Hai ngày trước, tôi đã ăn một bữa với bạn tôi, Dương. Dương thuộc kiểu người đặc biệt chăm chỉ và luôn nỗ lực hết mình. So với đồng nghiệp, anh ấy nhận nhiều dự án nhất và ngày nào cũng bận rộn đến mức là người cuối cùng rời khỏi công ty. Suốt bao năm qua, anh ấy luôn là người có thành tích cao nhất trong bộ phận.
Tuy nhiên, từ đầu năm nay, công ty bắt đầu triển khai sử dụng các trợ lý AI như DeepSeek để hỗ trợ công việc. Các dự án của họ vốn dĩ không quá khó, chủ yếu mang tính chất quy trình. Việc nhận thêm vài dự án đồng nghĩa với việc con người phải bỏ ra gấp nhiều lần thời gian và công sức, nhưng AI lại có thể xử lý hàng loạt một cách dễ dàng. Một số nhân viên mới trong bộ phận nhanh chóng làm quen với việc sử dụng các công cụ AI để dịch tài liệu, trả lời email, tạo báo cáo PPT và biên soạn biên bản cuộc họp.
Dù không thường xuyên làm thêm giờ, họ vẫn có thể hoàn thành các dự án với kết quả vượt xa Dương. Năm nay, trong đánh giá hiệu suất hàng tháng, đây cũng là lần đầu tiên Dương bị mất danh hiệu "Nhân viên xuất sắc nhất".
Trước đây, khi nhắc đến ai làm việc giỏi, tôi luôn nghĩ ngay đến Dương, vì anh ấy có kinh nghiệm, chịu khó và không nề hà vất vả. Nhìn người bạn thân với gương mặt đầy lo âu trước mắt, tôi mới nhận ra rằng: Có lẽ, logic của công việc đã thay đổi từ lâu.
01
Trải nghiệm của Dương khiến tôi nhớ đến một nghề mới nổi: Quản lý Tự động hóa Quy trình. Các tập đoàn lớn như Microsoft, Accenture, Tencent, ByteDance… sẵn sàng trả mức lương hơn 2 tỷ mỗi năm cho vị trí này. Nhiệm vụ của họ là tận dụng công nghệ AI để nâng cao mức độ tự động hóa trong quy trình vận hành của doanh nghiệp, giảm tải khối lượng công việc cho nhân viên.
CEO của Accenture, Julie Sweet, từng nói: "Trước đây, người ta nghĩ làm thêm giờ = tận tâm. Nhưng bây giờ, giúp nhân viên tan làm đúng giờ mà vẫn hoàn thành mục tiêu mới thực sự là năng lực cạnh tranh."
Bất giác, những người như Dương - những "vua cày" nơi công sở - đang dần mất đi lợi thế trên thị trường lao động. Ngược lại, những ai biết tận dụng công nghệ để "lười biếng" lại đang được thời đại ưu ái.
Chuyên gia mô phỏng Xa Trì Đông từng làm việc tại một viện nghiên cứu, chuyên phụ trách phân tích phần tử hữu hạn cho tàu thủy. Phân tích phần tử hữu hạn là phương pháp chia mô hình thành hàng triệu mắt lưới nhỏ, sau đó sử dụng phần mềm để phân tích các đặc tính cơ học của chúng. Để nâng cao độ chính xác, nhiều mắt lưới cần được chọn bằng chuột trái rồi tối ưu hóa bằng chuột phải. Có thời gian, anh ấy ngồi trước màn hình hơn mười tiếng mỗi ngày, không làm gì khác ngoài việc liên tục nhấp chuột.
Anh ấy hỏi một đàn anh biết lập trình xem có thể viết một thuật toán để tự động chọn mắt lưới không. Nhưng đàn anh lại bảo: "Người mới thì cứ chăm chỉ làm việc, đừng vội nghĩ đến chuyện lười biếng."
Sau đó, khi tiếp xúc với Cursor AI, Xa Trì Đông nhanh chóng dùng nó để tạo ra đoạn mã mà anh mong muốn. Với đoạn mã này, hàng trăm nghìn mắt lưới nhỏ chỉ mất 10 phút để hoàn tất việc chọn và tối ưu hóa.
Trong một buổi phát sóng trực tiếp, Xa Trì Đông cười nói rằng từ khi có phần mềm làm thay, anh đã dọn chăn gối ra khỏi phòng thí nghiệm. Chưa đầy nửa năm, anh đã trở thành trưởng nhóm mô hình hóa.
Trong cuốn Logic Thinking có câu: "Thu nhập của bạn không tỷ lệ thuận với khối lượng công việc, mà tỷ lệ thuận với kết quả bạn tạo ra."
Trước đây, người ta tin rằng trong môi trường công sở, làm nhiều sẽ được hưởng nhiều.
