Trong bản Di chúc thiêng liêng, Người căn dặn: "Đoàn viên và thanh niên ta nói chung là tốt, mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó khăn, có chí tiến thủ. Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng xã hội chủ nghĩa vừa "hồng" vừa "chuyên". Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết"[1]. Những chỉ dẫn quan trọng của Người là di sản quý báu của dân tộc và là nền tảng tư tưởng của Đảng trong lãnh đạo công tác bồi dưỡng, phát huy sức mạnh của thanh niên trong từng thời kỳ cách mạng.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa yêu nước
Chủ nghĩa yêu nước trong tư tưởng Hồ Chí Minh là sự gặp gỡ, tổng hòa của tư tưởng yêu nước Việt Nam chân chính; truyền thống, tinh hoa văn hóa của dân tộc ta với hệ tư tưởng tiên tiến của giai cấp công nhân mà chủ nghĩa Mác-Lênin là đại diện. Đó là sự hòa quyện giữa tư tưởng truyền thống và tư tưởng hiện đại, chứa đựng trong đó sức mạnh của dân tộc với sức mạnh thời đại. Tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa yêu nước được thể hiện qua các nội dung cơ bản như sau:
Một là, chủ nghĩa yêu nước là cội nguồn sức mạnh của dân tộc Việt Nam.
Dân tộc Việt Nam trong hàng ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ nước đã vun bồi tình cảm, tư tưởng yêu nước, ý chí kiên cường, bất khuất trong đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc và cuộc sống của nhân dân. Chủ nghĩa yêu nước truyền thống Việt Nam mang đậm những nét đặc sắc riêng của mình. Đó là tình yêu quê hương, yêu đất nước; yêu nước gắn với thương dân, dựa vào dân, lấy dân làm gốc; yêu nước gắn với khát vọng về tự do, hoà bình. Tất cả những giá trị đó luôn thống nhất, không tách rời nhau. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: "Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước"[2]. Chủ nghĩa yêu nước chính là cội nguồn sức mạnh đưa dân tộc Việt Nam vượt qua muôn vàn khó khăn, thử thách để đi đến những thắng lợi lừng lẫy năm châu, là giá trị thiêng liêng của toàn dân tộc Việt Nam, trở thành đặc trưng tiêu biểu cho tính cách của con người Việt Nam hùng cường, bất khuất.
Hai là, yêu nước phải gắn với yêu chủ nghĩa xã hội.
Trên tinh thần yêu nước của các sĩ phu, văn thân yêu nước, tư tưởng yêu nước của Hồ Chí Minh đã có sự kế thừa và phát triển mang tính thời đại, gắn liền với mục tiêu triệt để giải phóng dân tộc. Vì vậy, khi đọc được bản Sơ thảo Luận cương của Lênin về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa, Người đã đọc đi, đọc lại nhiều lần và qua lăng kính chủ nghĩa yêu nước chân chính, Người đã sung sướng, reo lên vui mừng khi tìm ra được con đường giải phóng dân tộc đúng đắn. Hồ Chí Minh đã từ chủ nghĩa yêu nước đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, tìm thấy con đường cứu nước, giải phóng dân tộc duy nhất đúng đắn, đó là "con đường cách mạng vô sản". Đây chính là con đường mà Hồ Chí Minh và dân tộc Việt Nam đang tìm kiếm. Người khẳng định: "Chỉ có chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản mới giải phóng được các dân tộc bị áp bức và những người lao động trên thế giới khỏi ách nô lệ"[3]. Từ đó, Người đã tin theo Lênin, tin theo Quốc tế cộng sản, trở thành người cộng sản Việt Nam đầu tiên khi bỏ phiếu tán thành Quốc tế thứ III của Lênin tại Đại hội Tour tháng 12-1920. Đây là mốc lịch sử quan trọng trong hành trình tìm đường cứu nước của Người, đánh dấu bước chuyển biến quyết định, nhảy vọt, thay đổi về chất trong nhận thức, tư tưởng và lập trường chính trị của Hồ Chí Minh. Theo Người, yêu Tổ quốc, yêu nhân dân phải gắn liền với yêu chủ nghĩa xã hội, vì chỉ có tiến lên chủ nghĩa xã hội thì dân mình mới được ấm no, Tổ quốc mới được giàu mạnh.
Ba là, chủ nghĩa yêu nước là động lực lớn của đất nước.
