Đặt vấn đề
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và những thách thức mới mà thế giới đối mặt, Việt Nam, với vị trí chiến lược của mình, đang nỗ lực xây dựng một nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững. Chủ nghĩa xã hội, với những giá trị cốt lõi về hòa bình, công bằng và tiến bộ xã hội, đã được Đảng Cộng sản Việt Nam lựa chọn là con đường phát triển lâu dài và ổn định. Mặc dù trải qua gần 40 năm đổi mới, đất nước đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, nhưng vẫn còn không ít khó khăn, thử thách cần giải quyết. Việc xác định rõ tầm nhìn chiến lược trong giai đoạn mới là yếu tố then chốt để đảm bảo sự phát triển bền vững và nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế. Tầm nhìn chiến lược này không chỉ là sự tiếp nối những giá trị của chủ nghĩa xã hội mà còn phải linh hoạt, sáng tạo trong việc ứng dụng khoa học công nghệ, phát triển nền kinh tế xanh và phát huy sức mạnh của toàn dân.
NỘI DUNG
1. Quan điểm nền tảng của Đảng Cộng sản về chủ nghĩa xã hội
1.1. Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh
Chủ nghĩa Mác – Lênin là nền tảng lý luận của chủ nghĩa xã hội, khẳng định sự chuyển biến tất yếu từ chủ nghĩa tư bản sang chủ nghĩa cộng sản thông qua giai đoạn quá độ là chủ nghĩa xã hội. C.Mác và Ph.Ăngghen cho rằng đây là xã hội không còn áp bức, bất công, trong đó tư liệu sản xuất thuộc sở hữu công cộng, thay thế cho chế độ tư hữu tư bản chủ nghĩa vốn gây phân hóa giàu nghèo.
Trong điều kiện lịch sử đặc thù, Việt Nam lựa chọn con đường đi lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua giai đoạn tư bản chủ nghĩa, từ một nước nông nghiệp lạc hậu. Quan điểm này phù hợp với tư tưởng Hồ Chí Minh khi Người khẳng định con đường cách mạng vô sản là con đường duy nhất để giải phóng dân tộc.
Tư tưởng Hồ Chí Minh nhấn mạnh sự kết hợp giữa truyền thống dân tộc và tinh hoa nhân loại. Người cho rằng xây dựng xã hội mới không có nghĩa phủ nhận hoàn toàn cái cũ, mà phải kế thừa giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời tiếp thu khoa học, công nghệ và phương thức quản trị hiện đại. Trong quá trình phát triển, Việt Nam đã vận dụng hài hòa tinh thần đoàn kết, tương thân tương ái với yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Hồ Chí Minh cũng khẳng định phát triển kinh tế phải gắn liền với công bằng xã hội để "không ai bị bỏ lại phía sau". Tư tưởng này được thể hiện qua các chính sách an sinh, xóa đói giảm nghèo, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền và tầng lớp.
Như vậy, chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh vừa xác định mục tiêu, vừa định hình phương pháp, đường lối chiến lược, trở thành kim chỉ nam cho Đảng Cộng sản Việt Nam trong xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
1.2. Đặc trưng của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
Chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam mang những đặc trưng riêng, được hình thành dựa trên sự kế thừa tư tưởng Hồ Chí Minh và lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, đồng thời phù hợp với điều kiện thực tiễn của đất nước. Các đặc trưng này không chỉ thể hiện mục tiêu phát triển mà còn xác định phương pháp và cách thức xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Thứ nhất, chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam có mục tiêu "Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh". Mục tiêu cốt lõi của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là hướng tới một xã hội mà mọi người dân đều được sống trong môi trường hòa bình, ấm no, tự do và hạnh phúc. Đại hội XIII của Đảng khẳng định: "Chủ nghĩa xã hội mà Việt Nam xây dựng là một xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh".
Thứ hai, do nhân dân làm chủ. Chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam đặt quyền lực thuộc về nhân dân. Nhân dân là trung tâm và chủ thể của mọi hoạt động, với hệ thống chính trị được tổ chức nhằm phát huy tối đa quyền làm chủ của nhân dân trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị và xã hội.
Thứ ba, có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp. Nền kinh tế Việt Nam trong chủ nghĩa xã hội không chỉ hướng đến tăng trưởng mà còn phát triển theo hướng bền vững, kết hợp chặt chẽ giữa lực lượng sản xuất hiện đại và các quan hệ sản xuất mang tính xã hội chủ nghĩa.
Thứ tư, có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc: Văn hóa được xem là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa mang tính kế thừa truyền thống dân tộc, vừa hội nhập với những giá trị văn minh, tiến bộ của nhân loại.
