Nghiên cứu cũng đi sâu vào việc áo dài đã chuyển mình từ một tác phẩm nghệ thuật trên sân khấu thành một trang phục có tính ứng dụng cao trong các hoạt động ngoại giao, đặc biệt thông qua hình ảnh các phu nhân nguyên thủ quốc gia và cán bộ ngoại giao. Bằng cách sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu, bài viết làm rõ cách áo dài, với sự tỉ mỉ trong lựa chọn chất liệu và họa tiết, không chỉ tạo ấn tượng tốt đẹp, khẳng định vị thế văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế mà còn góp phần xây dựng thiện cảm, tăng cường mối quan hệ đoàn kết và hợp tác quốc tế, khẳng định tiềm năng của áo dài như một "đại sứ văn hóa" trong kỷ nguyên hội nhập.
Từ khóa: Áo dài, Biểu tượng văn hóa, Bản sắc dân tộc, Ngoại giao văn hóa, Quan hệ quốc tế, Việt Nam.
ĐẶT VẤN ĐỀ
Việt Nam, một quốc gia với bề dày lịch sử và văn hóa phong phú, luôn tự hào sở hữu những giá trị độc đáo đã làm nên bản sắc riêng biệt. Trong số đó, áo dài không chỉ là một trang phục truyền thống mà còn vươn lên trở thành một biểu tượng sống động, đại diện cho vẻ đẹp, phẩm chất và tinh hoa của con người Việt Nam. Trải qua dòng chảy thăng trầm của lịch sử, từ những hình thái sơ khai đến kiểu dáng tân thời hiện đại, áo dài đã không ngừng biến đổi nhưng vẫn giữ trọn vẹn nét duyên dáng, thanh lịch và kín đáo đặc trưng. Nó không chỉ là phục trang thường ngày, mà đã trở thành "quốc phục" trong tâm thức nhiều người, gắn liền với hình ảnh người phụ nữ Việt Nam trong mọi không gian, từ đời sống thường nhật đến những sự kiện trọng đại. Không chỉ dừng lại ở vẻ đẹp thẩm mỹ thuần túy hay những màn trình diễn nghệ thuật thăng hoa trên sân khấu, áo dài còn thể hiện tính ứng dụng cao và khả năng kết nối văn hóa mạnh mẽ, trở thành một phần không thể thiếu trong các hoạt động giao lưu quốc tế.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa mạnh mẽ như hiện nay, việc gìn giữ, phát huy và quảng bá bản sắc dân tộc càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết đối với mỗi quốc gia. Bản sắc không chỉ là niềm tự hào nội tại mà còn là yếu tố quan trọng giúp một dân tộc khẳng định vị thế, tạo dựng sự khác biệt và thúc đẩy sự tôn trọng trên trường quốc tế. Đối với Việt Nam, việc đưa những giá trị văn hóa độc đáo như áo dài ra thế giới không chỉ là một hành động bảo tồn di sản mà còn là một chiến lược ngoại giao mềm, góp phần xây dựng hình ảnh quốc gia một cách hiệu quả và nhân văn.
Cùng với xu thế hội nhập quốc tế sâu rộng, nhu cầu tăng cường các mối quan hệ đoàn kết, hợp tác với các quốc gia trên thế giới trở thành mục tiêu chiến lược của Việt Nam. Ngoại giao văn hóa, một trụ cột quan trọng trong chính sách đối ngoại, đã chứng minh được vai trò cầu nối, giúp xóa bỏ rào cản ngôn ngữ và văn hóa, từ đó thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau và tạo nền tảng vững chắc cho các hợp tác kinh tế, chính trị, xã hội bền vững. Đặc biệt, áo dài, từ những bộ cánh mang thiên hướng nghệ thuật bay bổng trên sàn diễn đến thiết kế mang tính ứng dụng cao trong đời sống, đã và đang khẳng định mình là một công cụ hiệu quả trong việc tạo dựng và củng cố mối quan hệ tốt đẹp với bạn bè quốc tế. Các biểu tượng văn hóa mang tính đại diện cao như áo dài có tiềm năng to lớn để trở thành "đại sứ văn hóa", mang thông điệp hòa bình, hữu nghị và vẻ đẹp Việt Nam đến với năm châu.
