Nâng cao nhận thức của sinh viên trong phòng ngừa, đấu tranh với hành vi phát tán tin giả, tin xấu, độc trên không gian mạng

1. Mạng Internet xuất hiện đã mang lại sự thay đổi to lớn cho nền kinh tế, khoa học, kỹ thuật trên thế giới; một công cụ không thể thiếu trong các hoạt động kinh tế, giáo dục và chính trị hiện nay. Lợi ích tích cực của mạng Internet là điều không ai có thể phủ nhận và chúng ta vẫn đang tận dụng điều đó hàng ngày.

Tuy nhiên, cùng với quy luật vận động trên, sự phát triển “chóng mặt” của mạng Internet cũng mang lại không ít hệ lụy tiêu cực. Biểu hiện rõ nét nhất là sự gia tăng của những tin giả, tin xấu, độc, thông tin bịa đặt, sai sự thật trên không gian mạng. Những thông tin này không chỉ ảnh hưởng tới sự phát triển, hình thành nhân cách, đạo đức xã hội; xâm phạm đến danh dự, uy tín, lợi ích kinh tế của cá nhân, tổ chức mà nó còn gây nên những tác động tiêu cực trong dư luận xã hội, gia tăng tội phạm, mất trật tự an toànxã hội; làm giảm uy tín của Nhân dân đối với một bộ phận cán bộ, đảng viên và của Nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa. Trong đó, mạng xã hội đang là phương tiện nguy hiểm nhất, với đặc tính lan truyền nhanh, có khả năng mở rộng phạm vi tác động, vượt qua rào cản ngôn ngữ, khoảng cách địa lý, gây tác hại trên diện rộng hơn bất cứ hình thức vi phạm nào khác của các thế lực thù địch và tội phạm.

Về nội dung và bản chất, tin giả, tin xấu, độc tán phát trên Internet và mạng xã hội được nhận diện là những thông tin bịa đặt, bóp méo sự thật, xuyên tạc vấn đề, làm lẫn lộn đúng sai, thật giả hoặc có một phần sự thật nhưng được đưa tin với dụng ý xấu, phân tích và định hướng dư luận bằng luận điệu thù địch. Đó là các dạng thông tin có nội dung không phù hợp về chuẩn mực đạo đức, văn hóa, thuần phong mỹ tục như: kích động bạo lực, bôi nhọ đời tư, vu khống, tin đồn thất thiệt, thông tin nhảm nhí, rùng rợn; những thông tin cổ vũ, lôi kéo tham gia vào các tệ nạn xã hội như ma túy, mại dâm, lô đề, cờ bạc, cá độ, vay nặng lãi, tham gia vào các hội kín, nhóm kín trên mạng xã hội dẫn đến vi phạm kỷ luật, pháp luật; thông tin sai trái, độc hại có tính chất tội phạm tin học như: lừa đảo trên mạng, đánh cắp thông tin, mật khẩu, tán phát virus…

Bên cạnh đó là những thông tin sai trái, độc hại có tính chất chính trị, phân tích và định hướng dư luận bằng luận điệu sai trái, thù địch, kích động nhân dân… Về thủ đoạn tán phát thông tin xấu, độc thì các đối tượng lợi dụng các trang mạng lớn trên thế giới như: Google, Facebook, kênh Youtube làm công cụ phát tán thông tin xuyên tạc, bịa đặt. Nguồn phát tin giả, tin xấu độc rất đa dạng, nhưng chủ yếu nhất từ một số tổ chức, cá nhân thù địch, phản động ở nước ngoài hướng vào trong nước. Không chỉ tung tin xấu độc trên các nền tảng Google, Facebook, YouTube, TikTok, có nhiều sự kiện với mục đích thông tin nhanh hơn nên các đối tượng sử dụng tính năng livestream phát trực tiếp… Chiêu thức của các tổ chức, cá nhân phát tán tin giả, tin xấu, độc trên không gian mạng là “3 phần thực, 7 phần hư cấu”. Các tổ chức, cá nhân này lấy hình ảnh hoạt động từ báo chí chính thống rồi cắt ghép, thêm thắt, xuyên tạc, bịa đặt, cài cắm thêm nhiều tin giả, tin xấu độc. Để phát tán nhanh chóng tin giả, tin xấu, độc lên không gian mạng, những tổ chức, cá nhân thường thực hiện qua ba thủ đoạn:

Thứ nhất, dùng tài khoản mạo danh - lập ra những tài khoản mang tên các lãnh đạo cấp cao hoặc các cơ quan ban ngành như Ban Tuyên giáo Trung ương, VTV, Bộ Y tế, Ban Nội chính Trung ương, Bộ Công an… Đây là những cơ quan thường phát đi những thông tin quan trọng, được dư luận quan tâm. Việc mạo danh này đạt được mục đích thu hút nhiều người quan tâm, lầm tưởng.

Thứ hai, lập các tài khoản lấy tên giống như cơ quan báo chí (TintứcViệtNam, Tintức 24h, Tin Chính trị Việt nam…) hoặc các tổ chức (Nhật ký yêu nước, Con đường Việt Nam…) gây nhầm tưởng là cơ quan báo chí hoặc tổ chức yêu nước.

Thứ ba, dùng tài khoản ghi tên các tổ chức như: Tổ chức Việt Tân, RFA, Thoibao.de… thường xuyên đăng tải những bài viết có nội dung xuyên tạc, bịa đặt, sai sự thật về tình hình chính trị, kinh tế, xã hội của Việt Nam, gây hoang mang dư luận trong nước, kích động, chia rẽ giữa người dân và chính quyền.

Các tổ chức, cá nhân sản xuất các tin giả, tin xấu, độc theo mức độ, tốc độ chuyên nghiệp và nhanh chóng hơn. Qua rà soát của các cơ quan chức năng, tần suất những tin giả, tin xấu, độc xuất hiện nhanh hơn, nội dung cũng được đầu tư hơn dựa trên nguyên tắc bắt đầu từ một thông tin có thật sau đó cắt ghép, cài cắm thêm những tình tiết không xác thực nhưng liền mạch khiến cho cán bộ, đảng viên và người dân dễ bị lầm tưởng.

2. Thời gian qua, việc phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn và đấu tranh với tin giả, tin xấu, độc cũng đã đạt được những kết quả đáng kể. Thời gian qua, Bộ Thông tin và Truyền thông đã yêu cầu các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ xuyên biên giới như Facebook, YouTube, TikTok... ngăn chặn, gỡ bỏ hàng chục nghìn nội dung vi phạm. Tỷ lệ chặn, gỡ trung bình hiện nay đạt trên 93% [1]. Trong năm 2022 và 6 tháng đầu năm 2023, Facebook đã chấp nhận gỡ bỏ 16 hội, nhóm (group) có nội dung không lành mạnh, độc hại với trẻ em như: Hội những người vỡ nợ thích làm liều; Hội những người muốn tự tử; Hội đồng phê... Cơ quan chức năng đã phát hiện và ngăn chặn 2.500 đường link vi phạm pháp luật trên các nền tảng Facebook, YouTube, TikTok; yêu cầu gỡ bỏ 12 kênh video phản động chống phá Đảng, Nhà nước. Ngoài ra, đã gỡ bỏ 11 tài khoản giả mạo các cá nhân, tổ chức. YouTube đã ngăn chặn 6 kênh YouTube phản động không cho truy cập từ lãnh thổ Việt Nam (với khoảng hơn 1.500 video clip); TikTok đã chặn, gỡ bỏ 416 link vi phạm, đăng tải thông tin sai sự thật, nội dung tiêu cực, trong đó có 149 tài khoản thường xuyên đăng tải nội dung chống phá Đảng, Nhà nước [2].

