Đi tìm lời giải cho công nghiệp văn hoá Hà Nội

Tại tháp nước Hàng Đậu, TP. Hà Nội đã mời gọi và tạo điều kiện để các kiến trúc sư, các nghệ sĩ sắp đặt ánh sáng, bối cảnh nghiên cứu không gian tháp nước và chọn ra một phương án trưng bày phù hợp. Họ đã nhận ra yếu tố bí ẩn trong kiến trúc và không gian tháp nước, sử dụng ánh sáng và bố trí nội thất một cách thu hút, khai thác được sự bí ẩn ấy. Điều này rất đáng hoan nghênh.

Tuy nhiên, tôi đề nghị hãy biến tháp nước Hàng Đậu thành điểm đến du lịch thường xuyên, không phải chỉ với du khách trong nước mà cả cả du khách nước ngoài. Muốn vậy, không gian sáng tạo trong tháp nước phải được thay đổi theo thời gian, chủ đề… Phải có một đề án nghiên cứu việc khai thác điểm đến du lịch tháp nước Hàng Đậu, ngoài các yếu tố trưng bày, sắp đặt, còn có thể nghĩ tới việc tổ chức các chương trình nghệ thuật phù hợp với kiến trúc và không gian nội thất của tháp nước.

Như vậy, đối với những di sản công nghiệp, Hà Nội phải có cách tiếp cận rất bài bản, vừa bảo tồn được giá trị vừa để chúng 'sống' được theo cả ý nghĩa vật chất lẫn tinh thần. Ngoài việc phải lập các đề án khai thác chi tiết, cụ thể, theo ông, cần có những hành động thế nào?

KTS. Trần Ngọc Chính: Cách đây 12 năm, tôi có tham gia làm Quy hoạch Thủ đô Hà Nội 2011, Quy hoạch Hà Nội mở rộng, rồi Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050. Từ thời điểm đó đặt ra vấn đề di dời các loại cơ sở công nghiệp, kho tàng, bến bãi ra khỏi Thủ đô. Tới thời điểm này, một số cơ sở đã được di dời, thay vào đó là các dự án bất động sản lớn. Một số khác như khu cao-xà-lá, bóng đèn phích nước Rạng Đông… đã có những bước chuẩn bị để di dời.

Tới giờ, xuất hiện mong muốn và dự định giữ lại một số cơ sở công nghiệp cũ để khai thác giá trị văn hoá, yếu tố gắn liền với sự phát triển đô thị của chúng. Trước khi đặt vấn đề xây dựng đề án khai thác hài hoà, hiệu quả, đầu tiên, Sở Văn hoá Thể thao Hà Nội, Sở Quy hoạch Kiến trúc Hà Nội, Sở Xây dựng Hà Nội phải có những chỉ đạo rõ ràng về vấn đề này, phải xác định rõ mục đích sử dụng các diện tích đất di dời: quy hoạch thành khu đô thị giải quyết vấn đề chỗ ở cho người dân hay làm các công trình công cộng như vườn hoa, cây xanh… hay biến các cơ sở công nghiệp cũ thành bảo tàng, không gian trưng bày. Nói cách khác, Hà Nội phải có một đề án chung cho các kho tàng, bên bãi, cơ sở công nghiệp bị di dời ra khỏi nội đô.

Trên cơ sở đó, các nhà quy hoạch, các kiến trúc sư cảnh quan, các nhà văn hoá, nhà chuyên môn mới đưa ra các ý tưởng khai thác không gian, lập đề án, lựa chọn hình thức đầu tư có thể là PPP hay BOT…

 Người dân và du khách xếp hàng vào tham quan Tháp nước Hàng Đậu - Ảnh: VGP

Hình dung về trục di sản cầu Long Biên

Trở lại với mục tiêu biến di tích, di sản văn hoá thành nguồn lực, ông từng đề cập tới một trục di sản kết nối các điểm đến hấp dẫn của Hà Nội với tâm điểm là cầu Long Biên. Ông có thể đề cập rõ hơn về phương án khai thác các di sản theo trục nêu trên và từ phía quản lý nhà nước, Hà Nội cần hỗ trợ như thế nào?

