Trong ký ức của nhiều thế hệ người Việt, ngành giấy thường gợi lên những hình ảnh không mấy thiện cảm: ống khói nhà máy ám khói đen, những dòng sông nhuốm màu hóa chất, và ám ảnh hơn cả là định kiến về việc "chặt cây, hại rừng". Đó là một ngành công nghiệp cần thiết, nhưng dường như luôn phải đánh đổi bằng sức khỏe của môi trường.

Thế nhưng, giữa vùng đất Nghi Sơn (Thanh Hóa) đầy nắng gió, một câu chuyện hoàn toàn khác đang được viết nên. Một câu chuyện về sự tái sinh, về lòng dũng cảm đi ngược dòng, và về một "cuộc cách mạng thầm lặng" đang thay đổi cả một ngành công nghiệp. Đó chính là hành trình của Miza.

Đây không phải là một cuộc cách mạng khởi nguồn từ những tuyên ngôn đao to búa lớn, mà từ một nền tảng quản trị vững chắc, từ sự can đảm đầu tư vào công nghệ sạch ngay từ đầu thay vì chạy theo lợi nhuận ngắn hạn. 15 năm qua, Miza không chỉ biến hàng trăm nghìn tấn giấy phế liệu thành sản phẩm giá trị, tiết kiệm 24,05 tỷ lít nước, cứu sống hơn 15,73 triệu cây xanh. Quan trọng hơn, họ đã gieo vào xã hội một niềm tin mãnh liệt: Phát triển bền vững không phải là giấc mơ xa xỉ, mà là một lẽ sống tất yếu của thời đại.

Sứ mệnh của Miza được xây dựng trên một nguyên tắc đối lập hoàn toàn với thông lệ của ngành: không xem rừng là tài nguyên để khai thác, mà xem việc sản xuất giấy chính là một giải pháp để bảo tồn những cánh rừng. Đây là một lời tuyên bố táo bạo, khởi đầu cho một hành trình đi ngược lại số đông.

Vào năm 2010, khi khái niệm "kinh tế tuần hoàn" còn khá xa lạ với doanh nghiệp Việt, những người sáng lập Miza đã nhìn thấy một bức tranh lãng phí đến nhức nhối trên quy mô quốc gia. Khắp các bãi rác, hàng triệu tấn giấy phế liệu - từ thùng carton, giấy báo cũ, vỏ hộp sữa - bị chôn lấp, gây ô nhiễm đất và nước ngầm. Nghịch lý là cùng lúc đó, các nhà máy giấy trong nước lại phải chi hàng trăm triệu USD mỗi năm để nhập khẩu chính loại giấy tái chế đó từ nước ngoài về làm nguyên liệu. Rác của nước mình thì bị bỏ đi, trong khi chúng ta lại phải bỏ tiền ra mua "rác" của nước khác.

"Chúng tôi nhìn thấy cơ hội trong chính sự lãng phí ấy," ông Lê Văn Hiệp, Tổng Giám đốc Miza, nhớ lại. Đó không chỉ là cơ hội kinh doanh, mà là cơ hội để tạo ra giá trị thật cho xã hội, biến thứ bị coi là gánh nặng thành một nguồn tài nguyên quốc gia bị bỏ quên.

Tầm nhìn của Miza đã vượt ra khỏi tư duy sản xuất tuyến tính truyền thống (khai thác - sản xuất - vứt bỏ). Họ theo đuổi một mô hình táo bạo hơn, một "vòng tuần hoàn toàn diện", nơi không có gì bị xem là rác thải. Trong vòng tuần hoàn đó, mọi thứ đều được tái sinh: giấy cũ trở thành giấy mới, nước thải được xử lý để quay lại sản xuất, năng lượng được tạo ra từ chính những tạp chất tưởng chừng vô dụng. Và trên hết, phẩm giá và sinh kế của con người cũng được hồi sinh. Nền tảng cho giấc mơ xanh ấy được xây dựng trên một niềm tin cốt lõi: "Một doanh nghiệp bền vững là doanh nghiệp giải quyết được một vấn đề của xã hội."

Vào thời điểm Miza thành lập, phần lớn ngành công nghiệp giấy Việt Nam vẫn vận hành dựa trên công nghệ tuyến tính, sử dụng than đá để tối ưu hóa chi phí đầu vào. Quyết định đầu tư vào hệ thống công nghệ sạch, tuần hoàn với chi phí ban đầu cao hơn đáng kể là một bước đi chiến lược, thể hiện cam kết của Miza với mô hình phát triển bền vững dài hạn thay vì lợi nhuận trước mắt.

Sự kiên định ấy được định hình bởi ba giá trị cốt lõi, trở thành kim chỉ nam cho mọi hành động: Tiên phong - Trách nhiệm - Tuần hoàn.

Tiên phong là khi Miza dám chi hàng triệu đô la cho hệ thống công nghệ hiện đại bậc nhất, trong lúc phần lớn ngành công nghiệp vẫn quen với than đá. Đó là sự tiên phong trong tư duy, dám đặt cược vào tương lai bền vững.

