Trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc, thanh niên quân đội đã không quản ngại khó khăn, sẵn sàng hy sinh xương máu, cùng quân, dân cả nước lập nên những chiến công hiển hách, góp phần tô thắm và làm rạng danh truyền thống "Bộ đội Cụ Hồ". Trong kỷ nguyên mới, thanh niên quân đội càng phải phát huy hơn nữa vai trò xung kích, cùng toàn Đảng, toàn dân và toàn quân thực hiện thắng lợi nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Bài viết làm rõ quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng ta về thanh niên, vai trò của thanh niên và nội dung xung kích của thanh niên quân đội trong kỷ nguyên mới.
Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng Cộng sản Việt Nam về thanh niên và vai trò của thanh niên quân đội
Lịch sử phát triển của nhân loại và các cuộc cách mạng xã hội luôn ghi nhận vai trò to lớn, có tính quyết định của các thế hệ thanh niên. Nhận thức sâu sắc quy luật này, chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam luôn dành sự quan tâm đặc biệt, đánh giá cao vị trí, vai trò của thanh niên, coi họ là lực lượng xung kích, rường cột của quốc gia, tương lai của dân tộc và là đội dự bị tin cậy của Đảng. Trong đó, thanh niên quân đội, với những đặc thù riêng, càng giữ một vị thế và trọng trách đặc biệt quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về thanh niên: Khi phân tích xã hội tư bản, C.Mác và Ph.Ăngghen đã nhìn nhận thanh niên là một bộ phận năng động, dễ tiếp thu cái mới và có tinh thần cách mạng. Họ là một phần quan trọng của giai cấp vô sản, chịu sự bóc lột của giai cấp tư sản và do đó có động lực tham gia vào cuộc đấu tranh lật đổ chủ nghĩa tư bản. C.Mác và Ph.Ăngghen tin tưởng rằng, dưới sự lãnh đạo của chính đảng vô sản, thanh niên sẽ trở thành lực lượng tích cực trong việc thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân.
V.I.Lênin đã phát triển và cụ thể hóa những tư tưởng của C.Mác và Ph.Ăngghen về thanh niên trong điều kiện mới của chủ nghĩa đế quốc và cách mạng vô sản. V.I.Lênin coi thanh niên là nguồn bổ sung dồi dào cho lực lượng cách mạng, "Nguồn sinh lực chiến đấu của cách mạng" [5]. Người đặc biệt nhấn mạnh vai trò của Đoàn Thanh niên Cộng sản (Komsomol) như một trường học của chủ nghĩa cộng sản, nơi rèn luyện, giáo dục thế hệ trẻ trở thành những người kế tục sự nghiệp của Đảng. Trong bài phát biểu nổi tiếng tại Đại hội III Đoàn Thanh niên Cộng sản Nga (năm 1920) với tiêu đề "Nhiệm vụ của Đoàn Thanh niên", V.I.Lênin đã chỉ rõ: "Chỉ có cải tạo triệt để việc dạy và học của thanh niên, chúng ta mới có thể đạt được kết quả là những cố gắng của thế hệ trẻ sẽ tạo nên được một xã hội không giống xã hội cũ, tức là xã hội cộng sản".
Tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh niên và vai trò của thanh niên quân đội: Ngay từ những ngày đầu ra đi tìm đường cứu nước, Hồ Chí Minh đã nhận thấy sức mạnh tiềm tàng của thanh niên. Người đã tập hợp, giáo dục và tổ chức những thanh niên yêu nước đầu tiên, thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên (1925) - tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Hồ Chí Minh luôn dành tình cảm và sự quan tâm đặc biệt cho thanh niên. Người coi thanh niên là "người chủ tương lai của nước nhà", là "rường cột của nước nhà". Trong thư gửi thanh niên và nhi đồng toàn quốc nhân dịp Tết Nguyên đán năm 1946, Bác viết: "Một năm khởi đầu từ mùa xuân. Một đời khởi đầu từ tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội".
Hồ Chí Minh khẳng định: "Thanh niên là một bộ phận quan trọng của dân tộc. Dân tộc bị nô lệ thì thanh niên cũng bị nô lệ. Dân tộc được giải phóng thì thanh niên mới được tự do. Vì vậy, thanh niên phải hăng hái tham gia cuộc đấu tranh của dân tộc"; thanh niên là "Người tiếp sức cách mạng cho thế hệ thanh niên già, đồng thời là người dìu dắt cho thế hệ thanh niên tương lai" [2]. Người luôn cổ vũ thanh niên đi đầu trong mọi nhiệm vụ khó khăn, gian khổ: "Đâu cần thanh niên có, việc gì khó có thanh niên".
Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng việc giáo dục, bồi dưỡng thanh niên. Người căn dặn thanh niên phải học tập toàn diện: học văn hóa, khoa học kỹ thuật, học chính trị, học làm người. "Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em" [3]. Hồ Chí Minh yêu cầu thanh niên phải rèn luyện đạo đức cách mạng: "Trung với nước, hiếu với dân", "cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư"; rèn luyện ý chí, nghị lực, không sợ khó khăn, gian khổ.
Đối với thanh niên quân đội, Chủ tịch Hồ Chí Minh dành sự quan tâm đặc biệt. Người coi thanh niên quân đội là lực lượng nòng cốt, trực tiếp cầm súng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ thành quả cách mạng. Bác thường xuyên thăm hỏi, động viên, căn dặn cán bộ, chiến sĩ, trong đó có đông đảo thanh niên. Người yêu cầu thanh niên quân đội phải "Trung với Đảng, hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội. Nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng" [4]. Những lời dạy của Người đã trở thành phương châm hành động, là nguồn sức mạnh tinh thần to lớn cho các thế hệ thanh niên quân đội.
Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về thanh niên và vai trò của thanh niên quân đội: Kế thừa và phát triển Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh qua các thời kỳ cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn khẳng định vai trò chiến lược của thanh niên và công tác thanh niên. Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, dưới sự lãnh đạo của Đảng, hàng triệu thanh niên Việt Nam đã "xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước", "quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh", dệt nên những trang sử vàng chói lọi. Tinh thần "Ba sẵn sàng", "Năm xung phong" đã trở thành biểu tượng cho chủ nghĩa anh hùng cách mạng của tuổi trẻ Việt Nam.
Trong công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay, Đảng ta tiếp tục khẳng định: "Thanh niên là rường cột của nước nhà, chủ nhân tương lai của đất nước, là lực lượng xung kích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội" [1]. Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 25/7/2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa X) về "Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa" và Kết luận số 80-KL/TW ngày 25/12/2013 của Bộ Chính trị về "Đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 25-NQ/TW" đã thể hiện rõ quan điểm nhất quán và sự quan tâm sâu sắc của Đảng đối với thanh niên.
Đối với thanh niên quân đội, Đảng ta và Quân ủy Trung ương luôn xác định đây là lực lượng nòng cốt, có vai trò đặc biệt quan trọng trong thực hiện nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc. Thanh niên quân đội chiếm tỷ lệ lớn trong tổng quân số, là lực lượng trực tiếp thực hiện nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, lao động sản xuất, xây dựng kinh tế, phòng chống thiên tai, dịch bệnh và các nhiệm vụ đột xuất khác. Họ là những người trực tiếp làm chủ vũ khí, trang bị kỹ thuật, trong đó có nhiều loại vũ khí, trang bị hiện đại. Vì vậy, chất lượng của đội ngũ thanh niên quân đội có ý nghĩa quyết định đến sức mạnh chiến đấu và khả năng hoàn thành nhiệm vụ của Quân đội nhân dân Việt Nam. Đảng ta, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng luôn quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo công tác thanh niên trong quân đội một cách toàn diện, sâu sắc. Quân ủy Trung ương đã ban hành nhiều nghị quyết chuyên đề về công tác thanh niên, như Nghị quyết số 513-NQ/QUTW về "Tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên quân đội giai đoạn 2012 - 2020 và những năm tiếp theo", và các văn bản chỉ đạo khác, nhằm xây dựng đội ngũ thanh niên quân đội vừa "hồng" vừa "chuyên".
Nội dung xung kích của thanh niên quân đội trong kỷ nguyên mới
Vai trò xung kích của thanh niên quân đội trong kỷ nguyên mới là tổng hòa các biểu hiện về vị trí, chức năng, nhiệm vụ và tác dụng định hướng, thúc đẩy thanh niên quân đội trong học tập, huấn luyện, làm chủ khoa học kỹ thuật, vũ khí trang bị mới, nâng cao khả năng sẵn sàng chiến đấu; tiên phong trong nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ, đổi mới sáng tạo; gương mẫu trong xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, chấp hành nghiêm kỷ luật, pháp luật; kiên định, sắc bén trên mặt trận tư tưởng văn hóa, bảo vệ nền tảng của Đảng; và tích cực, trách nhiệm trong công tác dân vận, giúp dân, giải quyết các thách thức an ninh phi truyền thống. Vai trò xung kích của thanh niên quân đội trong kỷ nguyên mới được thể hiện thông qua những kết quả cụ thể từ hoạt động thực tiễn của họ tạo ra; biểu hiện trên những khía cạnh chủ yếu sau đây:
Một là, xung kích trong học tập, huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, làm chủ khoa học kỹ thuật, vũ khí trang bị mới.
Trong kỷ nguyên mới, vai trò xung kích của thanh niên quân đội trong học tập, huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, làm chủ khoa học kỹ thuật và vũ khí trang bị mới nổi lên như một yêu cầu tất yếu, có ý nghĩa quyết định đến sức mạnh chiến đấu và khả năng hoàn thành nhiệm vụ của toàn quân. Họ không chỉ là những người tiếp thu kiến thức một cách thụ động mà còn là những người chủ động tìm tòi, khám phá, tự giác rèn luyện để nâng cao trình độ mọi mặt, từ lý luận chính trị, chuyên môn nghiệp vụ đến thể lực và kỹ năng quân sự. Trong các khoa mục huấn luyện, thanh niên quân đội luôn thể hiện tinh thần hăng say, miệt mài, vượt qua mọi khó khăn, thử thách, đặt ra tiêu chuẩn cao cho bản thân và đồng đội, phấn đấu đạt kết quả giỏi trong từng nội dung, từng khoa mục, góp phần xây dựng các "đơn vị huấn luyện giỏi". Đặc biệt, trước sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ, nhất là trong lĩnh vực quân sự, vai trò xung kích của thanh niên quân đội càng được thể hiện rõ nét trong việc tiên phong tiếp cận, nghiên cứu, khai thác và làm chủ các loại vũ khí trang bị hiện đại, công nghệ cao. Họ là lực lượng nòng cốt trong việc ứng dụng thành tựu của Cách mạng Công nghiệp 4.0 vào thực tiễn quân sự, từ hệ thống tự động hóa chỉ huy, tác chiến không gian mạng, đến các loại vũ khí thông minh. Sự nhanh nhạy, khả năng tiếp thu tốt và lòng đam mê khoa học giúp họ nhanh chóng nắm bắt nguyên lý, tính năng kỹ chiến thuật và quy trình vận hành các hệ thống phức tạp, góp phần rút ngắn thời gian đưa trang bị mới vào khai thác, sử dụng hiệu quả.
Hai là, xung kích trong nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ, đổi mới sáng tạo.
Cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 đang tác động sâu sắc đến mọi lĩnh vực, vai trò xung kích của thanh niên quân đội trong nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ và đổi mới sáng tạo trở thành một động lực then chốt, quyết định sự phát triển và hiện đại hóa của quân đội. Họ không chỉ là đối tượng tiếp thu mà còn là chủ thể năng động, mang trong mình khát vọng khám phá và tinh thần "dám nghĩ, dám làm". Thanh niên quân đội tích cực đề xuất, tham gia các đề tài, sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, hướng vào giải quyết những vấn đề bức thiết đặt ra từ thực tiễn huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, bảo quản, bảo dưỡng vũ khí trang bị và các mặt công tác khác. Sự nhạy bén với cái mới, khả năng tiếp cận nhanh với tri thức và công nghệ hiện đại giúp họ trở thành lực lượng đi đầu trong việc nắm bắt, làm chủ và đưa các thành tựu công nghệ, nhất là công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, tự động hóa, vào thực tiễn quân sự. Tinh thần đổi mới sáng tạo của thanh niên quân đội được thể hiện qua việc không ngừng trăn trở, tìm tòi những giải pháp mới, cách làm hay để nâng cao hiệu quả công tác, khắc phục những lối mòn, tư duy cũ. Họ là những người tiên phong trong việc thử nghiệm các mô hình huấn luyện mới, ứng dụng phần mềm mô phỏng, các thiết bị công nghệ tiên tiến vào giảng dạy, học tập và quản lý, góp phần nâng cao chất lượng huấn luyện, tiết kiệm thời gian, vật chất. Sự xung kích này không chỉ dừng lại ở việc cải tiến những gì đã có mà còn hướng tới việc tạo ra những giá trị mới, những sản phẩm khoa học công nghệ "made by military youth", góp phần tự chủ một phần công nghệ quốc phòng.
