pháp lý cho đất nước phát triển.
Một khía cạnh khác không kém phần quan trọng là đổi mới công tác nhân sự. Quốc hội cần thu hút nhiều hơn những chuyên gia đầu ngành, những nhà khoa học, những người am hiểu đời sống dân sinh và có trải nghiệm thực tiễn sâu rộng. Cần mạnh dạn thí điểm cơ chế tuyển chọn, bổ nhiệm đại biểu chuyên trách theo năng lực và thành tích đóng góp, tránh hình thức.
Hơn hết, cần nuôi dưỡng văn hóa nghị trường: văn hóa tranh luận thẳng thắn, văn hóa phản biện dựa trên chứng cứ, văn hóa dám nhận trách nhiệm. Khi nghị trường trở thành biểu tượng của trí tuệ và trung thực, đó chính là lúc tinh thần Diên Hồng hồi sinh trong hình hài của một Quốc hội kiến tạo trở thành ngọn đuốc sáng thực hiện chủ trương của Đảng dẫn đường cho khát vọng quốc gia.
Tóm lại, với vai trò là cơ quan quyền lực cao nhất, cơ quan đại diện cho ý chí nguyện vọng của Nhân dân cả nước, Quốc hội phải để Nhân dân nhìn thấy tương lai của mình từng quyết sách. Và khi nghị trường thấu hiểu đời sống dân sinh, khi mỗi quyết sách chính là nhịp cầu niềm tin nối liền Đảng - Nhà nước và Nhân dân. Đó chính là lúc "mật mã Diên Hồng" được giải mã và phát huy sức mạnh trong kỷ nguyên vươn mình.
Trương Thị Điệp
Trường Chính trị thành phố Đà Nẵng
(Hết)