Truyền thống yêu nước là giá trị tinh thần cốt lõi của dân tộc Việt Nam, được hun đúc và gìn giữ qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước. Trong mỗi giai đoạn lịch sử, tinh thần yêu nước luôn là động lực tinh thần to lớn, quy tụ sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, giúp đất nước vượt qua mọi thử thách. Đặc biệt, trong thời đại ngày nay - thời đại của chuyển đổi số và cách mạng công nghiệp lần thứ tư - tinh thần yêu nước cần được thể hiện bằng những hành động cụ thể, bằng trí tuệ, sáng tạo và trách nhiệm công dân của mỗi người, nhất là lực lượng thanh niên quân đội - những người lính trẻ mang trên mình sứ mệnh thiêng liêng bảo vệ Tổ quốc trong kỷ nguyên số.
Việt Nam bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, với những đặc trưng nổi bật như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, tự động hóa, internet vạn vật… đang tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có quốc phòng, an ninh. Quân đội nhân dân Việt Nam không nằm ngoài xu thế đó, đang từng bước xây dựng lực lượng "cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại", đòi hỏi mỗi cán bộ, chiến sĩ - đặc biệt là lực lượng thanh niên - phải thích ứng nhanh với yêu cầu mới, nâng cao năng lực làm chủ khoa học công nghệ, bảo vệ Tổ quốc trong cả không gian thực và không gian mạng.
Trong bối cảnh đó, giáo dục truyền thống yêu nước cho thanh niên quân đội không chỉ là nhắc lại những trang sử vẻ vang, mà quan trọng hơn là truyền cảm hứng, khơi dậy tinh thần cống hiến, nâng cao bản lĩnh chính trị và năng lực đổi mới sáng tạo cho thế hệ trẻ quân đội. Yêu nước hôm nay không chỉ là sẵn sàng chiến đấu hy sinh, mà còn là sẵn sàng học tập, làm chủ khoa học kỹ thuật quân sự, đấu tranh với các thế lực thù địch trên mạng xã hội, bảo vệ chủ quyền quốc gia trên mọi phương diện - cả biên giới, biển đảo và không gian số.
Thanh niên quân đội hiện nay là những người lính được đào tạo bài bản, tiếp cận công nghệ hiện đại, có điều kiện thuận lợi để phát triển toàn diện. Tuy nhiên, họ cũng đang đứng trước nhiều thách thức: sự tấn công của các luồng thông tin sai lệch, ảnh hưởng tiêu cực từ văn hóa ngoại lai, lối sống thực dụng, cá nhân chủ nghĩa và chủ nghĩa hoài nghi. Những thách thức ấy đòi hỏi công tác giáo dục truyền thống yêu nước cho thanh niên quân đội phải có sự đổi mới cả về nội dung và hình thức, gắn với đặc điểm thế hệ trẻ trong thời đại số.
Để nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống yêu nước cho thanh niên quân đội trong giai đoạn hiện nay, cần tập trung vào một số giải pháp sau:
Một là, đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục theo hướng hiện đại, sát với thực tiễn
Hoạt động giáo dục là hoạt động đầu tiên để định hướng nhận thức cho con người, và với nhận thức về chủ nghĩa yêu nước, truyền thống yêu nước cho thanh niên quân đội thì hoạt động giáo dục cũng đóng vai trò vô cùng quan trọng để làm cho họ biết, hiểu và thể hiện lòng yêu nước một cách toàn diện và đúng đắn nhất. Do đó trước hết cần tập trung vào nâng cao chất lượng giáo dục Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng, Nhà nước và quân đội để trước hết người thanh niên quân đội có được sự giác ngộ chính trị đúng đắn.
Bên cạnh đó, nội dung giáo dục cần gắn chặt với những yêu cầu nhiệm vụ của quân đội trong thời đại chuyển đổi số, nhấn mạnh vai trò của trí tuệ, kỹ năng số, trách nhiệm công dân trong môi trường mạng. Phương pháp giáo dục cần đa dạng hóa: ứng dụng công nghệ thông tin, học liệu số, mô phỏng chiến thuật bằng công nghệ 3D/AR, tổ chức các diễn đàn trực tuyến, cuộc thi trực tuyến tìm hiểu lịch sử truyền thống quân đội... Qua đó làm cho giáo dục truyền thống không chỉ là cảm xúc mà còn là hành động có định hướng, có tri thức.