Về quy định điều chỉnh và chế tài xử lý, hiện nay Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh và xử lý những hành vi phát tán tin giả, tin xấu, độc từ Hiến pháp đến các văn bản pháp luật chuyên ngành như: Bộ luật Dân sự, Bộ luật Hình sự, Luật An ninh mạng, Nghị định 72/2013/NĐ-CP ngày 15/7/2013 của Chính phủ về quản lý, cung cấp sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng (được sửa đổi, bổ sung năm 2018); Nghị định 15/2020/NĐ-CP ngày 03/2/2020 của Chính Phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bưu chính, viễn thông, tần số vô tuyến điện, công nghệ thông tin và giao dịch điện. Mặc dù đã có quy định nghiêm cấm và chế tài xử lý, tuy vậy việc phát hiện, ngăn chặn và đấu tranh với tin giả, tin xấu, độc vẫn còn nhiều khó khăn, bất cập, chưa thể loại bỏ triệt để được những thông tin này trên môi trường mạng.

Điều này được lý giải bởi một số nguyên nhân sau: tính chất đặc biệt của mạng Internet dễ lan truyền, chia sẻ thông tin, tiếp cận được nhiều người dùng mạng xã hội, dễ “ẩn danh”, xóa dấu vết; hệ thống pháp luật trong lĩnh vực đấu tranh, xử lý tội phạm sử dụng công nghệ cao chưa theo kịp diễn biến tình hình thực tế; tội phạm ngày càng tinh vi, xảo quyệt, am hiểu công nghệ; sự thiếu hiểu biết, nhận thức hạn chế của người dùng mạng xã hội dễ tiếp tay, lan truyền, phát tán thông tin; năng lực nhận biết, phân loại, đánh giá tác hại của các sản phẩm văn hóa xấu, độc còn chưa cao, đặc biệt là việc cập nhật, nhận biết các thông tin sai trái trên mạng xã hội; thực tiễn công tác điều tra, phát hiện, xử lý tội phạm còn gặp nhiều khó khăn…

3. Sinh viên là một lực lượng đông đảo của xã hội, nét đặc thù là trẻ tuổi, năng động và dễ tiếp thu cái mới, nhất là tiếp thu các thông tin trên không gian mạng. Nhận thức được những vấn đề trên, nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm cho sinh viên để phòng, chống hiệu quả thông tin giả, tin xấu, độc trên không gian mạng, cần thực hiện tốt một số giải pháp sau:

Thứ nhất, đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, định hướng nâng cao nhận thức cho người dân, trong đó có học sinh, sinh viên về những thông tin xấu độc trên mạng xã hội; khuyến khích xây dựng môi trường văn hoá lành mạnh trong gia đình, trường học để dần hình thành “miễn dịch tâm lý” đối với tin giả, tin xấu, độc bằng một nền tảng tri thức đủ sức đề kháng.

Thứ hai, tăng cường sự quản lý Internet, tăng cường kiểm tra, giám sát, xử phạt nghiêm khắc các sai phạm trên mạng xã hội, nhất là tội phạm công nghệ cao. Các cơ quan quản lý cần đẩy mạnh việc xây dựng, triển khai và hoàn thiện cơ sở dữ liệu, sử dụng chứng minh thư nhân dân điện tử để quản lý thông tin và người sử dụng trên Internet, trong đó có học sinh, sinh viên.

Thứ ba, các cơ quan báo chí, phát thanh, truyền hình Trung ương, các địa phương cần cung cấp thông tin chính thống một cách đầy đủ, toàn diện, kịp thời, dễ tiếp cận cho học sinh, sinh viên. Qua đó, tăng cường tuyên truyền pháp luật, cảnh báo các hành vi vi phạm pháp luật; chỉ rõ những thủ đoạn, nội dung thông tin giả mạo, tính chất nguy hại của nó đối với xã hội… giúp sinh viên am hiểu pháp luật, tránh những hành vi vi phạm cũng như nhận diện các thủ đoạn, nội dung thông tin giả mạo, biết tự sàng lọc, tiếp nhận thông tin hữu ích, chính thống, “miễn dịch” với những thông tin giả mạo làm nhiễu loạn môi trường xã hội.