Chủ tịch Hồ Chí Minh thấu hiểu hơn ai hết chủ nghĩa yêu nước truyền thống quý báu của dân tộc. Người đã khơi dậy truyền thống yêu nước đó, phát huy được sức mạnh của nhân dân cùng với Đảng đứng lên làm cách mạng giành lại độc lập tự do cho dân tộc và hạnh phúc của nhân dân. Sức mạnh nội sinh to lớn từ chủ nghĩa yêu nước chính là cơ sở để xây dựng, củng cố khối đoàn kết dân tộc. Bởi trừ những thành phần phản động, tay sai cho đế quốc, thì dù là địa chủ hay nông dân, thương gia… đều là người nô lệ. Xây dựng Mặt trận dân tộc thống nhất để đại đoàn kết dân tộc là sự sáng tạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Phương châm đoàn kết các giai cấp, tầng lớp khác nhau của Người là "cầu đồng tồn dị". Minh chứng lịch sử đã cho thấy, đại đoàn kết dân tộc đã tạo sức mạnh vô địch giúp cho cách mạng nước ta đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác.
Bốn là, chủ nghĩa yêu nước chân chính gắn liền với chủ nghĩa quốc tế trong sáng của giai cấp công nhân.
Chủ nghĩa yêu nước trong tư tưởng Hồ Chí Minh luôn mang tinh thần quốc tế sâu sắc khi Người kết hợp hài hòa chủ nghĩa yêu nước với chủ nghĩa quốc tế, đoàn kết với nhân dân các nước vì mục tiêu giải phóng nhân dân khỏi áp bức, bóc lột, đoàn kết với nhân loại tiến bộ, vì hòa bình, công lý và tiến bộ xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: "Tinh thần yêu nước và tinh thần quốc tế liên hệ khăng khít với nhau"[4]. Người cũng chỉ rõ, mỗi dân tộc đều phải tự lực cánh sinh, dựa vào sức mình là chính, đồng thời tranh thủ sự giúp đỡ của các nước xã hội chủ nghĩa, sự ủng hộ của nhân loại tiến bộ và đồng thời tham gia vào nghĩa vụ quốc tế cao cả của mình. Hai cuộc cách mạng này phải tiến hành đồng thời, tác động hỗ trợ lẫn nhau. Người kêu gọi tất cả những người yêu nước phải đoàn kết lại, "vì có đoàn kết mới có lực lượng, có lực lượng mới giành được Độc lập, Tự do"[5]. Sự kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại để tạo thành sức mạnh tổng hợp to lớn đưa cách mạng Việt Nam đi đến thắng lợi hoàn toàn.
Cho đến nay, chủ nghĩa yêu nước vẫn luôn là giá trị cốt lõi của dân tộc Việt Nam. Đó là một trong những động lực quan trọng nhất góp phần gắn kết cộng đồng, giữ vững độc lập chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, giữ vững ổn định chính trị - xã hội và thúc đẩy đất nước phát triền. Đặc biệt, trong bối cảnh mới, càng đòi hỏi phải phát huy "tinh thần yêu nước" cao độ của mỗi người, đặc biệt là thế hệ thanh niên.
Ở bất cứ thời đại nào, thanh niên luôn là lực lượng tiên phong trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước. Sức trẻ cùng với lòng nhiệt huyết của mình, thanh niên Việt Nam không ngại khó khăn, gian khổ, hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ. Nhận thức về vai trò của thanh niên, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định, thanh niên là lực lượng quyết định sự phát triển của cách mạng, của dân tộc, "nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do các thanh niên"[6]. Để hoàn thành trọng trách lịch sử đó, đội ngũ thanh niên cần phải có ý chí vươn lên, đồng thời Đảng phải có trách nhiệm chăm lo, bồi dưỡng, giáo dục thanh niên thành lớp người "vừa hồng, vừa chuyên".