Nhưng trong thời đại AI, thứ dư thừa nhất chính là những công việc lặp đi lặp lại, kém hiệu quả. Chỉ bằng cách tận dụng AI để tối ưu hóa tỷ lệ đầu vào – đầu ra, ta mới có thể dùng quỹ thời gian hữu hạn của mình để làm những việc thực sự có giá trị.
02
Trên mạng xã hội có một chủ đề: "Chuyện gì khiến bạn thực sự cảm thấy AI có thể thay đổi cuộc sống?"
Một cư dân mạng đã chia sẻ một câu chuyện thực tế quanh mình. Khi còn làm việc trong một công ty sản xuất ô tô, anh từng quen một chuyên gia cực kỳ xuất sắc trong bộ phận.
Anh ấy chỉ cần đứng bên cạnh xe một lúc là có thể nghe ra tốc độ vòng quay của động cơ; gõ nhẹ hai cái bằng ngón tay đã biết bộ phận nào lắp ráp chưa chuẩn; lái thử một vòng là có thể xác định cần điều chỉnh độ cứng của lò xo bao nhiêu độ.
Với kỹ năng điêu luyện ấy, anh luôn là mục tiêu săn đón của các hãng xe lớn. Thế nhưng, lần gần đây nhất anh nghe tin về vị chuyên gia này lại là chuyện anh ấy nhận một khoản trợ cấp rồi bị công ty cho nghỉ hưu sớm. Hỏi ra mới biết, các hãng xe lớn đều đã áp dụng thuật toán thông minh để tinh chỉnh các thông số kỹ thuật. Ngay cả một thực tập sinh mới ra trường cũng có thể dùng thuật toán để nhanh chóng mô phỏng hàng trăm tổ hợp tham số, từ đó rút ra phương án tối ưu.
Vị chuyên gia dày dặn kinh nghiệm kia, bỗng chốc không còn đất dụng võ. Không biết bạn có để ý không, nhưng những tình huống "người mới đánh bại lão làng" như vậy đang ngày càng phổ biến trong hai năm qua.
Bác sĩ y khoa bị bệnh nhân sử dụng DeepSeek chất vấn, tranh luận một hồi mới phát hiện mình thực sự đã chẩn đoán sai.
Người không biết nhạc lý sử dụng phần mềm AI để tạo bài hát, và ca khúc đó lại vươn lên đứng đầu bảng xếp hạng tải xuống, vượt xa nhiều ca sĩ chuyên nghiệp.
Nhà văn nổi tiếng ngỡ ngàng trước bài thơ của cậu con trai 7 tuổi, hỏi ra mới biết đó là tác phẩm do mô hình ngôn ngữ AI tạo ra.
Sự phổ biến của công nghệ AI đã xóa nhòa ranh giới giữa các ngành nghề. Chỉ cần có ý chí, một người mới học có thể tiếp thu kiến thức mà người khác phải mất cả đời để tích lũy, chỉ trong vài phút.
Như nhà văn Weina từng nói: "Trước cơn sóng thần, mọi kinh nghiệm đều trở thành con số không." Thời đại của việc chỉ cần tinh thông một kỹ năng đặc biệt, bạn có thể thành công ở nhiều nơi và trong nhiều tình huống đã qua. Nếu vẫn giữ suy nghĩ "càng già càng có giá", bạn sẽ chỉ bị đào thải mà thôi. Thứ quyết định độ cao bạn có thể vươn tới trong tương lai chính là tầm nhìn xuyên lĩnh vực và khả năng không ngừng đổi mới tư duy.
03
Gần đây, tôi vô tình đọc được một câu nói khiến tôi ấn tượng sâu sắc: "Từ khi có các công cụ AI, tôi - một nhân viên làm thuê - cuối cùng cũng được trải nghiệm cảm giác làm ông chủ.
Chỉ cần đưa ra yêu cầu cụ thể: DeepSeek viết bài, Midjourney tạo hình ảnh, Doubao kiểm duyệt nội dung, cuối cùng tôi chỉ cần căn chỉnh bố cục rồi xuất bản ngay lập tức."
Điều này khiến tôi nhớ đến hai công thức mà một nhà sáng tạo nội dung từng đưa ra:
Năng lực trong quá khứ = Mức độ thành thạo × Thời gian làm việc
Năng lực trong tương lai = Chất lượng câu hỏi × Mức độ sử dụng AI
Trước đây, chúng ta thường tự giễu mình chỉ là một con ốc vít trong cỗ máy doanh nghiệp - làm việc để nhận lương, ngoài ra không quan tâm đến gì khác. Nhưng khi làn sóng AI ập đến, những người thực sự thông minh đã sớm thoát khỏi tư duy của một nhân viên và bắt đầu để AI làm việc cho mình.
