Ảnh minh họa
1. Đặt vấn đề
Thanh niên là một tầng lớp xã hội đặc thù, chiếm số đông trong dân số cả nước. Sinh ra và lớn lên trong thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế, thanh niên Việt Nam là lớp người chịu nhiều ảnh hưởng từ những biến đổi xã hội. Nét đặc trưng nổi bật của thanh niên là sự năng động, sáng tạo, tìm tòi, khám phá và đặc biệt nhạy cảm với những yếu tố mới nảy sinh trong xã hội. Hiện nay, phần lớn thanh niên tiếp nhận một cách chọn lọc những giá trị, lối sống mới, chuyển biến nó cho phù hợp với sự phát triển của bản thân và xã hội nhưng cũng có những thanh niên dễ dàng tiếp nhận và đi theo những giá trị mới. Điều này có nghĩa, giá trị, lối sống của thanh niên có những vấn đề cần phải xem xét và quan tâm đến.
2. Kết quả điều tra
2.1. Quan niệm, định hướng giá trị của thanh niên
* Quan niệm về các giá trị truyền thống
Đại đa số thanh niên được khảo sát rất coi trọng các giá trị truyền thống của dân tộc liên quan đến lòng yêu nước và phẩm chất con người Việt Nam (hầu hết các giá trị được đưa ra đều có trên dưới 90% thanh niên lựa chọn là rất quan trọng).
Đặc biệt, các giá trị gắn với quốc gia dân tộc như: yêu nước, tự hào, tự tôn dân tộc (91,3%) hay gắn với phẩm chất đặc trưng của con người Việt Nam như: học hỏi, sáng tạo (92,5%); yêu lao động, chăm chỉ, cần cù (91,5%); có ý chí vượt khó, vươn lên (92,3%); tinh thần nhân đạo, khoan dung (91,0%); thật thà, trung thực (92,0%); khiêm tốn, giản dị (90,5%); chung thủy (91,5%) được thanh niên lựa chọn cao nhất.
* Quan niệm về các giá trị hiện đại
Theo quan niệm của thanh niên, những giá trị quan trọng nhất tạo nên một xã hội hiện đại và phát triển bao gồm: hội nhập quốc tế (75,5%); liêm chính, minh bạch (63,4%); tôn trọng quyền cá nhân, tôn trọng sự khác biệt (62,8%); ý thức kỷ luật (61,9%). Đây là những giá trị thanh niên cho là cần thiết cho việc xây dựng và vận hành một xã hội hiện đại, văn minh trong bối cảnh hiện nay.
Bên cạnh đó, thanh niên còn coi trọng cả giá trị liên quan đến liêm chính, minh bạch. Điều này cho thấy, thanh niên đã có sự quan tâm và coi liêm chính, minh bạch là nền tảng xây dựng ý thức, đạo đức của mỗi cá nhân và xã hội.
* Định hướng giá trị cá nhân
Kết quả cho thấy thanh niên đã lựa chọn các giá trị: bình an, an toàn (79,4%); hạnh phúc gia đình (68,3%); có tri thức, học vấn, trí tuệ (64,9%); có đạo đức (57,8%); bản lĩnh, ý chí vượt khó khăn (42,4%) là các giá trị quan trọng nhất.
Những giá trị ít được thanh niên coi trọng hơn (trong số những giá trị được đề xuất) bao gồm: kiếm tiền bằng mọi giá (14,9%); phải có vị trí, chức vụ bằng mọi giá (16,1%); tiêu dùng, hưởng thụ cuộc sống (14,9%).
* Quan niệm về giá trị tình bạn
Tình bạn là một mối quan hệ xã hội vô cùng quý giá và ý nghĩa trong cuộc sống của mỗi cá nhân. Trong tình bạn, thanh niên quan niệm những giá trị quan trọng nhất tạo nên một tình bạn đẹp, lâu bền cần có là: sẵn sàng giúp đỡ nhau (79,5%); tin tưởng và tôn trọng nhau (75,0%); bên nhau lúc buồn vui, hoạn nạn (73,6%); thẳng thắn, chân thành (71,3%); quan tâm, chia sẻ (71,0%); không tính toán, vụ lợi (63,8%), khoan dung, tha thứ (55,0%).
Những giá trị ít được thanh niên coi trọng hơn trong một mối quan hệ bạn bè tích cực đó là: làm bất cứ điều gì vì bạn kể cả điều xấu (7,6%); chiều theo thói hư tật xấu của bạn (7,9%); bị rủ rê, lôi kéo theo mong muốn, sở thích của bạn (3,1%).
* Quan niệm về các giá trị cần thiết trong giao tiếp, ứng xử
Giao tiếp, ứng xử là hoạt động phổ biến nhất trong các hoạt động sống của con người, nó thể hiện nhân ᴄáᴄh, lối ѕống ᴠà văn hóa ᴄủa mỗi người. Giao tiếp, ứng xử của thanh niên mang tính đặc thù bởi thanh niên luôn có nhu cầu bộc lộ những cái riêng có của bản thân trong giao tiếp, kết nối với người khác để khẳng định mình. Tìm hiểu quan niệm của thanh niên về các giá trị cần thiết cho một cuộc giao tiếp, kết nối hiệu quả, kết quả cho thấy: sự bình đẳng (70,3%); sự lắng nghe (69,6%); sự thấu hiểu (69,8%), sự tương tác, trao đổi (62,9%) là những yếu tố mà thanh niên coi trọng hàng đầu trong một cuộc giao tiếp.
Bên cạnh đó, sự cảm thông, sự thoải mái, thân thiện, cở mở, sự hiểu biết về văn hóa… cũng được nhiều thanh niên (trên dưới 50%) lựa chọn. Việc chú ý tới những hiểu biết cơ bản về văn hóa, thói quen, phong tục… giao tiếp của đối phương cũng như văn hóa của bối cảnh diễn ra cuộc giao tiếp để hướng tới tôn trọng nét đặc thù thể hiện sự nhạy bén, tinh tế của nhiều thanh niên hiện nay. Đáng lưu ý, "sự im lặng" được một bộ phận thanh niên trong mẫu khảo sát (15,8%) đề cập là yếu tố tạo nên hiệu quả của một cuộc giao tiếp.
2.2. Biểu hiện lối sống tích cực của thanh niên
Phần đông ý kiến nhận định thanh niên hiện nay hướng đến lối sống tăng cường sức khỏe tinh thần cũng như chú trọng cải thiện, nâng cao sức khỏe thể chất nhiều nhất (tỉ lệ tương ứng là 77,6% và 76,1%). Như vậy, thanh niên nhận thức được tầm quan trọng của sức khỏe trong cuộc sống, đặc biệt trong bối cảnh môi trường sống có nhiều yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe như hiện nay.
Cùng với đó, lối sống xanh (lối sống thân thiện, gần gũi với thiên nhiên, môi trường) (74,5%) và xu hướng gia tăng kết nối trực tiếp, thể hiện ở việc giảm thiểu sự phụ thuộc vào các thiết bị điện tử di động, tìm kiếm cơ hội kết nối trực tiếp với người thân, bạn bè và thiên nhiên…) (73,6%) được nhiều thanh niên hướng đến.
Đáng chú ý, việc khám phá con đường sự nghiệp của bản thân thông qua việc thay đổi công việc, trải nghiệm những điều mới mẻ trong công việc,… dần trở thành xu hướng sống nổi bật của thanh niên (73,6%). Điều này thể hiện ở chỗ nhiều thanh niên hiện nay không còn đề cao sự ổn định trong công việc mà hướng đến các yếu tố: cơ hội thăng tiến, điều kiện làm việc, môi trường làm việc, văn hóa của tổ chức và sau đó mới đến mức lương. Khi không hài lòng với các yếu tố này, những người trẻ sẵn sàng "nhảy việc"... để mong muốn có những trải nghiệm mới mẻ và được khám phá năng lực tiềm tàng của bản thân.
Xu hướng tự cải thiện và phát triển bản thân qua việc tham gia các khóa học, các buổi giao lưu, kết nối,… để học hỏi và trau dồi kĩ năng, phương pháp cũng được hơn 1/2 thanh niên tham gia khảo sát (53,1%) đồng tình, bởi những điều này giúp thanh niên không ngừng hoàn thiện và phát triển bản thân cũng như tạo cảm hứng sống, học tập và làm việc, giúp bản thân trưởng thành hơn.
Ngoài ra, xu hướng sống tối giản (tập trung vào những điều quan trọng, cốt lõi…) (47,1%) hay xu hướng "tiết kiệm ồn ào" (thể hiện một cách tinh tế, kín kẽ thay vì phô trương) (34,6%) cũng là những xu hướng sống mới của thanh niên trong năm 2024.
3. Kết luận
Từ kết quả khảo sát có thể rút ra một số kết luận như sau:
Thanh niên hiện nay không chỉ coi trọng và gìn giữ những giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc như: lòng yêu nước; tinh thần đoàn kết, tương thân, tương ái; ý thức động đồng, tập thể và những phẩm chất tốt đẹp của con người Việt Nam như: học hỏi, sáng tạo; yêu lao động, chăm chỉ, cần cù; có ý chí vượt khó, vươn lên mà còn đề cao ý nghĩa của các giá trị đạo đức xã hội gắn liền với xu thế của thời đại mới như: bình đẳng; công bằng; liêm chính, minh bạch; tôn trọng quyền cá nhân, tôn trọng sự khác biệt. Đối với các giá trị thuộc về cá nhân, thanh niên đề cao các giá trị: bình an; hạnh phúc gia đình; có tri thức, học vấn, trí tuệ; có đạo đức; có bản lĩnh, ý chí vượt khó khăn. Trong quan niệm về tình bạn, thanh niên coi sự sẵn sàng giúp đỡ, tin tưởng và tôn trọng nhau, quan tâm, chân thành và chia sẻ tạo nên một tình bạn bền lâu. Trong giao tiếp ứng xử, thanh niên cho rằng sự bình đẳng, lắng nghe và thấu hiểu là điều quan trọng.
Lối sống đề cao sức khỏe cả về tinh thần và thể chất được thanh niên ưu tiên hàng đầu, cùng với đó, lối sống xanh, sống tối giản, sống tiết kiệm thể hiện lối sống đẹp, có ích, mong muốn được đóng góp, chia sẻ với cộng đồng xã hội của giới trẻ hiện nay. Đặc biệt, xu hướng thay đổi linh hoạt để tạo những điều mới mẻ trong công việc, trong cuộc sống… đang dần trở thành xu hướng sống nổi bật trong thanh niên hiện nay.
Th.s Nguyễn Văn Quý
Viện Nghiên cứu Thanh niên
