Chủ tịch Hồ Chí Minh, với tầm nhìn vượt thời đại, đã khẳng định: "Đâu cần thanh niên có, đâu khó có thanh niên". Đây là lời hiệu triệu bất hủ, không chỉ khơi dậy tinh thần xung kích của thế hệ trẻ mà còn là kim chỉ nam trong sự nghiệp cách mạng. Ngày nay, trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình mạnh mẽ bằng chuyển đổi số và hội nhập quốc tế sâu rộng, lời dạy thiêng liêng ấy của Bác Hồ không chỉ vẹn nguyên giá trị, mà còn trở nên đặc biệt cấp thiết, soi sáng con đường hành động và tư duy của tuổi trẻ Việt Nam.
1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của thanh niên – Tư duy nhạy bén và tầm nhìn thời đại
Ngay từ rất sớm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận thức sâu sắc vai trò chiến lược của thanh niên trong sự nghiệp cách mạng. Theo Người, thanh niên là rường cột của nước nhà, chủ nhân tương lai của đất nước, là lực lượng quyết định sự hưng thịnh hay suy vong của dân tộc. Trong di sản tư tưởng của Người, thanh niên không chỉ là lớp người kế tục sự nghiệp cách mạng, mà còn là lực lượng xung kích, đảm nhận những nhiệm vụ nặng nề, gian khổ nhất vì mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Người nhấn mạnh: "Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà. Nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh, một phần lớn là do các thanh niên".
Thực tiễn cách mạng Việt Nam là minh chứng sinh động cho tính đúng đắn trong tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh niên. Từ những năm đầu kháng chiến chống thực dân, đế quốc, các phong trào thanh niên như "Thanh niên xung phong", "Ba sẵn sàng", "Năm xung phong" đã trở thành biểu tượng của tinh thần "Đâu cần thanh niên có, việc gì khó có thanh niên". Hàng vạn thanh niên đã không ngại hiểm nguy, rời xa mái ấm gia đình để dấn thân trên các mặt trận, từ mở đường Trường Sơn, vận chuyển lương thực, vũ khí đến chiến đấu nơi tuyến lửa, sẵn sàng hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc. Tinh thần đó mãi mãi không phai mờ theo năm tháng. Bước vào thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế, thanh niên Việt Nam tiếp tục khẳng định vai trò nòng cốt trên các mặt trận mới, từ phát triển kinh tế, làm chủ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo đến gìn giữ bản sắc văn hóa và bảo vệ an ninh quốc gia. Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh niên càng thể hiện rõ tầm vóc thời đại, trở thành kim chỉ nam định hướng lý tưởng, hành động cho thế hệ trẻ.
Có thể khẳng định, tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh niên không chỉ phản ánh chiều sâu triết lý phát triển con người mà còn là sự kết tinh của tinh thần cách mạng, của khát vọng dựng xây một nước Việt Nam độc lập, hùng cường. Đó là di sản tư tưởng quý báu, đặt nền móng cho chiến lược phát triển con người – trước hết là phát triển thanh niên trong kỷ nguyên hội nhập và chuyển đổi số hiện nay.
2. Thực trạng vai trò của thanh niên Việt Nam trong thời đại số
Trong kỷ nguyên chuyển đổi số và hội nhập quốc tế, thanh niên Việt Nam đã kế thừa và phát huy mạnh mẽ tinh thần "Đâu cần thanh niên có", thể hiện qua những đóng góp nổi bật và vai trò tiên phong trong nhiều lĩnh vực. Thanh niên là lực lượng đi đầu trong đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, với hàng loạt startup công nghệ như Tiki, TopCV, ELSA Speak, Vuihoc.vn hay Axie Infinity, khẳng định khả năng làm chủ công nghệ cao, góp phần đưa Việt Nam vươn ra thị trường quốc tế. Họ cũng dẫn đầu trong tiếp cận tri thức mới, với thành tích xuất sắc tại các kỳ thi Olympic quốc tế, nghiên cứu khoa học về trí tuệ nhân tạo, năng lượng tái tạo, và bảo vệ môi trường, cùng sự đóng góp chất xám của du học sinh trở về khởi nghiệp. Trên không gian mạng, thanh niên tích cực bảo vệ Tổ quốc bằng cách tham gia các đội hình tuyên truyền như "cờ đỏ", "hồng kỳ", sử dụng kỹ năng công nghệ để phản bác thông tin sai trái và lan tỏa giá trị tích cực trên các nền tảng số như Facebook, TikTok, YouTube. Các phong trào do Đoàn TNCS Hồ Chí Minh phát động như "Thanh niên tình nguyện", "Tuổi trẻ sáng tạo", "Mùa hè xanh" hay "Thanh niên tiên phong chuyển đổi số" đã thu hút hàng triệu bạn trẻ, góp phần hỗ trợ cộng đồng, phát triển cơ sở hạ tầng và giải pháp công nghệ.
Tuy nhiên, thanh niên Việt Nam cũng đối mặt với nhiều thách thức. Một bộ phận chưa nhận thức đầy đủ về trách nhiệm với đất nước, dễ bị cuốn vào lối sống hưởng thụ, chạy theo giá trị lệch lạc, làm suy giảm tinh thần cống hiến truyền thống. Sự phụ thuộc quá mức vào mạng xã hội dẫn đến thiếu kỹ năng thực tiễn, tư duy phản biện yếu, và nguy cơ bị ảnh hưởng bởi trào lưu tiêu cực hoặc thông tin giả. Trong bối cảnh hội nhập, thanh niên phải đối mặt với thách thức giữ gìn bản sắc dân tộc trước sự xâm nhập của văn hóa ngoại lai qua internet và toàn cầu hóa. Những khó khăn này đòi hỏi thanh niên cần chuyển mình mạnh mẽ, không chỉ thích nghi mà còn dẫn dắt xu thế, tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong trong công cuộc phát triển đất nước ở thời kỳ mới.
3. Trách nhiệm của thanh niên trong thời kỳ chuyển đổi số và hội nhập quốc tế
Bước vào thời kỳ phát triển mới, thanh niên Việt Nam không chỉ là người thụ hưởng thành quả của đất nước mà còn là lực lượng trung tâm kiến tạo tương lai. Để xứng đáng với niềm tin của Đảng, Nhà nước và Nhân dân, thanh niên cần nhận thức sâu sắc trách nhiệm của mình và chủ động rèn luyện, cống hiến bằng những hành động cụ thể, thiết thực.
Thứ nhất, củng cố bản lĩnh chính trị và năng lực làm chủ không gian tư tưởng.
Trong bối cảnh thông tin đa chiều, các thế lực phản động lợi dụng mạng xã hội để gieo rắc tư tưởng lệch lạc, thanh niên cần kiên định với lý tưởng cách mạng, trung thành tuyệt đối với Đảng, với Tổ quốc và Nhân dân. Không chỉ dừng lại ở việc "miễn nhiễm" với thông tin xấu độc, thanh niên cần tích cực tham gia các phong trào bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác quan điểm sai trái, lan tỏa giá trị tích cực, góp phần làm trong sạch không gian mạng, giữ vững trận địa tư tưởng trong kỷ nguyên số.
Thứ hai, nâng cao tư duy toàn cầu, hành động sáng tạo gắn với lợi ích cộng đồng.
Thanh niên cần trang bị tầm nhìn chiến lược, tư duy hội nhập, kỹ năng giải quyết vấn đề trong môi trường đa văn hóa. Tuy nhiên, khát vọng lớn cần được thể hiện qua những việc làm cụ thể tại địa phương, như phát triển các giải pháp công nghệ hỗ trợ sản xuất nông nghiệp thông minh, dạy học trực tuyến cho học sinh vùng khó khăn, hoặc tham gia khởi nghiệp gắn với bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Tinh thần toàn cầu nhưng hành động địa phương chính là thước đo trách nhiệm công dân trong thời đại số.
Thứ ba, khơi dậy và hiện thực hóa khát vọng cống hiến cho đất nước.
Thanh niên không chỉ học để lập thân, lập nghiệp, mà còn cần rèn luyện ý chí vượt khó, dấn thân vì cộng đồng, đặc biệt trong những tình huống khẩn cấp và gian khó. Tinh thần ấy từng được khẳng định trong đội ngũ tình nguyện viên phòng, chống dịch COVID-19; và ngày nay, đang được kế thừa bởi lực lượng trẻ tham gia phòng, chống thiên tai, xung phong tình nguyện nơi biên giới, hải đảo, hay tham gia xây dựng nông thôn mới, chuyển giao kỹ thuật số cho người dân vùng sâu, vùng xa.
Thứ tư, phát triển năng lực số và đạo đức số.
Trước yêu cầu xây dựng "công dân số" trong kỷ nguyên mới, thanh niên không chỉ làm chủ công nghệ mà còn vận dụng công nghệ vào học tập, lao động và quản lý hiệu quả. Ngoài ra, cần rèn luyện năng lực đánh giá, sàng lọc thông tin, bảo mật dữ liệu cá nhân và thể hiện văn hóa ứng xử văn minh trên nền tảng số. Thanh niên phải là lực lượng tiên phong trong việc thúc đẩy xã hội số, kinh tế số.
Thứ năm, giữ gìn và lan tỏa bản sắc văn hóa dân tộc trong môi trường toàn cầu hóa.
Trong khi tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, thanh niên cần ý thức sâu sắc về trách nhiệm bảo vệ giá trị truyền thống, làm chủ tiếng Việt, tôn vinh di sản văn hóa dân tộc qua các hình thức sáng tạo mới: từ nghệ thuật số, phim tài liệu, đến các chiến dịch truyền thông quảng bá áo dài, ẩm thực Việt, nhạc dân tộc... ra thế giới. Việc đưa văn hóa dân tộc lên nền tảng toàn cầu không chỉ là một cách thể hiện lòng tự hào mà còn là góp phần khẳng định vị thế Việt Nam trong dòng chảy văn minh nhân loại.
Trong hành trình xây dựng đất nước phồn vinh, hiện thực hóa khát vọng Việt Nam hùng cường vào giữa thế kỷ XXI, thế hệ thanh niên hôm nay phải luôn khắc ghi lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: "Không có gì quý hơn độc lập, tự do", biến lý tưởng cao đẹp thành động lực hành động, kết tinh khát vọng cá nhân với sứ mệnh cộng đồng, để mỗi người trẻ thực sự là một "hạt nhân đổi mới", "người công dân kiểu mẫu" trong thời đại mới.
4. Một số giải pháp phát huy vai trò thanh niên trong thời kỳ chuyển đổi số và hội nhập
Để phát huy tối đa vai trò xung kích, sáng tạo và trách nhiệm của thanh niên trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập quốc tế hiện nay, cần triển khai đồng bộ một số giải pháp sau:
Một là, tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, bản lĩnh chính trị cho thanh niên trong môi trường số.
Các cấp ủy, tổ chức Đoàn cần đẩy mạnh đổi mới nội dung, hình thức giáo dục chính trị tư tưởng phù hợp với xu thế công nghệ hiện đại. Ưu tiên ứng dụng các nền tảng trực tuyến, mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo để tổ chức diễn đàn, tọa đàm, podcast truyền cảm hứng về tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ nghĩa Mác – Lênin, truyền thống yêu nước, từ đó giúp thanh niên hình thành "miễn dịch tư tưởng" trước những tác động tiêu cực trên không gian mạng.
Hai là, phát triển mạnh mẽ các mô hình "thanh niên số", làm nòng cốt trong công cuộc chuyển đổi số quốc gia.
Mỗi địa phương, cơ sở Đoàn cần xây dựng và nhân rộng các đội hình "thanh niên chuyển đổi số cộng đồng", hỗ trợ người dân và doanh nghiệp tiếp cận công nghệ số, sử dụng dịch vụ công trực tuyến. Đồng thời, khuyến khích thanh niên khởi nghiệp số, nghiên cứu và phát triển các nền tảng "Make in Vietnam" phục vụ đời sống xã hội, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
Ba là, hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ thanh niên học tập, nghiên cứu khoa học và khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.
Nhà nước và các tổ chức chính trị – xã hội cần tăng cường đầu tư cho các quỹ phát triển tài năng trẻ, vườn ươm công nghệ, học bổng nghiên cứu khoa học. Ưu tiên thanh niên tham gia các đề án quốc gia về trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, công nghệ lượng tử, an ninh mạng... Đặc biệt, cần tạo điều kiện để thanh niên nông thôn tiếp cận tri thức mới, từ đó thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng, miền.
Bốn là, xây dựng môi trường văn hóa số lành mạnh, cổ vũ thanh niên bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.
Các cơ quan quản lý cần hoàn thiện hành lang pháp lý để xử lý hiệu quả các hành vi tuyên truyền trái pháp luật trên mạng xã hội. Song song đó, khuyến khích thanh niên sáng tạo các sản phẩm văn hóa số mang đậm giá trị truyền thống – từ video, podcast, game, phim tài liệu đến các nền tảng quảng bá văn hóa Việt ra thế giới. Tổ chức Đoàn các cấp cần phát động các cuộc thi "Mỗi thanh niên – một câu chuyện văn hóa số", "Tuổi trẻ lan tỏa hồn Việt", gắn kết văn hóa dân tộc với tinh thần thời đại.
Năm là, nâng cao năng lực hội nhập quốc tế cho thanh niên, hướng tới hình mẫu "công dân toàn cầu – gốc Việt".
Thanh niên cần được trang bị kỹ năng ngoại ngữ, tư duy đa chiều, năng lực số và ý thức công dân toàn cầu. Các chương trình giao lưu quốc tế, trao đổi học thuật, thực tập, tình nguyện nước ngoài cần được đẩy mạnh nhằm giúp thanh niên tiếp cận tri thức, văn hóa quốc tế, đồng thời truyền tải giá trị Việt Nam đến bạn bè năm châu.
Trong dòng chảy mạnh mẽ của thời đại chuyển đổi số và hội nhập quốc tế, thanh niên Việt Nam đang đứng trước một giai đoạn lịch sử đầy cơ hội và thách thức. Tinh thần "Đâu cần thanh niên có" không chỉ mang giá trị lịch sử mà còn là lời hiệu triệu sống động, truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ trên hành trình phụng sự Tổ quốc. Giữa kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, thanh niên không thể đứng bên lề cuộc cách mạng công nghệ và toàn cầu hóa. Họ phải là những người tiên phong giàu lý tưởng, vững vàng chính trị, tinh thông công nghệ, sẵn sàng hành động vì cộng đồng và khát vọng dựng xây một nước Việt Nam hùng cường, thịnh trị. Để tinh thần ấy lan tỏa sâu rộng và hiện thực hóa bằng những hành động cụ thể, cần có sự chung tay của cả hệ thống chính trị, sự đầu tư có chiều sâu vào giáo dục, đào tạo và môi trường sáng tạo cho thanh niên. Mỗi tổ chức, mỗi gia đình và mỗi cá nhân cần coi việc bồi dưỡng thế hệ trẻ không chỉ là trách nhiệm, mà là chiến lược trụ cột cho tương lai quốc gia. Hơn bao giờ hết, trong kỷ nguyên mà vận mệnh đất nước gắn liền với tri thức, công nghệ và bản lĩnh hội nhập, thanh niên chính là lực lượng kiến tạo tương lai, là hiện thân của niềm tin, của khát vọng vươn lên, và là nhịp đập của một dân tộc đang vươn mình mạnh mẽ trên bản đồ thế giới.
Tài liệu thao khảo:
1. Ban Tuyên giáo Trung ương (2020), Tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh niên và công tác thanh niên, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội.
2. Bộ Thông tin và Truyền thông (2020). Chiến lược chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 (Quyết định số 749/QĐ-TTg).
3. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 4, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.
4. Tạp chí Cộng sản (2023), Tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm lo, đào tạo, bồi dưỡng, phát huy vai trò của thanh niên, Tạp chí Cộng sản điện tử ngày 23/02/2023.
5. Tạp chí Thanh Niên Việt (2024). Thanh niên Việt Nam trong hành trình hội nhập và khát vọng phát triển. Tạp chí Thanh Niên Việt, (5).
6. Tạp chí Xây dựng Đảng (2021). Tư tưởng Hồ Chí Minh về bồi dưỡng thanh niên. Thanh Niên (2024). Việc gì khó, có thanh niên.
7. Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh (2023). Báo cáo tổng kết 5 năm thực hiện phong trào "Thanh niên tình nguyện" giai đoạn 2018–2023.
Nguyễn Văn Lợi - Đại học Nguyễn Huệ