Chính vì lẽ đó, nghiên cứu này đặt ra mục tiêu sâu sắc nhằm khám phá và phân tích chi tiết vai trò của áo dài trong việc thúc đẩy các giá trị và bản sắc dân tộc Việt Nam, đồng thời đi sâu vào việc nó đã và đang đóng góp như thế nào vào việc tăng cường mối quan hệ đoàn kết và hợp tác với các quốc gia trên thế giới. Bài báo cáo sẽ đi từ việc khẳng định giá trị nội tại và nghệ thuật của áo dài, đến việc phân tích tính ứng dụng và các hoạt động ngoại giao văn hóa cụ thể mà áo dài là trung tâm, từ đó đưa ra những đánh giá về tác động tích cực mà biểu tượng này mang lại cho vị thế của Việt Nam trên bản đồ quốc tế.
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
Để có cái nhìn toàn diện và sâu sắc về vai trò của áo dài trong việc thúc đẩy bản sắc dân tộc và tăng cường quan hệ quốc tế, việc tổng hợp và phân tích các nghiên cứu đã có là hết sức cần thiết. Các công trình học thuật và bài viết chuyên ngành trong nhiều năm qua đã cung cấp một nền tảng kiến thức phong phú xoay quanh ba khía cạnh chính: áo dài với tư cách một biểu tượng văn hóa, bản sắc dân tộc và vai trò của nó, cùng với lĩnh vực ngoại giao văn hóa.
Trước hết, về áo dài Việt Nam, đã có nhiều công trình nghiên cứu lịch sử và văn hóa giá trị phác thảo nguồn gốc, quá trình hình thành và phát triển của trang phục này qua các triều đại và giai đoạn lịch sử khác nhau. Trong văn hóa và nghệ thuật Việt Nam, đặc biệt là thơ ca và âm nhạc, hình ảnh áo dài đã trở thành nguồn cảm hứng mạnh mẽ trong gần một thế kỷ qua. Bài viết "Hình ảnh “Áo Dài” trong thơ và nhạc Việt Nam gần 100 năm qua" (nhacxua.vn, 2019) đã nêu bật sự hiện diện của áo dài từ những họa tiết trên Trống Đồng Ngọc Lũ đến sự biến đổi không ngừng của nó qua các thời kỳ.
Áo dài được ca ngợi bởi tính ứng dụng cao và vẻ đẹp duyên dáng. Đặc biệt, tà áo dài nữ sinh trắng tinh khôi đã đi vào nhiều tác phẩm âm nhạc như "Phượng Hồng" (Vũ Hoàng, thơ Đỗ Trung Quân) hay "Ngày Xưa Hoàng Thị" (Phạm Duy, thơ Phạm Thiên Thư), gợi lên những kỷ niệm trong sáng của tuổi học trò. Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn cũng khắc họa hình ảnh áo dài đầy chất thơ trong "Hạ Trắng" với sự gắn bó trọn đời.
Bài viết cũng nhắc đến áo dài tím Huế, biểu tượng của người con gái Cố Đô, và tầm quan trọng của chất liệu lụa (như lụa Hà Đông) đã đi vào thơ ca như "Áo Lụa Hà Đông" (Ngô Thụy Miên, thơ Nguyên Sa). Từ thời tiền chiến, các thi sĩ như Huy Cận, Đinh Hùng, hay các nhạc sĩ như Hoàng Dương cũng đã đưa hình ảnh áo dài vào tác phẩm của mình.
Áo dài, với vẻ đẹp mềm mại, duyên dáng và trữ tình, không chỉ là trang phục mà còn là biểu tượng văn hóa sâu sắc, mang theo hồn quê hương và không ngừng in dấu trong lòng người Việt. Gần đây hơn, các nghiên cứu về áo dài còn mở rộng sang lĩnh vực thời trang đương đại, phân tích cách các nhà thiết kế Việt Nam và quốc tế đã kế thừa, sáng tạo để đưa áo dài vào xu hướng hiện đại, đồng thời vẫn giữ được nét truyền thống vốn có, như các bộ sưu tập của nhà thiết kế Minh Hạnh hay Sĩ Hoàng đã trình diễn tại nhiều Tuần lễ thời trang quốc tế, góp phần định hình lại vị trí của áo dài trong làng mốt toàn cầu.
Các lý thuyết về bản sắc dân tộc và vai trò của các biểu tượng văn hóa trong việc định hình bản sắc đã được nhiều học giả khai thác. Các công trình của Anthony D. Smith, đặc biệt là trong "Nationalism and Modernism" (Anthony D. Smith, 1998), thường nhấn mạnh tầm quan trọng của các biểu tượng, truyền thống và ký ức tập thể trong việc xây dựng một cộng đồng dân tộc gắn kết. Ông lập luận rằng các "ký ức văn hóa" (cultural memories) và biểu tượng quốc gia đóng vai trò then chốt trong việc duy trì tính liên tục của bản sắc dân tộc qua thời gian. Trong bối cảnh Việt Nam, áo dài được xem là một trong những biểu tượng mạnh mẽ nhất, giúp củng cố tinh thần dân tộc và thể hiện sự tự hào về văn hóa của mình. Nhiều quốc gia trên thế giới cũng đã thành công trong việc sử dụng trang phục truyền thống của mình (như Kimono của Nhật Bản, Hanbok của Hàn Quốc hay Sari của Ấn Độ) như một công cụ hiệu quả để quảng bá hình ảnh quốc gia, tạo dựng nhận diện riêng biệt trên bản đồ văn hóa thế giới. Những nghiên cứu này là cơ sở để chúng ta xem xét cách áo dài cũng thực hiện vai trò tương tự cho Việt Nam.
Cuối cùng, lĩnh vực ngoại giao văn hóa đã thu hút sự chú ý đáng kể của giới nghiên cứu trong những thập kỷ gần đây. Các tác phẩm của Joseph Nye, đặc biệt là "Soft Power: The Means to Success in World Politics" , đã làm rõ cách văn hóa, giá trị chính trị và chính sách đối ngoại có thể thu hút và thuyết phục các quốc gia khác mà không cần đến vũ lực hay sức ép kinh tế. Ông định nghĩa quyền lực mềm là "khả năng đạt được những gì bạn muốn thông qua sức hấp dẫn hơn là cưỡng ép hoặc trả tiền" (Joseph Nye, 2004). Trong bối cảnh Việt Nam, ngoại giao văn hóa được xem là một kênh quan trọng để tăng cường sự hiểu biết, xích lại gần hơn với bạn bè quốc tế, đặc biệt là thông qua việc giới thiệu những nét văn hóa đặc trưng. Các nghiên cứu về ngoại giao văn hóa của Việt Nam thường đề cập đến vai trò của ẩm thực, âm nhạc, nghệ thuật biểu diễn và các lễ hội truyền thống. Tuy nhiên, việc phân tích chuyên sâu về áo dài như một công cụ ngoại giao văn hóa chính thức và phi chính thức, đặc biệt là từ góc độ chuyển đổi từ nghệ thuật trình diễn sân khấu sang ứng dụng thực tiễn trong việc tăng cường mối quan hệ hợp tác quốc tế, còn tương đối hạn chế. Mặc dù vậy, một số bài báo gần đây đã bắt đầu đề cập đến khía cạnh này, điển hình là bài viết "Phu nhân Ngô Phương Ly quảng bá áo dài Việt qua các hoạt động ngoại giao" trên báo Tuổi Trẻ (Hoài Phương, 2025), đã ghi nhận rõ ràng vai trò của áo dài như một "đại sứ văn hóa" thông qua hình ảnh của phu nhân Chủ tịch nước trong các chuyến công du quốc tế, cho thấy hiệu quả thiết thực của áo dài trong việc tạo ấn tượng tốt đẹp và thúc đẩy giao lưu văn hóa cấp cao.