Cần thực hiện đồng bộ, hiệu quả các giải pháp
Đối với thanh niên quân đội, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng căn dặn: "Riêng về các chú, chính trị biểu hiện ra trong lúc đánh giặc"[7]. Với quan điểm "người trước, súng sau" trong xây dựng quân đội, Người khẳng định vai trò quan trọng trong xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị mà trong đó giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước là cội nguồn tạo nên sức mạnh chính trị - tinh thần của quân đội ta. Người khẳng định: "Quân đội ta rất trẻ tuổi. Từ ngày bắt đầu tổ chức đội du kích đầu tiên, đến Giải phóng quân, đến Vệ quốc quân đến nay, chưa đầy 10 năm. Thế mà ta đã đánh bại hai đế quốc quân sự có tiếng nhất thế giới: là Nhật và Pháp. Đó là vì tướng sĩ ta có lòng yêu nước rất nồng nàn, chí kiên nhẫn rất vững chắc, sự đoàn kết rất chặt chẽ và một kỷ luật rất nghiêm minh"[8]; "Với tinh thần quật cường và lực lượng vô tận của dân tộc ta, với lòng yêu nước và chí kiên quyết của nhân dân và quân đội ta, chúng ta có thể thắng lợi, chúng ta nhất định thắng lợi"[9].
Bởi vậy, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho cán bộ, chiến sĩ nói chung, trong đó nòng cốt là lực lượng thanh niên quân đội, Người nhấn mạnh: "trong trường này, chẳng những phải cố gắng học tập kỹ thuật cho ngày càng tiến bộ, mà còn phải giữ vững và phát triển truyền thống vẻ vang của quân đội ta. Trong lúc này có phong trào Thi đua yêu nước của toàn dân. Vậy nên ở trường cũng phải có cuộc thi đua yêu nước. Giáo viên thì thi đua tìm cách dạy cho dễ hiểu, cho chóng tiến bộ. Học sinh thì thi đua học cho chóng, cho nhiều, cho tốt."[10]. Cách tốt nhất để bồi dưỡng lòng yêu nước cho thanh niên quân đội là giáo dục truyền thống dân tộc và truyền thống cách mạng. Từ đó bồi đắp, củng cố cho tuổi trẻ quân đội hiểu được giá trị lịch sử, giá trị của cuộc sống hoà bình, tự do, độc lập, xây dựng cho mình hoài bão, khát vọng, ý chí, quyết tâm vượt lên khó khăn, thử thách; có tinh thần đoàn kết, chia sẻ, tương thân, tương ái, sẵn sàng cống hiến và hy sinh vì lợi ích của quốc gia, dân tộc.
Dưới sự giáo dục, rèn luyện của Đảng và chủ tịch Hồ Chí Minh, qua các thời kỳ lịch sử cách mạng, các thế hệ thanh niên quân đội luôn là lực lượng quả cảm, tiên phong trong các phong trào cách mạng, không ngại gian khổ, hy sinh vì độc lập, tự do của dân tộc. Trong giai đoạn hiện nay, tiếp nối truyền thống quý giá của cha ông để lại, thanh niên quân đội không ngừng ra sức phấn đấu lao động, học tập, rèn luyện về mọi mặt, có ý chí vươn lên trong cuộc sống. Họ có nhận thức và thái độ chính trị đúng đắn, kiên quyết đấu tranh những biểu hiện sai trái trong đạo đức và lối sống, có sức đề kháng và còn là lực lượng to lớn trong việc làm thất bại mọi âm mưu "diễn biến hoà bình" của các thế lực thù địch nhằm gây tổn hại đến sự phát triển của đất nước. Minh chứng cho chủ nghĩa yêu nước vẫn luôn là kim chỉ nam cho mọi suy nghĩ và hành động của thanh niên quân đội, hình thành nên một thế hệ thanh niên quân đội nhiệt tình, dám làm, dám chịu trách nhiệm và luôn muốn được cống hiến, phụng sự vì một nước Việt Nam hùng mạnh và văn hiến.
Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm là cơ bản, vẫn còn một bộ phận thanh niên quân đội sống thiếu lý tưởng, suy thoái về đạo đức, lối sống, lãng quên truyền thống cách mạng của Đảng và dân tộc, bàng quan trước tình hình của đất nước; chưa xác định tốt trách nhiệm của thanh niên nói chung và bản thân nói riêng trong tham gia các hoạt động đoàn thể, xã hội. Vì vậy, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên quân đội theo tư tưởng Hồ Chí Minh là việc làm vừa cấp thiết, vừa thường xuyên, trong đó cần chú trọng thực hiện tốt những giải pháp cơ bản sau:
Một là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, người chỉ huy, cơ quan chính trị đối với hoạt động bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho đoàn viên, thanh niên trong quân đội. Đây là giải pháp quan trọng, bảo đảm cho hoạt động bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên quân đội phát huy được sức mạnh tổng hợp từ sự hợp lực của các chủ thể và khai thác mọi thế mạnh và ưu thế riêng của từng chủ thể. Bởi vì, sự hình thành chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên quân đội là sản phẩm của nhiều yếu tố khách quan, chủ quan, với sự tham gia tích cực, có trách nhiệm của các tổ chức, các lực lượng. Phát huy vai trò, trách nhiệm của các tổ chức, các lực lượng trong bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên, trong đó chú trọng phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, trách nhiệm, quyền hạn của các tổ chức, các lực lượng khi tham gia. Bên cạnh đó, việc bồi dưỡng phải được tiến hành thường xuyên, liên tục, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chức, lực lượng trong và ngoài đơn vị.