Trách nhiệm là khi Miza định nghĩa lại lợi nhuận. Lợi nhuận không chỉ là con số trên báo cáo tài chính, mà phải gắn liền với lợi ích của môi trường và hạnh phúc của con người. Trách nhiệm với cộng đồng là một phần không thể tách rời của mô hình kinh doanh.

Tuần hoàn là triết lý vận hành cốt lõi, nơi không có gì bị bỏ đi nếu có tư duy đúng. Giấy, nước, năng lượng và cả cơ hội cho con người đều nằm trong một vòng lặp tái sinh không ngừng.

Họ tin rằng, tương lai không thuộc về những doanh nghiệp chạy theo lợi nhuận ngắn hạn, mà thuộc về những người dám đầu tư cho giá trị lâu dài. Và thời gian đã chứng minh họ đúng.

Nhìn vào Miza hôm nay, đó là một khu phức hợp nhà máy khổng lồ, những dây chuyền tự động hóa hiện đại, mỗi năm tái chế gần 200.000 tấn giấy, với sản phẩm xuất khẩu đến hơn 10 thị trường khó tính như Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu. Nhưng đằng sau những con số, là một bản giao hưởng của sự tái sinh, nơi mỗi mắt xích, dù là con người hay công nghệ, đều đóng một vai trò không thể thiếu.

Nốt trầm của những "Đối tác môi trường"

Ở Nghi Sơn, có một người phụ nữ không trực tiếp đi gom từng tờ giấy vụn, nhưng cuộc sống của chị lại gắn bó mật thiết với hàng trăm người làm nghề thu gom. Đó là chị Nguyễn Thị Nhàn, người đứng đầu một trạm thu mua vệ tinh, một "cánh tay nối dài" của Miza trong cộng đồng. Chị không chỉ thu mua, mà còn là người đồng hành, lắng nghe câu chuyện của những người yếu thế nhất.

Với ánh mắt thấu cảm, chị Nhàn chia sẻ: "Trước khi Miza về đây, tôi đã chứng kiến nỗi cơ cực của biết bao chị em. Họ là những người mà người ta quen gọi là ‘đồng nát’. Công việc bấp bênh, đi khắp các ngõ hẻm, thu gom từng chút một rồi lại bị ép giá. Cái tên ‘đồng nát' nó nặng trĩu sự mặc cảm và tủi thân."

Cuộc sống của họ thay đổi khi Miza xây dựng các trạm thu gom như của chị Nhàn, tạo ra một mạng lưới có tổ chức. "Từ ngày có trạm, các chị em không còn phải lang thang nữa," chị giải thích. "Họ chỉ cần mang đến một chỗ. Ở đây, mọi thứ đều minh bạch: cân đo đàng hoàng, giá cả rõ ràng, trả tiền ngay. Chúng tôi còn hướng dẫn họ cách phân loại giấy sạch để bán được giá cao hơn, rồi hỗ trợ những thứ nhỏ nhặt nhưng thiết thực như bao tải, găng tay, nón lá."

Điều quan trọng hơn cả tiền bạc, đó là sự thay đổi trong nhận thức. Những người phụ nữ ấy không còn bị gọi là "đồng nát", Miza trân trọng gọi họ là "đối tác môi trường". Mô hình này đã thành công khi biến những người từng bị xã hội gắn mác là "đồng nát", thành những "đối tác môi trường" đầy tự hào, tìm thấy vai trò và giá trị đích thực của mình trong chuỗi tuần hoàn.

Đây chính là cách Miza định nghĩa chữ "Xã hội" (Social) trong cam kết ESG của mình. Hiệu ứng lan tỏa còn mạnh mẽ hơn. "Giờ đường làng sạch hơn, nhà nào cũng để riêng giấy cho Miza," chị Nhàn mỉm cười. "Các chị em giờ hay nói với tôi, mỗi cân giấy họ bán không chỉ là tiền, mà là niềm vui, vì họ biết mình đang làm điều có ích cho môi trường, cho con cái sau này."

Nốt thăng của công nghệ xanh

Nếu những người thu gom là khởi đầu, thì các kỹ sư tại nhà máy chính là người giữ nhịp cho hành trình tái sinh. Trong khu nhà máy hiện đại, kỹ sư trẻ Trịnh Phương Nam đứng trước dây chuyền tái chế, nụ cười lấp lánh mồ hôi.

Anh ví von: "Quy trình của chúng tôi giống như 'nấu cháo giấy'. Giấy phế liệu được đưa vào một bể đánh tơi khổng lồ, trộn với nước để thành bột giấy. Sau đó, hỗn hợp này sẽ đi qua nhiều công đoạn làm sạch, loại bỏ tạp chất. Cuối cùng, bột giấy sạch được tráng mỏng, ép khô để thành tấm giấy mới."

Nhưng điều làm nên sự khác biệt của Miza nằm ở "công thức nấu cháo" đặc biệt. "Nồi cháo' này vận hành bằng năng lượng xanh," kỹ sư Nam nhấn mạnh. "Chúng tôi đã loại bỏ hoàn toàn than đá. Năng lượng cho lò hơi đến từ sinh khối và đặc biệt là từ nhiên liệu RDF."

RDF chính là lời giải cho bài toán "rác của rác". Những tạp chất không thể tái chế như nilon, băng dính, thay vì bị chôn lấp, sẽ được nén thành viên nhiên liệu, quay trở lại đốt trong lò hơi, cung cấp năng lượng cho chính nhà máy. Đây là một bước tiến gần hơn tới mục tiêu "Zero Waste - không rác thải chôn lấp."

Hệ thống xử lý nước thải của Miza cũng là một trong những hệ thống hiện đại bậc nhất. Hơn 50% lượng nước sau xử lý được tuần hoàn, đưa ngược trở lại sản xuất. "Nhà máy của chúng tôi như một cơ thể sống," kỹ sư Nam tự hào nói. "Nước, giấy và năng lượng đều có vòng đời riêng. Mỗi giọt nước đều được tái sinh."

Công nghệ ấy mang lại những kết quả phi thường. So với sản xuất giấy từ gỗ, mô hình của Miza tiết kiệm tới 70% năng lượng và 40% nước. Mỗi năm, Miza góp phần giảm hàng trăm nghìn tấn CO2, tương đương việc cứu sống hơn 3,4 triệu cây xanh. Sản phẩm của họ không chỉ thân thiện với môi trường mà còn có lợi thế cạnh tranh rõ rệt, đủ tiêu chuẩn chinh phục các thị trường khó tính nhất. Như lời giám đốc Lê Văn Hiệp, "Lợi nhuận là kết quả tự nhiên của việc làm điều đúng đắn."

Khi được hỏi về điều tự hào nhất sau 15 năm, ông Hiệp không nhắc đến doanh thu. Ông nói: "Điều khiến tôi tự hào nhất là chúng tôi đã xây dựng được một hệ sinh thái lấy con người làm trung tâm. Từ kỹ sư trong nhà máy đến người thu gom ngoài xã hội, ai cũng thấy mình có vai trò, có giá trị. Miza không chỉ làm ra sản phẩm, mà làm ra niềm tin."

Niềm tin đó được vun đắp từ nhận thức. Miza tin rằng, muốn thay đổi hành tinh, phải bắt đầu từ con người, đặc biệt là thế hệ trẻ. Công ty thường xuyên tổ chức các chương trình tham quan nhà máy cho sinh viên, các chiến dịch thu gom giấy tại trường học, gieo vào tâm trí người trẻ một tư duy mới về trách nhiệm.

Hệ sinh thái này còn được mở rộng thành một khái niệm độc đáo: "vòng tuần hoàn hạnh phúc". Vòng tuần hoàn này vượt ra ngoài phạm vi nhà máy. Nó bắt đầu từ việc tạo ra công ăn việc làm ổn định, tiếp tục với các chương trình chăm sóc sức khỏe, an sinh xã hội, và mở thêm các điểm thu mua ở vùng sâu vùng xa. Khi kinh tế phát triển, xã hội ổn định, môi trường được bảo vệ, một chuỗi giá trị bền vững và hạnh phúc được tạo ra.

Nhìn về tương lai, Miza không ngủ quên trên chiến thắng. Giai đoạn 2025-2030, họ đặt mục tiêu nâng công suất lên tái chế 1.000.000 tấn giấy mỗi năm, trở thành một trong những trung tâm kinh tế tuần hoàn hàng đầu Việt Nam. Triết lý dẫn dắt họ trong hành trình tới là Kaizen của người Nhật.

"Phát triển bền vững không có đích đến. Nó là hành trình Kaizen - cải tiến không ngừng để mỗi ngày tốt hơn cho con người và cho hành tinh", ông Lê Văn Hiệp khẳng định.

Lời hứa với tương lai

Miza đã chứng minh rằng, phát triển bền vững không phải là sự đánh đổi hay gánh nặng, mà là con đường duy nhất để đi đến tương lai. Nó là hiện thực được kiến tạo từ từng hành động nhỏ: từ việc một người phụ nữ mang giấy đến điểm thu mua, từ việc một kỹ sư tối ưu quy trình xử lý nước, từ quyết định đầu tư dài hạn của ban lãnh đạo.

"Miza - Tái sinh vòng đời giấy, kiến tạo giá trị bền vững", đó không chỉ là một khẩu hiệu marketing. Đó là một triết lý sống, một lời hứa với hành tinh. Bởi trong vòng tuần hoàn vĩ đại mà Miza đang kiến tạo, mỗi tờ giấy cũ đều có cơ hội được tái sinh, và mỗi con người, dù nhỏ bé đến đâu, cũng đều có thể góp phần làm nên một tương lai xanh hơn cho Việt Nam.