Ảnh minh họa
Báo cáo mới nhất từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cảnh báo rằng gần 40% việc làm toàn cầu có thể chịu ảnh hưởng bởi sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo. Đặc biệt, ở các quốc gia phát triển – nơi tỉ lệ số hóa và tự động hóa cao – con số này có thể lên đến 60%. Cảnh báo này không phải là không có cơ sở khi trong vài năm gần đây, hàng loạt công việc từng được xem là “bất khả xâm phạm” bởi máy móc đang dần bị AI tiếp cận và thay thế. Từ kế toán, biên – phiên dịch, nhân sự, hành chính – văn phòng cho đến sáng tạo nội dung, báo chí hay kể cả thơ ca – AI đều đã chứng minh năng lực xử lý thông tin nhanh, chính xác và không mệt mỏi. Theo ghi nhận, một số doanh nghiệp ở châu Âu đã bắt đầu thay thế các vị trí biên tập nội dung cơ bản bằng công cụ AI như ChatGPT. Một số ngân hàng tại Mỹ đang sử dụng AI để xử lý hồ sơ vay vốn, đánh giá rủi ro thay cho nhân viên phân tích truyền thống.
Tuy nhiên, nếu nhìn nhận AI chỉ dưới góc độ “cướp việc làm” sẽ là một cái nhìn phiến diện. AI không chỉ thay thế con người ở một số vị trí, mà còn mở ra những cơ hội mới, thúc đẩy sự ra đời của nhiều ngành nghề hiện đại. Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), đến năm 2025, AI có thể thay thế 85 triệu việc làm nhưng đồng thời tạo ra 97 triệu công việc mới. Những vị trí mới này chủ yếu thuộc về các lĩnh vực công nghệ cao như: kỹ sư dữ liệu, chuyên gia học máy, thiết kế giải pháp AI, kỹ sư tự động hóa, quản lý hệ thống thông minh, chuyên viên bảo mật dữ liệu…Trong bối cảnh đó, vai trò của con người sẽ chuyển dần từ "người làm việc trực tiếp" sang "người điều phối và tối ưu hệ thống", đòi hỏi kỹ năng cao hơn, tư duy phân tích và khả năng thích nghi nhanh với sự đổi mới công nghệ.
Một khái niệm nổi bật gần đây là AI agent – hệ thống trí tuệ nhân tạo có khả năng hoạt động độc lập, ra quyết định và thực hiện các nhiệm vụ phức tạp mà không cần sự can thiệp của con người. Ông Đào Trung Thành – Phó Viện trưởng Viện Công nghệ Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII) – cho biết: “Các AI agent sẽ dần trở thành công cụ hỗ trợ toàn diện cho cá nhân và doanh nghiệp, từ việc quản lý lịch trình, phân tích dữ liệu đến đưa ra quyết định tài chính và quản lý nhân sự.” Đây không còn là câu chuyện viễn tưởng. Tại nhiều doanh nghiệp công nghệ lớn trên thế giới, AI agent đã được triển khai như một “nhân sự ảo” trong các phòng ban, giúp tiết kiệm chi phí và tăng năng suất đáng kể.
Cùng với sự phát triển của AI, mô hình làm việc cũng đang thay đổi đáng kể. Làm việc từ xa, mô hình hybrid (kết hợp online – offline) hay “tổ chức phi truyền thống” đang trở thành lựa chọn phổ biến, đặc biệt trong các ngành công nghệ và dịch vụ toàn cầu. Các phần mềm quản trị AI, trợ lý ảo, hệ thống phân tích thời gian thực... đã giúp các doanh nghiệp vận hành linh hoạt hơn. Từ đó, lực lượng lao động cũng cần tái cấu trúc kỹ năng để không chỉ “làm việc với người”, mà còn “làm việc cùng máy”. Tác động sâu rộng của AI đặt ra những thách thức lớn cho hệ thống giáo dục và đào tạo nghề hiện nay. Nếu vẫn tiếp tục đào tạo theo mô hình cũ, thiếu cập nhật kỹ năng số và công nghệ mới, lực lượng lao động sẽ không thể thích nghi với thị trường. Các chuyên gia cho rằng, cần khẩn trương thúc đẩy cải cách chương trình đào tạo, tích hợp công nghệ và kỹ năng mềm, đồng thời tạo cơ chế học tập suốt đời. Nhà nước cũng cần có các chính sách hỗ trợ người lao động chuyển đổi nghề, đặc biệt là nhóm dễ bị ảnh hưởng bởi tự động hóa như công nhân, nhân viên văn phòng cấp thấp.
AI không phải là đối thủ, mà là công cụ. Việc con người có bị thay thế hay không phụ thuộc vào chính khả năng học hỏi và thích nghi của mỗi cá nhân. Người lao động trong thời đại mới cần trang bị tư duy cởi mở, khả năng học nhanh, hiểu công nghệ và sẵn sàng thay đổi – đó là “hộ chiếu” giúp họ bước vào thị trường việc làm tương lai một cách chủ động.
AI là một xu thế tất yếu, và sự dịch chuyển trong thị trường lao động là điều không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, thay vì lo sợ bị thay thế, người lao động – đặc biệt là giới trẻ – cần chủ động đón nhận công nghệ, cập nhật kỹ năng và tái định vị bản thân trong guồng quay của kỷ nguyên số. Bởi lẽ, tương lai không thuộc về người mạnh hơn hay thông minh hơn – mà thuộc về những ai thích nghi nhanh hơn.