Hai là, xác định mục tiêu, kế hoạch bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước phù hợp với trình độ nhận thức và đặc điểm tâm lý của thanh niên quân đội. Trên cơ sở đó, tiến hành bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên quân đội phải gắn xây dựng kế hoạch, nội dung, hình thức và phương pháp bồi dưỡng với trình độ nhận thức và đặc điểm tâm lý của họ. Trên cơ sở thực hiện kinh nghiệm này, cần tạo lập sự đồng bộ giữa xác định mục tiêu, xây dựng kế hoạch, nội dung, chương trình giáo dục với hình thức, biện pháp giáo dục, hướng vào hình thành những phẩm chất nhân cách của người quân nhân cách mạng. Hơn nữa, nội dung, hình thức bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước phải khoa học, phù hợp với đặc điểm nhiệm vụ và đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi của đoàn viên, thanh niên nhằm đạt hiệu quả bồi dưỡng cao nhất.
Ba là, kết hợp chặt chẽ giữa xây và chống, giữa bồi dưỡng và tự bồi dưỡng để hình thành, phát triển chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên quân đội. Mục đích tiến hành bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên quân đội là nhằm truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng; truyền thống của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh; bản chất, truyền thống của quân đội, mục tiêu lý tưởng của người đoàn viên thanh niên; qua đó nâng cao tri thức toàn diện, bồi dưỡng tình cảm, củng cố niềm tin, xây dựng động cơ phấn đấu và ý chí phấn đấu đúng đắn, thường xuyên, liên tục giúp cho họ hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Xây và chống là hai mặt thống nhất nhưng không đồng nhất trong quá trình tiến hành bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên quân đội. Cùng với việc xây dựng những nhân tố tích cực, quá trình bồi dưỡng đồng thời phải đấu tranh phá bỏ và cải tạo những nhân tố lạc hậu, tiêu cực, hạn chế trong bản thân mỗi đoàn viên, thanh niên.
Chủ nghĩa yêu nước là mạch nguồn dân tộc, giá trị tinh thần to lớn nhất của đất nước, như dòng sữa nuôi dưỡng tâm hồn, bản lĩnh, nhân cách cao đẹp của con người Việt Nam. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn coi trọng công tác giáo dục, bồi dưỡng thanh niên phát triển toàn diện, mà đầu tiên theo Người cần khơi dậy tinh thần yêu nước cho thanh niên. Hiện nay, trước yêu cầu của nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nhiệm vụ của quân đội tiếp tục có những bước phát triển mới và đặt ra yêu cầu ngày càng cao hơn. Với vai trò là lực lượng nòng cốt, xung kích, đi đầu, lòng yêu nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa của thanh niên quân đội cần được tiếp tục bồi dưỡng, hun đúc, lan tỏa mạnh mẽ hơn nữa và biến thành hành động cách mạng cụ thể góp phần vào xây dựng đất nước phát triển bền vững, phồn vinh, văn minh và hạnh phúc.
Trung tá, Ths. Nguyễn Công Ước - Trường Đại học Nguyễn Huệ
Tài liệu tham khảo
1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, II, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021
2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Chỉ thị số 42-CT/TW, ngày 24/3/2015 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ giai đoạn 2015 -2030
3. Trần Văn Giàu: Giá trị tinh thần truyền thống, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011.
4. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011.
Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 622 ↑
Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 38 ↑
Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 12, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 53 ↑
Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 8, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 272 ↑
Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 553 ↑
Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 216 ↑
Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 218 ↑
Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 541 ↑
Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 558 ↑
Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 541 ↑