Ba là, xung kích trong xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện "mẫu mực, tiêu biểu", chấp hành kỷ luật, pháp luật.
Thanh niên quân đội gương mẫu trong rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống, tác phong chính quy; tích cực tham gia và đi đầu trong các hoạt động xây dựng cảnh quan môi trường văn hóa chính quy, xanh, sạch, đẹp; duy trì nghiêm các chế độ, nền nếp trong ngày, trong tuần, góp phần tạo dựng một môi trường đơn vị thực sự là "ngôi nhà thứ hai" văn minh, kỷ luật. Đặc biệt, sự xung kích trong chấp hành kỷ luật quân đội, pháp luật Nhà nước được thanh niên quân đội thể hiện bằng ý thức tự giác cao độ, "nói đi đôi với làm", "trên trước, dưới sau". Họ không chỉ nghiêm túc thực hiện mà còn tích cực tuyên truyền, vận động đồng chí, đồng đội cùng chấp hành, tạo thành phong trào thi đua sâu rộng. Sự gương mẫu của họ trong việc chấp hành tuyệt đối mệnh lệnh cấp trên, các quy định về an toàn giao thông, an toàn trong huấn luyện và công tác, cũng như việc dám đấu tranh với những biểu hiện tiêu cực, vi phạm kỷ luật, pháp luật trong đơn vị, dù là nhỏ nhất, đã góp phần quan trọng vào việc củng cố sức mạnh nội tại, sự đoàn kết, thống nhất và hình ảnh "Bộ đội Cụ Hồ" thời kỳ mới. Bằng sự tiên phong này, thanh niên quân đội trở thành hạt nhân, là tấm gương sáng để đồng đội noi theo, trực tiếp góp phần xây dựng các chi, đảng bộ trong sạch vững mạnh, đơn vị vững mạnh toàn diện "mẫu mực, tiêu biểu", đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong mọi tình huống.
Bốn là, xung kích trên mặt trận tư tưởng văn hóa, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch.
Trong kỷ nguyên mới, mặt trận tư tưởng văn hóa trở thành một địa hạt đấu tranh gay gắt, phức tạp, nơi các thế lực thù địch không ngừng sử dụng những thủ đoạn tinh vi hòng làm suy yếu nền tảng tư tưởng của Đảng, phá hoại khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Trước bối cảnh đó, thanh niên quân đội không chỉ là đối tượng được giáo dục, bồi đắp lý tưởng mà còn là những chiến sĩ tiên phong, là "pháo đài tư tưởng" vững chắc. Sự hiểu biết sâu sắc và niềm tin vững chắc vào lý tưởng cách mạng chính là "vũ khí" sắc bén nhất để họ tự "miễn dịch" trước những luồng thông tin sai lệch, độc hại. Với sự nhạy bén chính trị và kiến thức được trang bị, thanh niên quân đội chủ động nhận diện, đấu tranh không khoan nhượng với những luận điệu xuyên tạc lịch sử, phủ nhận thành quả cách mạng, hạ bệ thần tượng, kích động tư tưởng "tự diễn biến", "tự chuyển hóa". Đặc biệt, trên không gian mạng, nơi các thế lực thù địch lợi dụng để gieo rắc thông tin sai lệch, độc hại, thanh niên quân đội tích cực tham gia viết bài, bình luận, chia sẻ thông tin chính thống, phản bác kịp thời, có cơ sở khoa học và lý lẽ thuyết phục đối với các quan điểm sai trái, thù địch, góp phần định hướng dư luận, giữ vững sự ổn định tư tưởng trong quân đội và lan tỏa ra xã hội. Sự xung kích của thanh niên quân đội trên mặt trận này là "lá chắn thép" vững chắc, bảo vệ thành công nền tảng tư tưởng của Đảng, giữ vững bản chất cách mạng của Quân đội, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Năm là, xung kích trong công tác dân vận, phòng, chống thiên tai, dịch bệnh và bảo vệ môi trường.