Hai là, phát huy vai trò của các tổ chức ở các đơn vị trong việc giáo dục truyền thống yêu nước cho thanh niên quân đội.
Các tổ chức ở các đơn vị chính là nơi quản lý, giáo dục, rèn luyện những người thanh niên quân đội về mọi mặt trong đó có cả giáo dục về truyền thống yêu nước. Đảng ủy, chỉ huy các cấp cần xác định rõ việc giáo dục truyền thống yêu nước là nhiệm vụ chính trị thường xuyên; gắn với xây dựng chính quy, rèn luyện kỷ luật và học tập công nghệ mới. Tổ chức Đoàn Thanh niên cần chủ động đổi mới nội dung sinh hoạt theo hướng gần gũi với thế hệ số: ứng dụng mạng xã hội nội bộ để tuyên truyền, chia sẻ các tấm gương "lập trình viên áo lính", "chiến sĩ công nghệ thông tin", "kỹ sư quân sự 4.0" làm lan tỏa tinh thần yêu nước gắn với sáng tạo và khát vọng cống hiến.
Ba là, xây dựng môi trường quân sự thuận lợi để nâng cao hoạt động giáo dục và sự giác ngộ chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên quân đội.
Môi trường quân sự ở các đơn vị chính là nơi có tác động trực tiếp và có ý nghĩa quyết định đến nâng cao giác ngộ chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên. Do đó phải xây dựng môi trường quân sự thật sự đoàn kết, gắn bó, tạo ra những điều kiện để cho thanh niên được thể hiện hết khả năng, trí tuệ để đóng góp cho đất nước, đồng thời môi trường quân sự định hướng, điều chỉnh hành vi cho người thanh niên, chống lại những biểu hiện tiêu cực, sai trái ảnh hưởng đến toàn đơn vị.
Trong giai đoạn hiện nay, xây dựng môi trường quân sự cần gắn với khuyến khích thanh niên học tập ngoại ngữ, tin học, tham gia sáng kiến cải tiến kỹ thuật, thi đua phát minh, ứng dụng phần mềm mới vào huấn luyện và chỉ huy. Một môi trường khơi gợi niềm đam mê sáng tạo và đề cao giá trị cống hiến sẽ là nơi thanh niên phát huy tốt nhất tinh thần yêu nước bằng hành động thiết thực, góp phần xây dựng quân đội hiện đại, từng bước tiến tới quân đội số.
Bốn là, phát huy nội lực của mỗi thanh niên quân đội trong việc tự giác ngộ, tự giáo dục về chủ nghĩa yêu nước
Thanh niên quân đội cần hiểu rằng yêu nước không phải là điều trừu tượng, mà là thái độ học tập nghiêm túc, không ngừng nâng cao năng lực bản thân để phục vụ tốt hơn cho Tổ quốc. Trong thời đại số, tinh thần yêu nước còn thể hiện qua việc chủ động phòng chống chiến tranh thông tin, bảo vệ tư tưởng chính trị, chống "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" và xây dựng hình ảnh người lính bản lĩnh - trí tuệ - trách nhiệm trong không gian mạng.
Trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay, tinh thần yêu nước của thanh niên quân đội phải gắn liền với lý tưởng cách mạng, tri thức thời đại, khả năng thích ứng với chuyển đổi số và sẵn sàng chiến đấu trong mọi điều kiện. Giáo dục truyền thống yêu nước chính là làm cho mỗi người lính trẻ hôm nay thấu hiểu cội nguồn dân tộc, vững tin vào Đảng, vào chế độ, đồng thời ý thức sâu sắc rằng yêu nước là phải sống, học tập, cống hiến bằng tất cả trách nhiệm, tri thức và hành động cụ thể. Đó không chỉ là cách nối dài lịch sử dân tộc bằng tinh thần thời đại, mà còn là hành động thiết thực để hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, giữ vững độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và chế độ xã hội chủ nghĩa mà cha ông đã dày công gây dựng.
Nguyễn Đăng Dương, Trường Đại học Nguyễn Huệ (Bộ Quốc phòng)
Tài liệu tham khảo:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, NXB Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.
2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội - 2011, tập 7.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2013), Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của Hội nghị Trung ương 8 (khóa XI) về "Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo".
4. Quân ủy Trung ương (2022), Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 về "Đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới".