Chuyển đổi số trong giáo dục đại học ở Việt Nam
Tháng 6 năm 2020, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030, với ba trụ cột chính là: Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số. Trong đó, chuyển đổi số trong giáo dục được coi là một yếu tố quan trọng, là nhiệm vụ trọng tâm góp phần vào việc xây dựng thành công xã hội số. Chương trình xác định rõ: "Phát triển nền tảng hỗ trợ dạy và học từ xa, ứng dụng triệt để công nghệ số trong công tác quản lý, giảng dạy và học tập; số hóa tài liệu, giáo trình; xây dựng nền tảng chia sẻ tài nguyên giảng dạy và học tập theo cả hình thức trực tiếp và trực tuyến. Phát triển công nghệ phục vụ giáo dục, hướng tới đào tạo cá thể hóa". Chính vì vậy, việc chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo tập trung vào hai nội dung chính là chuyển đổi số trong quản lý và chuyển đổi số trong dạy, học, kiểm tra, đánh giá.
Chuyển đổi số trong giáo dục được xây dựng dựa trên ba thành tố cốt lõi: chiến lược, công nghệ và nhân lực. Về mặt công nghệ, quá trình này đòi hỏi đầu tư đồng bộ từ hạ tầng kỹ thuật, trang thiết bị hiện đại đến các nền tảng số tích hợp. Khác với ứng dụng công nghệ thông tin truyền thống, vốn hoạt động riêng lẻ, chuyển đổi số yêu cầu sự tương thích và kết nối toàn bộ hệ thống trên cùng một nền tảng số thống nhất, bao quát mọi hoạt động từ giảng dạy, học tập, kiểm tra đến quản lý. Các nền tảng số không chỉ giúp kết nối các bộ phận trong trường học mà còn tạo ra môi trường học tập, giảng dạy và quản lý hoàn toàn mới, mở rộng khả năng tiếp cận và nâng cao chất lượng giáo dục.
Yếu tố then chốt thứ hai trong chuyển đổi số là chiến lược dài hạn với tầm nhìn xa. Chuyển đổi số không phải là một quá trình ngắn hạn mà đòi hỏi các kế hoạch tổng thể trong khoảng thời gian 5-10 năm, cùng với sự thay đổi tư duy quản lý của lãnh đạo các cấp. Đặc biệt, chiến lược này phải gắn liền với việc xây dựng môi trường học tập và giảng dạy có sự tương tác cao giữa người học, giảng viên và hệ thống quản lý giáo dục. Việc thiết lập các mục tiêu dài hạn sẽ giúp các trường đại học xây dựng được nền tảng ổn định và bền vững, hướng tới một tương lai giáo dục toàn diện và hiện đại hơn.
Tuy nhiên, yếu tố quyết định sự thành công cuối cùng chính là con người. Dù công nghệ có hiện đại đến đâu cũng sẽ thất bại nếu đội ngũ giảng viên, quản lý và người học thiếu năng lực số cần thiết. Chính vì vậy, đào tạo và phát triển năng lực số cho giảng viên, cán bộ quản lý và sinh viên là yêu cầu then chốt trong quá trình chuyển đổi số giáo dục. Bản chất của chuyển đổi số trong giáo dục không chỉ dừng lại ở việc số hóa tài liệu hay triển khai dạy học từ xa mà là sự chuyển dịch căn bản từ mô hình giáo dục truyền thống sang mô hình "trường học số" toàn diện. Trong đó, công nghệ đóng vai trò là phương tiện hỗ trợ, chiến lược là kim chỉ nam, còn con người chính là chủ thể quyết định hiệu quả của toàn bộ quá trình này.Mặc dù chuyển đổi số đã được nhận thức rõ ràng và là mục tiêu cấp thiết của các cơ sở giáo dục, nhưng quá trình thực hiện tại các trường đại học Việt Nam hiện nay vẫn đang đối mặt với nhiều khó khăn. Trước hết là sự chậm trễ trong đổi mới tư duy và nhận thức của đội ngũ làm công tác giáo dục. Nhiều giảng viên và cán bộ quản lý vẫn chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng và tác động của công nghệ trong việc cải thiện chất lượng giảng dạy và học tập. Bên cạnh đó, năng lực chuyên môn và kỹ năng số của cả cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của quá trình chuyển đổi. Điều này đã hạn chế khả năng áp dụng và khai thác các công nghệ số vào các hoạt động giáo dục.Về mặt hạ tầng công nghệ, nhiều cơ sở giáo dục vẫn còn thiếu hệ thống đồng bộ và chưa tích hợp đầy đủ các nguồn dữ liệu đa dạng. Việc thiếu các nền tảng học tập trực tuyến ổn định và hiệu quả đã tạo ra rào cản lớn trong việc triển khai các phương pháp dạy và học hiện đại. Tình trạng này không chỉ gây khó khăn cho công tác quản trị nhà trường mà còn hạn chế khả năng tiếp cận của người học, đặc biệt là trong thời gian dịch bệnh, khi việc học từ xa trở thành một yêu cầu bắt buộc.
Trước thực tế đó, các trường đại học cần phải xây dựng và triển khai những giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao chất lượng đào tạo trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay. Đầu tiên, tăng cường đào tạo và bồi dưỡng năng lực số cho giảng viên và cán bộ quản lý là một giải pháp thiết yếu. Giảng viên và cán bộ quản lý đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai chuyển đổi số. Do đó, việc tổ chức các khóa đào tạo và bồi dưỡng thường xuyên sẽ giúp họ nâng cao kỹ năng số, hiểu rõ về công nghệ và áp dụng các công cụ số trong công tác giảng dạy và quản lý. Khi đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý có năng lực số, việc triển khai chuyển đổi số sẽ thuận lợi hơn, đảm bảo hiệu quả trong quá trình dạy và học.
Bên cạnh đó, xây dựng cơ sở hạ tầng công nghệ đồng bộ và hiện đại là yếu tố không thể thiếu để chuyển đổi số thành công. Các trường đại học cần đầu tư vào hệ thống mạng, nền tảng học tập trực tuyến, phần mềm quản lý học tập và các công cụ hỗ trợ giảng dạy số. Việc xây dựng hệ thống công nghệ đồng bộ giúp kết nối và tích hợp tất cả các hoạt động giảng dạy, học tập và quản lý vào một nền tảng chung, đảm bảo tính hiệu quả và sự thuận tiện trong việc sử dụng cho giảng viên và sinh viên.
Một giải pháp quan trọng khác là tăng cường ứng dụng công nghệ trong phương pháp giảng dạy và học tập. Chuyển đổi số trong giáo dục không chỉ dừng lại ở việc số hóa tài liệu học tập mà còn bao gồm việc áp dụng các phương pháp giảng dạy hiện đại, như học kết hợp (blended learning), học từ xa, học dựa trên dự án, và sử dụng các công cụ học tập số như video giảng dạy, tài liệu trực tuyến. Việc phát triển nền tảng học trực tuyến sẽ giúp sinh viên học tập một cách linh hoạt, giảm thiểu sự gián đoạn trong quá trình học do các yếu tố ngoại cảnh.
Số hóa tài liệu và giáo trình là một giải pháp quan trọng tiếp theo trong quá trình chuyển đổi số. Các trường đại học cần số hóa các tài liệu giảng dạy, sách giáo trình và các tài nguyên học tập khác để tạo ra kho tài nguyên học tập số. Việc này giúp sinh viên có thể truy cập tài liệu mọi lúc mọi nơi, đồng thời giảm bớt chi phí in ấn tài liệu. Các tài liệu số còn giúp sinh viên và giảng viên tiết kiệm thời gian tìm kiếm và chia sẻ tài nguyên học tập.
Ngoài ra, các trường cần xây dựng nền tảng học tập và quản lý tích hợp, hỗ trợ toàn diện trong quá trình học tập và quản lý. Các nền tảng này cần bao gồm các tính năng như quản lý khóa học, thi trựctuyến, đánh giá kết quả học tập, giao tiếp giữa giảng viên và sinh viên. Việc phát triển một hệ thống quản lý học tập trực tuyến sẽ giúp tiết kiệm thời gian và công sức cho cả giảng viên và sinh viên, đồng thời tạo ra môi trường học tập thuận lợi, hiện đại.
Thêm vào đó, để duy trì và phát triển chuyển đổi số bền vững, các trường đại học cần khuyến khích nghiên cứu và phát triển công nghệ giáo dục trong nước. Các trường cần phối hợp với các công ty công nghệ trong nước để xây dựng và phát triển các phần mềm và nền tảng giáo dục phù hợp với nhu cầu của từng trường. Điều này sẽ giúp giảm thiểu sự phụ thuộc vào các giải pháp công nghệ từ nước ngoài và tạo ra các sản phẩm công nghệ giáo dục có chất lượng cao và phù hợp với tình hình thực tế trong nước.
Một giải pháp quan trọng nữa là tạo môi trường học tập và làm việc tích cực trong chuyển đổi số. Các trường đại học cần tạo ra không gian học tập số, nơi giảng viên và sinh viên có thể tham gia vào các hoạt động học tập sáng tạo, trao đổi kiến thức và kinh nghiệm. Việc tổ chức các cuộc thi, tọa đàm về công nghệ giáo dục sẽ tạo cơ hội để sinh viên và giảng viên nâng cao nhận thức về sự quan trọng của chuyển đổi số trong giáo dục. Bên cạnh đó, các trường cần khuyến khích sinh viên tự học, tự nghiên cứu, và tham gia vào các nhóm học tập trực tuyến.
Cuối cùng, giám sát và đánh giá liên tục quá trình chuyển đổi số trong giáo dục là điều cần thiết. Các trường đại học cần thiết lập các cơ chế giám sát, đánh giá để theo dõi việc triển khai chuyển đổi số và đưa ra các điều chỉnh kịp thời. Các chỉ số đánh giá chất lượng đào tạo qua nền tảng số, mức độ sử dụng công nghệ của giảng viên và sinh viên sẽ giúp nhà trường nhận diện những vấn đề còn tồn tại và tìm cách cải tiến.
Vận dụng trong các nhà trường Quân đội hiện nay
Chuyển đổi số trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo ở các nhà trường Quân đội là tất yếu và cấp thiết hiện nay, "khai thác có hiệu quả tiến bộ công nghệ số để đổi mới mạnh mẽ phương thức dạy và học, quản lý giáo dục và đào tạo trong các nhà trường Quân đội tạo chuyển biến, nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội trong tình hình mới". Để thực hiện được mục tiêu đã đề ra, chuyển đổi số trong giáo dục ở các nhà trường Quân đội cần tập trung một số giảipháp sau:
Trước tiên,nâng cao nhận thức về chuyển đổi số trong giáo dục, đào tạo ở các nhà trường Quân đội hiện nay.Các nhà trường Quânđộicần tổ chức quán triệt sâu rộng, tuyên truyền, phổ biến để nâng cao nhận thức của cán bộ, giảng viên, giáo viên và học viên về vai trò, sự cần thiết và tính cấp bách của chuyển đổi số trong giáo dục, đào tạo. Đồng thời, phát huy vai trò của các tổ chức trong công tác giáo dục, tuyên truyền để thúc đẩy nhận thức về chuyển đổi số trong các nhà trường Quân đội.Bên cạnh đó, cần thực hiện tốt công tác sơ kết, tổng kết, đánh giá kết quả, kịp thời đề xuất khen thưởng, biểu dương các tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong quá trình thực hiện chuyển đổi số.
Thứhai,xây dựng, ban hành văn bản lãnh đạo, chỉ đạo và cơ chế chính sách đồng bộ đảm bảo cho quá trình thực hiện chuyển đổi trong giáo dục số ở các nhà trường Quân đội.Các nhà trường Quânđộicần ban hành văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện kế hoạch ngắn hạn và dài hạn, phù hợp với yêu cầu cụ thể của từng đơn vị, đảm bảo chất lượng và hiệu quả. Bên cạnh đó, cần hoàn thiện cơ chế chính sách, quy định về quản lý, lưu trữ dữ liệu quân sự trên môi trường số, đảm bảo kết nối thông suốt, an toàn thông tin và bảo mật quân sự.
Thứba,đào tạo, bồi dưỡng, thu hút nguồn nhân lực phục vụ cho chuyền đổi số trong giáo dục ở các nhà trường Quân đội.Các nhà trường phải tổ chức đào tạo, tập huấn nâng cao nhận thức và kỹ năng số cho đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý, nhân viên và học viên, tập trung vào kỹ năng sử dụng dữ liệu số phục vụ giảng dạy, học tập, nghiên cứu và quản lý. Đồng thời, cần có chính sách thu hút chuyên gia công nghệ thông tin và chuyển đổi số trình độ cao để xây dựng lực lượng nòng cốt triển khai hiệu quả.Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh đào tạo giảng viên, giáo viên và cán bộ chuyên trách về công nghệ thông tin, từng bước hình thành đội ngũ chuyên gia chuyển đổi số trong hệ thống nhà trường Quân đội. Xây dựng hệ thống dạy và học trực tuyến trên mạng máy tính quân sự và Internet, phát triển kho tri thức mở đáp ứng nhu cầu tự học, tự đào tạo của cán bộ, giảng viên và học viên.
Thứtư,phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin và cơ sở vật chất đồng bộ cho quá trình chuyển đổi số trong giáo dục ở các nhà trường Quân đội. Để thực hiện thành công, cần tập trung đầu tư xây dựng hạ tầng số đồng bộ, bao gồm hệ thống trang thiết bị CNTT hiện đại, hạ tầng mạng truyền số liệu quân sự và Internet thông suốt, cùng các giải pháp kỹ thuật đảm bảo kết nối liên thông giữa các đơn vị. Song song với đó, việc đảm bảo an ninh, an toàn thông tin phải được đặt lên hàng đầu thông qua các giải pháp công nghệ tiên tiến bảo vệ bí mật quân sự, tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc an ninh mạng ngay từ khâu thiết kế hệ thống. Chỉ có trên nền tảng công nghệ mạnh mẽ và an toàn này, quá trình chuyển đổi số trong giáo dục quân sự mới có thể đạt được hiệu quả bền vững, đáp ứng yêu cầu đào tạo trong tình hình mới.
Chuyển đổi số lĩnh vực giáo dục đào tạo ở các nhà trường nói chung và các nhà trường Quân đội nói riêng đã và đang là xu hướng tất yếu. Đó là quá trình chuyển đổi căn bản, toàn diện phương thức hoạt động dựa trên nền tảng kỹ thuật, công nghệ số nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo thích ứng Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và bối cảnh hiện nay. Để quá trình chuyển đổi số lĩnh vực giáo dục, đào tạo ở các nhà trường Quân đội thành công, cấp ủy, chỉ huy các cơ quan, đơn vị sử dụng đồng bộ các giải phápđể thực hiện tốt quá trình chuyển đổi, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại.
Thái Phi -Học viện Chính trị
Trần Văn Dương - Đại học Nguyễn Huệ
Tài liệu tham khảo
1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Nghị quyết về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và CĐS quốc gia, số 57-NQ/TW, ngày 22/12/2024, Hà Nội, 2024.
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Quyết định ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện Chiến lược An toàn, An ninh mạng quốc gia, chủ động ứng phó với các thách thức từ không gian mạng đến năm 2025, tầm nhìn 2030, số 4241/QĐ- BGDĐT, ngày 11/12/2023, Hà Nội, 2023.
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Quyết định điều chỉnh, bổ sung danh mục nhiệm vụ kèm theo Quyết định số 1282/QĐ-BGDĐT ngày 10/2/2022 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Kế hoạch tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và CĐStrong giáo dục và đào tạo giai đoạn 2022-2025 của Bộ Giáo dục và Đào tạo, số 100/QĐ-BGDĐT, ngày 08/01/2024, Hà Nội, 2024.
4. Bộ Tổng tham mưu (2022), Kế hoạch chuyển đổi số trong giáo dục đào tạo ở các nhà trường Quân đội giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến năm 2030, số 588/KH-BTTM, ngày 04/3/2022, Hà Nội.
5. Quân ủy Trung ương (2022), Nghị quyết về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới, số 1657-NQ/QUTW, ngày 20/12/2022, Hà Nội.
6. Quân ủy Trung ương (2025), Nghị quyết về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội, số 3488- NQ/QUTW, ngày 29/01/2025, Hà Nội.