Tự kỷ là một trong những rối loạn phát triển thần kinh – tâm lý thường gặp ở trẻ em. Dấu hiệu có thể xuất hiện ngay từ giai đoạn 1–3 tuổi, nhưng nhiều phụ huynh lại dễ bỏ qua hoặc nhầm lẫn với tính cách "nhút nhát" hay "khó tính" của con.
Các chuyên gia khẳng định: càng phát hiện sớm, hiệu quả can thiệp càng cao, mở ra nhiều cơ hội cho trẻ hòa nhập cộng đồng.
Khi trẻ không phản ứng, đừng vội nghĩ con chỉ "nhút nhát"
Theo Bác sĩ Nguyễn Quốc Cường – Khoa Phòng khám chất lượng cao – Tâm lý, Bệnh viện Nhi đồng 2, những biểu hiện như không phản ứng khi gọi tên, không chỉ tay, ít giao tiếp bằng mắt, hay hành vi lặp đi lặp lại là dấu hiệu cảnh báo quan trọng.
"Rất nhiều phụ huynh nhầm lẫn giữa tự kỷ với tính cách khó tính hoặc chậm nói. Sự nhầm lẫn này khiến trẻ mất đi giai đoạn vàng trong điều trị," BS Nguyễn Quốc Cường cho biết.
Tự kỷ là gì?
Rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD) khiến trẻ khác biệt trong cách hành xử, giao tiếp và học hỏi.
- Có trẻ không nói hoặc nói muộn, có trẻ biết nói nhưng chỉ lặp lại lời người khác.
- Trẻ khó duy trì giao tiếp bằng mắt, ít cười đáp lại, hạn chế tham gia trò chơi tương tác.
- Xuất hiện hành vi lặp đi lặp lại: vẫy tay, xoay vòng, xếp đồ vật cứng nhắc.
Những dấu hiệu cảnh báo sớm phụ huynh cần lưu ý
Giai đoạn 1–3 tuổi là thời kỳ dễ nhận thấy các bất thường. Một số dấu hiệu nổi bật:
- 12 tháng tuổi: không bập bẹ, không vẫy tay, không chỉ trỏ.
- 16 tháng tuổi: chưa nói được từ đơn có nghĩa.
- 24 tháng tuổi: chưa nói được cụm từ có ý nghĩa.
- Trẻ mất kỹ năng đã có trước đó.
- Ít quan tâm đến người khác, không chia sẻ sự chú ý.
- Hành vi lặp đi lặp lại, quá gắn bó với một sở thích.
"Nếu trẻ có một hoặc nhiều biểu hiện trên, phụ huynh nên đưa trẻ đến chuyên gia tâm lý để được đánh giá sớm," bác sĩ khuyến cáo.
Vì sao phát hiện sớm lại quan trọng?
Theo BS.CK2 Nguyễn Thanh Sang – Trưởng khoa Phòng khám chất lượng cao Tâm lý, Bệnh viện Nhi đồng 2:
"Không có yếu tố đơn lẻ nào quyết định sự tiến bộ của trẻ tự kỷ. Điều quan trọng nhất chính là sự đồng hành của gia đình."
Hiệu quả can thiệp thường đến từ sự kết hợp:
- Can thiệp y khoa: kiểm soát các rối loạn đi kèm.
- Trị liệu hành vi và tâm lý: ABA, TEACCH, trị liệu ngôn ngữ.
- Giáo dục đặc biệt: xây dựng chương trình học phù hợp.
- Gia đình: kiên nhẫn, yêu thương, tạo môi trường ổn định.
Cha mẹ – trị liệu viên tại gia của trẻ tự kỷ
Phụ huynh chính là người gắn bó lâu dài nhất, đóng vai trò duy trì và củng cố kỹ năng trẻ học được trong trị liệu.
Điều quan trọng là cha mẹ cần tránh so sánh con với những trẻ khác, hiểu rằng mỗi đứa trẻ đều có thế mạnh riêng. Bằng sự kiên nhẫn và tình yêu thương, trẻ hoàn toàn có thể phát triển và hòa nhập.
6 khuyến nghị thiết thực dành cho phụ huynh
1. Giao tiếp hằng ngày: nói chuyện, đọc sách, hát với trẻ; khuyến khích giao tiếp bằng mắt.
2. Môi trường tương tác: cho trẻ tham gia trò chơi cùng cha mẹ, hạn chế thiết bị điện tử.
3. Sự nhất quán: thống nhất cách ứng xử trong gia đình, duy trì lịch sinh hoạt đều đặn.
4. Khích lệ tiến bộ: khen ngợi khi trẻ có cải thiện, dù nhỏ nhất.
5. Tìm hỗ trợ cộng đồng: tham gia nhóm phụ huynh, tiếp cận thông tin y khoa chính thống.
6. Chăm sóc tinh thần cha mẹ: tránh kiệt sức, tìm đến chuyên gia tâm lý khi cần.
Lời khuyên dành cho phụ huynh
Hành trình đồng hành cùng trẻ tự kỷ không dễ dàng, nhưng càng phát hiện sớm – càng can thiệp kịp thời – cơ hội hòa nhập càng lớn.
Cha mẹ hãy nhớ ba điều quan trọng:
- Đừng bỏ qua dấu hiệu nhỏ nhất.
- Đừng chần chừ khi cần đưa trẻ đi khám.
- Đừng mất kiên nhẫn, vì mỗi tiến bộ đều là một bước đi quý giá.
Tự kỷ không phải là dấu chấm hết. Với phát hiện sớm, chẩn đoán chính xác và can thiệp kịp thời, trẻ vẫn có thể phát triển và sống một cuộc đời đầy ý nghĩa.
"Mỗi đứa trẻ đều có khả năng và giá trị riêng. Chỉ cần kiên nhẫn và yêu thương đúng cách, trẻ sẽ có cơ hội phát triển và hòa nhập tốt hơn." – Thông điệp từ các bác sĩ Bệnh viện Nhi đồng 2.
Tấn Tài