Thứ năm, con người được phát triển toàn diện, có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc. Chủ nghĩa xã hội hướng đến xây dựng một xã hội mà trong đó con người được giải phóng khỏi mọi áp bức, bất công, được phát triển cả về trí tuệ, đạo đức và thể chất.
Thứ sáu, có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân: Nhà nước Việt Nam được xây dựng theo mô hình pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đảm bảo công lý, bảo vệ quyền lợi chính đáng của nhân dân và tổ chức hoạt động xã hội một cách công bằng, minh bạch.
Thứ bảy, có quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước trên thế giới: Chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam không tách rời thế giới mà chủ trương hội nhập quốc tế một cách toàn diện, xây dựng quan hệ hợp tác bình đẳng, hữu nghị với tất cả các quốc gia, vì hòa bình và phát triển.
Thứ tám, bảo vệ môi trường bền vững: Đặc trưng này thể hiện sự nhấn mạnh của Đảng Cộng sản về phát triển kinh tế đi đôi với bảo vệ môi trường, hướng đến xây dựng nền kinh tế xanh và một xã hội thân thiện với thiên nhiên, đảm bảo các thế hệ mai sau có môi trường sống lành mạnh.
Các đặc trưng này không chỉ phản ánh mục tiêu dài hạn của Đảng mà còn là kim chỉ nam cho những chính sách và hành động thực tế, hướng tới một Việt Nam phát triển bền vững, hòa nhập quốc tế và giữ vững bản sắc dân tộc.
2. Thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
2.1. Thành tựu đạt được trong quá trình đổi mới (từ 1986 đến nay)
Qua gần bốn thập kỷ đổi mới, Việt Nam đạt nhiều thành tựu quan trọng, thể hiện qua tám đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa xã hội.
Một là, hướng tới mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh". Năm 2023, GDP tăng 5,05%, thu nhập bình quân đạt 4.500 USD, tỷ lệ hộ nghèo dưới 4%.
Hai là, nhân dân làm chủ, được tham gia giám sát, phản biện chính sách. Các hoạt động chất vấn, tiếp xúc cử tri minh bạch hơn; chính phủ điện tử tạo điều kiện cho người dân tham gia quản lý.
Ba là, nền kinh tế phát triển cao, dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất tiến bộ. Năm 2023, công nghiệp – xây dựng chiếm gần 29% GDP; nhiều chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, hợp tác xã được triển khai.
Bốn là, nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, với nhiều sự kiện quảng bá văn hóa ra thế giới và phong trào xây dựng đời sống văn hóa cơ sở.
Năm là, con người được phát triển toàn diện. Năm 2023, 92% dân số có bảo hiểm y tế; giáo dục, đào tạo nghề đổi mới, giúp giảm thất nghiệp thanh niên xuống dưới 5%.
Sáu là, Nhà nước pháp quyền XHCN tiếp tục hoàn thiện, đặc biệt với Luật Đất đai sửa đổi và kết quả rõ rệt trong phòng chống tham nhũng.
Bảy là, mở rộng quan hệ quốc tế, ký kết nhiều FTA, đưa xuất khẩu đạt 372 tỷ USD, tăng cường hợp tác với Mỹ, Nhật, EU.
Tám là, phát triển bền vững gắn với bảo vệ môi trường, triển khai nhiều dự án năng lượng tái tạo, đứng đầu ASEAN về điện mặt trời và điện gió.
Các đặc trưng của chủ nghĩa xã hội là kim chỉ nam định hướng cho sự phát triển toàn diện và bền vững của Việt Nam. Qua những thành tựu trong giai đoạn 2023 - 2024, có thể khẳng định rằng con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam không chỉ là sự lựa chọn lịch sử, mà còn là phương thức tối ưu để đạt tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
2.2. Những hạn chế và thách thức
Trong quá trình phát triển, Việt Nam còn đối mặt với nhiều vấn đề cần giải quyết.
Thứ nhất, khoảng cách giàu nghèo và bất bình đẳng xã hội vẫn lớn. Theo Ngân hàng Thế giới (2022), 20% dân số giàu nhất chiếm 50% tổng thu nhập, trong khi 20% nghèo nhất chỉ chiếm 5%. Điều này đặt ra yêu cầu phải có chính sách phân phối công bằng hơn và tạo cơ hội tiếp cận bình đẳng cho mọi tầng lớp.
Thứ hai, cải cách thể chế và hiệu lực quản lý nhà nước còn hạn chế. Chỉ số nhận thức tham nhũng (2021) của Việt Nam ở mức trung bình thấp, cho thấy cần đẩy mạnh phòng chống tham nhũng, nâng cao tính minh bạch. Văn kiện Đại hội XIII nhấn mạnh xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN trong sạch, vững mạnh và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN.