Thứ tư, tổ chức Đoàn Thanh niên cần tăng cường và đổi mới nội dung, hình thức đấu tranh phòng, chống tin giả, xấu độc trên không gian mạng qua các diễn đàn, các Câu lạc bộ, các Nhóm… để kiến tạo ra “sân chơi” cho thanh niên. Chú trọng hơn việc kết nối giữa các tổ chức Đoàn trong toàn quốc, trong hệ thống tổ chức Đoàn của Khối, của cơ quan, Ban ngành. Có thể lập chuyên mục riêng về đấu tranh phòng, chống tin giả, tin xấu độc cho thanh niên ở các trang mạng; Cổng thông tin điện tử; trên các Fanpage, các Group Facebook, Zalo… để thanh niên có thêm diễn đàn đăng các bài viết, bài báo có chất lượng, nhằm lan tỏa, tuyên truyền các thông tin chính thống, tin tốt đẹp… Tổ chức Đoàn Thanh niên cần tạo ra nhiều hơn các diễn đàn như: Tọa đàm, Hội thảo, nghe chuyên gia nói chuyện các vấn đề thời sự, trong đó có việc đấu tranh phòng, chống tin giả, xấu độc trên không gian mạng. Cùng với đó, tổ chức Đoàn cần có chính sách khuyến khích, hỗ trợ và kịp thời biểu dương những đại biểu tích cực, đồng thời có biện pháp xử lý những thanh niên đưa các tin giả, xấu độc lên không gian mạng.

Phổ biến, giáo dục về phòng, chống bạo lực giới trên không gian mạng và kỹ năng an toàn sử dụng mạng xã hội cho sinh viên

Thứ năm, mỗi sinh viên cần tự trang bị cho mình kiến thức về các vấn đề chính trị, xã hội để xem xét, tiếp cận thông tin một cách khách quan, đầy đủ, chính xác từ những nguồn thông tin chính thống. Chấp hành nghiêm các quy định về quyền thông tin, phạm vi thông tin theo quy định của pháp luật, có vốn hiểu biết và những kỹ năng cần thiết trong việc chọn lọc, nhận diện thông tin; kỹ năng công nghệ, thông tin để chặn, lọc, xóa, báo xấu… các thông tin độc hại khi phát hiện, không để thông tin đó lan truyền; nắm vững và tuân thủ các quy định pháp luật và quy tắc ứng xử văn hóa trên môi trường mạng xã hội; rèn luyện tư duy biện chứng, tư duy phản biện khi tiếp xúc với các thông tin trên mạng xã hội để xem xét sự vật, hiện tượng một cách khách quan đa chiều, nhìn thấu được bản chất ẩn giấu sau hiện tượng bề ngoài, mục đích sâu sa ẩn đằng sau những ngôn ngữ, hình ảnh; thường xuyên cập nhật kiến thức xã hội để nâng cao “sức đề kháng” trước những thông tin xấu, độc, sai trái, không dễ bị mắc lừa, dụ dỗ.

Mỗi sinh viên phải có trách nhiệm cảnh giác và sẵn sàng tham gia đấu tranh với những thông tin sai trái, nhận thức không đúng, ngộ nhận, mơ hồ trước các thông tin sai trái, thù địch, trái với quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước, không vô tình tiếp tay cho hành vi sai trái; phát hiện, tố giác các thông tin độc, hại với cơ quan chức năng.

Mạng Internet, mạng xã hội là một thành tựu khoa học, công nghệ của nhân loại, đã và đang tạo không gian để chia sẻ, trao đổi thông tin và kết nối, hợp tác trên phạm vi toàn cầu, là kênh thông tin quan trọng và hữu ích. Trước sự phát triển nhanh chóng của mạng Internet, mạng xã hội cũng đặt ra yêu cầu nâng cao nhận thức và quản lý, sử dụng sao cho đúng đắn, phải nhận diện đúng những tin giả, tin xấu, độc khi tiếp cận nhằm phát huy những mặt tích cực, ngăn ngừa những tác động tiêu cực, góp phần ổn định chính trị xã hội của đất nước và xây dựng một môi trường sống an toàn và nâng cao chất lượng cuộc sống của mỗi chúng ta./.

TS. Trịnh Xuân Trường, Khoa Luật - Phạm Tiến Trung Am - Học viện An ninh nhân dân