Dù đã có nhiều nghiên cứu riêng lẻ về áo dài, bản sắc dân tộc và ngoại giao văn hóa, vẫn còn một khoảng trống cần được lấp đầy, đó là sự kết nối rõ ràng và sâu sắc giữa ba yếu tố này. Đặc biệt, việc phân tích quá trình chuyển hóa của áo dài từ một biểu tượng nghệ thuật sân khấu sang một công cụ ngoại giao có tính ứng dụng cao, cũng như tác động định lượng và định tính của nó đến mối quan hệ hợp tác với các quốc gia khác, chưa được khai thác triệt để. Chính vì vậy, nghiên cứu này sẽ kế thừa và phát triển từ những tổng quan đã có, đồng thời đi sâu vào phân tích mối liên hệ phức tạp này, nhằm cung cấp một cái nhìn toàn diện hơn về tiềm năng và vai trò của áo dài trong kỷ nguyên hội nhập.
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu này được tiến hành dựa trên phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp chặt chẽ giữa cách tiếp cận định tính thông qua nghiên cứu tài liệu và phân tích định lượng dữ liệu thứ cấp. Sự kết hợp này nhằm mục đích không chỉ đào sâu vào giá trị văn hóa, ý nghĩa biểu tượng của áo dài, mà còn cung cấp các bằng chứng cụ thể, có tính số liệu về tác động của trang phục này trong lĩnh vực ngoại giao văn hóa. Phương pháp này giúp đảm bảo sự toàn diện và tính khách quan trong việc đánh giá vai trò đa diện của áo dài Việt Nam.
Quá trình thu thập và phân tích thông tin được bắt đầu bằng việc khảo cứu kỹ lưỡng các tài liệu học thuật và chuyên khảo. Đây là nguồn cung cấp nền tảng lý luận vững chắc về lịch sử hình thành, quá trình biến đổi, cùng những giá trị văn hóa và thẩm mỹ sâu sắc mà áo dài mang lại. Các công trình của các nhà sử học, văn hóa học đã giúp định hình sự hiểu biết về vị trí của áo dài trong dòng chảy thời gian và đời sống tinh thần của người Việt. Đồng thời, các lý thuyết về bản sắc dân tộc, đặc biệt là quan điểm của Anthony D. Smith về tầm quan trọng của các biểu tượng văn hóa trong việc xây dựng cộng đồng gắn kết, cũng như các phân tích của Joseph Nye về "quyền lực mềm" trong ngoại giao văn hóa, đã được tham khảo để làm khung lý luận chính cho toàn bộ bài báo cáo.
Tiếp theo, một phần quan trọng của nghiên cứu định tính là phân tích nội dung từ các phương tiện truyền thông đại chúng, bao gồm các bài báo, phóng sự và tin tức từ cả trong nước và quốc tế. Dữ liệu được thu thập trong khoảng thời gian 5 đến 10 năm gần đây, cụ thể là từ năm 2015 đến 2025, nhằm nắm bắt những xu hướng và sự kiện nổi bật nhất. Các tin tức về các buổi trình diễn thời trang áo dài, lễ hội văn hóa Việt Nam ở nước ngoài, và đặc biệt là sự xuất hiện của áo dài trong các chuyến thăm ngoại giao của các nguyên thủ quốc gia và phu nhân, đã được xem xét kỹ lưỡng. Việc phân tích này không chỉ giúp nhận diện cách công chúng và giới chuyên môn nhìn nhận về áo dài mà còn đánh giá mức độ lan truyền thông tin và các bình luận liên quan, qua đó cung cấp cái nhìn định tính về hiệu ứng truyền thông. Cuối cùng, các tài liệu chính thống từ các cơ quan chính phủ và tổ chức văn hóa, như thông cáo báo chí, hình ảnh và báo cáo hoạt động ngoại giao văn hóa của Bộ Ngoại giao hay các Đại sứ quán Việt Nam ở nước ngoài, đã được sử dụng để cung cấp bằng chứng xác thực về việc áo dài được ứng dụng như một công cụ ngoại giao.