Thứ ba, thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu và dịch bệnh tác động nghiêm trọng. Báo cáo LHQ (2023) cảnh báo đồng bằng sông Cửu Long có thể mất 10–12% diện tích đất vào năm 2050 nếu không ứng phó kịp thời. Đại dịch COVID-19 cũng bộc lộ hạn chế của hệ thống y tế và năng lực ứng phó khẩn cấp. Đại hội XIII yêu cầu chủ động phòng chống thiên tai, dịch bệnh và bảo vệ môi trường bền vững.
3. Tầm nhìn chiến lược của Đảng trong giai đoạn mới
3.1. Các văn kiện Đảng định hướng phát triển
Đại hội XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam xác định mục tiêu đến năm 2030 đưa đất nước trở thành quốc gia đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; và đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao.
Một trong ba đột phá chiến lược là chuyển đổi số, tập trung phát triển kinh tế số, chính phủ số và xã hội số. Năm 2022, kinh tế số đóng góp khoảng 14% GDP, mục tiêu đạt 20% vào năm 2025.
Kinh tế xanh được coi là xu thế tất yếu, gắn với cam kết tại COP26 về giảm phát thải và đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Văn kiện Đảng nhấn mạnh phát triển kinh tế phải đi đôi với bảo vệ môi trường, sử dụng bền vững tài nguyên, thích ứng biến đổi khí hậu.
Dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV tiếp tục khẳng định quan điểm chỉ đạo: kiên định, đồng thời vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; kiên định đẩy mạnh đổi mới toàn diện và xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh. Đồng thời, gắn kết nghiên cứu lý luận với tổng kết thực tiễn để hoạch định và thực hiện chính sách phù hợp, nhằm xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN
3.2. Vai trò của Đảng trong lãnh đạo và điều hành
Một là, Đảng Cộng sản Việt Nam tiếp tục khẳng định kiên định mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội, dựa trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Sự lãnh đạo của Đảng là yếu tố quyết định để giữ vững ổn định chính trị, đảm bảo sự thống nhất trong xã hội và định hướng phát triển quốc gia.
Hai là, đổi mới tư duy lãnh đạo, đặc biệt trong quản trị quốc gia, là yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và sự thay đổi nhanh chóng của thế giới. Đảng đã đề ra các giải pháp nâng cao năng lực quản trị, bao gồm tăng cường phân cấp, phân quyền, và sử dụng hiệu quả nguồn lực quốc gia. Đồng thời, việc ứng dụng công nghệ hiện đại trong quản lý và điều hành là yếu tố quan trọng để đáp ứng yêu cầu thời kỳ mới.
KẾT LUẬN
Chủ nghĩa xã hội được khẳng định là con đường duy nhất phù hợp với điều kiện lịch sử và văn hóa của Việt Nam, đảm bảo các giá trị cốt lõi như hòa bình, công bằng và tiến bộ xã hội. Đảng Cộng sản Việt Nam nhấn mạnh rằng, chỉ có chủ nghĩa xã hội mới giải quyết được các vấn đề căn bản của xã hội và hướng đến sự phát triển bền vững, hài hòa giữa các lợi ích kinh tế, chính trị và xã hội. Theo Hồ Chí Minh, "Chủ nghĩa xã hội là con đường tất yếu để giải phóng dân tộc, giải phóng con người". Tầm nhìn trong tương lai của Đảng là tiếp tục hoàn thiện mô hình chủ nghĩa xã hội hiện đại, bền vững, dựa trên nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, phát triển khoa học công nghệ và bảo vệ môi trường. Điều này chỉ có thể thành công khi phát huy được vai trò của toàn dân trong việc hiện thực hóa chiến lược, tạo sức mạnh đoàn kết để vượt qua thách thức và xây dựng một Việt Nam giàu mạnh, công bằng và văn minh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Bộ Công Thương (2023), Báo cáo tình hình xuất nhập khẩu và các chỉ tiêu phát triển ngành công thương năm 2023, https://moit.gov.vn/ Chính phủ (2023), Báo cáo kết quả thực hiện các chỉ tiêu kinh tế xã hội năm 2023 và nhiệm vụ năm 2024, Hà Nội, tr.8-13 C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), Tư bản, Tập I, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội Đại biểu lần thứ XIII, Tập I, II, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội. Đảng Cộng sản Việt Nam (2024), Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 5, 6, 8, 9, 10, 11 Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội. Tổng cục Thống kê (2023), Thông báo số liệu thống kê về tình hình kinh tế - xã hội năm 2023, https://www.gso.gov.vn/ Nguyễn Phú Trọng (2021), Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.
Đỗ Hoàng Xa*
Trường Cao đẳng nghề Việt Nam - Hàn Quốc Cà Mau
Nguyễn Thị Ái Mỹ*
Trường đại học Trà Vinh