Tháng 12 năm ngoái, một ứng dụng có tên "Xiaomao补光灯Pro" bất ngờ leo lên top tìm kiếm tại Trung Quốc. Ứng dụng này cho phép người dùng tự động điều chỉnh ánh sáng và độ sáng khi chụp ảnh. Điều khiến mọi người ngỡ ngàng là ứng dụng này được phát triển chỉ trong 20 phút bởi một chàng trai trẻ tên Trần Vân Phi, khi anh đang đi du lịch. Trần Vân Phi chưa từng học lập trình, nhưng khi nảy ra ý tưởng này, anh lập tức nghĩ đến việc nhờ AI thực hiện. Chẳng mấy chốc, anh giống như sở hữu một đội ngũ đầy đủ các chuyên gia. Bản thân anh đóng vai trò lãnh đạo, chỉ cần phân công nhiệm vụ cho từng "thành viên". Và cuối cùng, ứng dụng do một đội một người phát triển đã đánh bại hàng loạt sản phẩm của các tập đoàn lớn, vươn lên đứng đầu bảng xếp hạng ứng dụng trả phí.
Nhà tư vấn kinh doanh Lưu Nhuận từng nói sau khi ChatGPT bùng nổ: "Thay vì lo lắng AI cướp mất công việc của mình, hãy buộc bản thân thay đổi góc nhìn và học cách đặt câu hỏi như một CEO.
Càng biết cách diễn đạt yêu cầu với AI, bạn càng có thể khám phá tiềm năng sự nghiệp của mình." Tương lai sẽ là kỷ nguyên một người có thể tạo ra sức mạnh ngang hàng nghìn quân. Trong thời đại này, lựa chọn làm một người lính hay trở thành một vị tướng - sẽ quyết định cuộc đời bạn.
04
Tôi nhớ hai năm trước, một người bạn từng hỏi tôi có cảm thấy lo lắng không. Thành thật mà nói, chắc chắn tôi đã từng lo lắng. Đặc biệt là khi làm việc trong lĩnh vực viết lách, tôi đã tận mắt chứng kiến ChatGPT có thể hoàn thành một bài viết chỉ trong vài giây, với cách dùng từ và ngữ pháp gần như không có sai sót.
Thế nhưng, hai năm sau, khi chứng kiến sự bùng nổ của DeepSeek và Manus, tôi lại cảm thấy bình thản hơn rất nhiều. Những người thực sự sẽ bị đào thải là những tác giả thiếu cá tính, chỉ biết sao chép công thức, chắp vá tư liệu—bởi vì đó chính là thế mạnh của AI. Còn những tác giả hàng đầu trong ngành thì khác, họ liên tục học hỏi, tư duy và cải tiến cách lập luận của mình. Không những không bị AI thay thế, họ còn tận dụng công nghệ để nâng cao hiệu suất, mở rộng lợi thế của mình. Không chỉ trong lĩnh vực viết lách, các ngành nghề khác cũng đang diễn ra theo cách tương tự.
Mạnh Vãn Chu từng nói: "Tương lai làm ngành gì không quan trọng. Quan trọng là dù chọn ngành nào, bạn cũng phải có ý thức làm những điều mà máy móc không thể làm được."
Chương trình máy tính có thể thay thế công việc lặp đi lặp lại, nhưng không thể thay thế tư duy sâu sắc. Thuật toán có thể thay thế kinh nghiệm lỗi thời, nhưng không thể thay thế sự sáng tạo. Nói cho cùng, AI không xóa sổ công việc, mà xóa sổ những tư duy làm việc lỗi thời.
Mỗi đột phá công nghệ đều đang thúc đẩy chúng ta thay đổi nhận thức về công việc:
Từ lao động lặp lại → đến tạo ra giá trị.
Từ tư duy kinh nghiệm → đến tư duy cập nhật.
Từ tư duy nhân viên → đến tư duy lãnh đạo.
Cuộc sống vốn dĩ là một quá trình thích nghi và điều chỉnh liên tục theo môi trường.
Nắm bắt được quy luật cốt lõi mới, bạn sẽ không bao giờ bị mất đi lợi thế trong sự nghiệp.
▽
Tôi từng nghe một phép ẩn dụ rất sâu sắc: AI giống như trận đại hồng thủy cuốn trôi mọi thứ cũ kỹ, đồng thời mở ra một kỷ nguyên mới. Những người chỉ biết cố thủ trên đỉnh núi, sẽ dần dần mất đi chỗ đứng khi mực nước không ngừng dâng cao. Còn những người theo dòng chảy, sẽ cưỡi trên con thuyền của thời đại và khám phá một thế giới rộng lớn hơn. Tương lai phía trước, mong rằng bạn sẽ là người có thể bơi lội thoải mái trong làn nước mới.
Ngọc Tú