KTS. Trần Ngọc Chính: Nói đến cầu Long Biên là nói đến một công trình vừa mang tính lịch sử, gắn bó với lịch sử của Thủ đô, vừa mang tầm cỡ quốc tế vì nó là một trong số ít công trình cầu thép với kiến trúc độc đáo vào loại lớn, vắt ngang qua ba thế kỷ nên rất hiếm trên thế giới.

Chính phủ Pháp rất quan tâm tới việc bảo tồn công trình này. Thậm chí, họ từng đề cập tới việc hỗ trợ Việt Nam làm lại cây cầu như thiết kế cũ, chứ không chỉ tài trợ nghiên cứu phương án bảo tồn cầu Long Biên. Vấn đề hiện tại là cầu Long Biên đang do ngành giao thông vận tải quản lý, với công năng của một cầu đường sắt nên câu chuyện khai thác, bảo tồn những giá trị văn hoá của cầu Long Biên khó đặt ra.

Trong tương lai, tàu hoả sẽ chạy qua một cây cầu mới bắc qua sông Hồng. Chúng tôi đề nghị biến cầu Long Biên thành cầu đi bộ. Có thể điều chỉnh lại kiến trúc của cầu như hình dáng cũ, kết hợp với bảo tồn bảo tàng. Quan trọng hơn, cầu Long Biên sẽ kết nối hai đầu cầu và khu phố cổ với bãi giữa sông Hồng, đang được quy hoạch thành một công viên văn hoá du lịch lớn của Hà Nội.

Trục cảnh quan nói trên đồng thời là trục văn hoá di sản. Cầu Long Biên kết nối hai bờ sông Hồng, đi vào trung tâm lịch sử của Hà Nội là 36 phố phường, đi qua 136 mố cầu mà bên dưới có thể trở thành kiot bán đồ lưu niệm, sản phẩm làng nghề, sản phẩm nông nghiệp… Các cảnh quan, di sản thời Pháp thuộc cũng nằm trên trục kết nối này gồm vườn hoa Hàng Đậu, tháp nước Hàng Đậu, nhà hát Lớn, ga Hàng Cỏ, khu phố cũ…

Vấn đề hiện giờ là chờ ý kiến từ các cấp quản lý. Khi cầu Long Biên đã hoàn thành sứ mệnh là cầu đường sắt, Hà Nội sẽ nhận quản lý hay cầu Long Biên sẽ được giao về thẩm quyền quản lý của Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch. Đơn vị quản lý sẽ chủ trì tổ chức thi phương án, lựa chọn nhà đầu tư và giám sát quá trình thực hiện các ý tưởng, đề án bảo tồn, khai thác giá trị đặc biệt, riêng có của cầu Long Biên.

Thưa ông, để mong muốn biến di tích, di sản thành nguồn lực phát triển được hiện thực hoá, sự phối hợp liên ngành ở Hà Nội nên được thể hiện như thế nào?

KTS. Trần Ngọc Chính: Để giải quyết các vấn đề liên quan tới di dời cả cơ sở công nghiệp cũ, khai thác giá trị về đất đai và giá trị văn hoá, lịch sử của những di tích, di sản, di sản công nghiệp của Hà Nội, các ngành các cấp cần phải có sự thống nhất với nhau, đưa ra một chiến lược tổng thể. Chiến lược này cần được xem xét, phê duyệt bởi các cấp có thẩm quyền, rồi trên cơ sở đó, đưa ra các chương trình, đề án cụ thể giúp khai thác tốt nhất giá trị văn hoá, lịch sử của Thủ đô ngàn năm văn hiến.

Không gian thu hút du khách bên trong tháp nước Hàng Đậu - Ảnh: VGP

Hoàng Hạnh (thực hiện)/chinhphu