Trong kỷ nguyên mới, vai trò xung kích của thanh niên quân đội không chỉ giới hạn trong các nhiệm vụ quân sự, quốc phòng thuần túy mà còn được thể hiện sinh động, hiệu quả thông qua công tác dân vận, tham gia phòng, chống thiên tai, dịch bệnh và bảo vệ môi trường. Họ chính là những "sứ giả" mang hình ảnh "Bộ đội Cụ Hồ" đến gần hơn với nhân dân, củng cố "thế trận lòng dân" vững chắc. Bằng sức trẻ, lòng nhiệt huyết và tinh thần "vì nhân dân phục vụ", thanh niên quân đội luôn là lực lượng đi đầu, có mặt ở những nơi khó khăn, gian khổ nhất, sẵn sàng chia sẻ, giúp đỡ nhân dân. Trong các đợt thiên tai, bão lũ, họ không quản hiểm nguy, xông pha cứu người, cứu tài sản, hỗ trợ nhân dân khắc phục hậu quả, sớm ổn định cuộc sống. Hình ảnh người lính trẻ dầm mình trong mưa lũ, gồng gánh đồ đạc giúp dân hay tận tình chăm sóc người già, trẻ em đã trở thành biểu tượng đẹp, lay động lòng người. Khi dịch bệnh bùng phát, như đại dịch Covid-19 vừa qua, thanh niên quân đội lại một lần nữa chứng tỏ vai trò xung kích, trở thành "lá chắn thép" ở tuyến đầu chống dịch. Họ tham gia trực chốt, kiểm soát, vận chuyển vật tư y tế, hỗ trợ các khu cách ly, thậm chí trực tiếp chăm sóc bệnh nhân, không ngại gian khổ, hy sinh. Bên cạnh đó, thanh niên quân đội còn tích cực tham gia các chương trình bảo vệ môi trường, trồng cây xanh, làm sạch biển, thu gom rác thải, góp phần xây dựng một môi trường sống trong lành, bền vững.
Tóm lại, lý luận đã chỉ ra, Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối của Đảng luôn khẳng định thanh niên là lực lượng tiên phong, là đội quân xung kích của sự nghiệp cách mạng trong mọi điều kiện, hoàn cảnh. Trong thực tiễn, đa số thanh niên quân đội đã phát huy tốt vai trò xung kích trên các mặt trận, từ huấn luyện, làm chủ vũ khí, trang bị hiện đại đến nghiên cứu khoa học, xây dựng đơn vị vững mạnh và công tác dân vận. Tuy nhiên, vẫn còn những hạn chế từ nhận thức đến hành động trong một bộ phận cán bộ, chiến sĩ và cả trong công tác quản lý, giáo dục tại một số đơn vị cần khắc phục. Vì vậy, việc nghiên cứu cơ sở lý luận và nội dung xung kích của thanh niên quân đội nhằm phát huy tiềm năng to lớn của họ trong kỷ nguyên mới là yếu tố then chốt để xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam "cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại", đáp ứng yêu cầu xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và thực hiện khát vọng xây dựng đất nước cường thịnh, phồn vinh, hạnh phúc trong kỷ nguyên mới.
Trung tá Nguyễn Tô Duy - Tham mưu trưởng Ban CHQS huyện Mê Linh, BTL Thủ đô Hà Nội
Thiếu tá Nguyễn Xuân Thúy- Nghiên cứu sinh Hệ 5, Học viện Chính trị
Tài liệu tham khảo:
1. Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh (2017), Báo cáo chính trị trình Đại hội Đoàn TNCS Hồ Chí Minh toàn quốc lần thức XI, Hà Nội, 2017.
3. Hồ Chí Minh (1968), "Lời nói chuyện với học sinh trường THCS Nhân Chính", Hồ Chí Minh toàn tập, tập 4, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1968, tr.52.
4. Hồ Chí Minh (1961), "Bài nói chuyện với học sinh, sinh viên về đạo đức cách mạng và lý tưởng sống", Hồ Chí Minh toàn tập, tập 15, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1961, tr.274 - 278.