Song song với phương pháp định tính, nghiên cứu cũng áp dụng phương pháp phân tích dữ liệu thứ cấp để đưa ra các bằng chứng định lượng cụ thể. Việc này bao gồm thống kê tần suất áo dài xuất hiện trong các sự kiện ngoại giao quan trọng của Việt Nam (ví dụ: các chuyến thăm cấp cao, hội nghị quốc tế) trong giai đoạn 2015-2025. Bằng cách này, chúng tôi có thể so sánh và nhận diện xu hướng tăng cường sử dụng áo dài trong các hoạt động đối ngoại. Ngoài ra, nghiên cứu còn tiến hành đánh giá mức độ phủ sóng truyền thông bằng cách sử dụng các công cụ tìm kiếm và cơ sở dữ liệu báo chí để ước tính số lượng bài viết và lượt đề cập về áo dài trong bối cảnh ngoại giao văn hóa trên các phương tiện truyền thông quốc tế trong cùng khoảng thời gian. Mặc dù không phải là một khảo sát công chúng toàn diện, nhưng việc thống kê này cung cấp một chỉ báo sơ bộ về mức độ quan tâm và sự lan tỏa của hình ảnh áo dài trên toàn cầu. Mặc dù gặp hạn chế về dữ liệu khảo sát trực tiếp, nghiên cứu cũng đã nỗ lực tham khảo các báo cáo về hình ảnh quốc gia Việt Nam để tìm kiếm các chỉ số gián tiếp liên quan đến nhận diện văn hóa và thiện cảm, nhằm củng cố thêm các luận điểm. Nhờ sự kết hợp hài hòa giữa hai phương pháp này, nghiên cứu kỳ vọng sẽ mang lại một cái nhìn toàn diện và có cơ sở về tiềm năng cũng như vai trò thực tiễn của áo dài trong việc nâng cao bản sắc dân tộc và tăng cường mối quan hệ quốc tế của Việt Nam.
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu đã làm sáng tỏ vai trò đa diện của áo dài không chỉ trong việc thể hiện bản sắc dân tộc mà còn trong việc thúc đẩy mối quan hệ hợp tác với các quốc gia khác
1. Áo dài – Biểu tượng sống động của giá trị và bản sắc dân tộc Việt Nam
Áo dài không chỉ là một bộ trang phục mà đã vượt lên trở thành một biểu tượng văn hóa mang tính đại diện cao, khắc họa rõ nét các giá trị cốt lõi và bản sắc độc đáo của dân tộc Việt. Về mặt thẩm mỹ, áo dài toát lên vẻ đẹp thanh lịch, kín đáo nhưng không kém phần duyên dáng và quyến rũ của người phụ nữ Việt Nam. Thiết kế hai tà mềm mại, đường xẻ cao tinh tế cùng những đường cắt ôm sát cơ thể đã tôn vinh vẻ đẹp hình thể một cách ý nhị, thể hiện sự hòa quyện giữa truyền thống và sự sang trọng, đồng thời phản ánh sự khéo léo và tinh tế trong gu thẩm mỹ của người Việt. Bên cạnh đó, áo dài còn thường được trang trí bằng các họa tiết dân gian, biểu tượng văn hóa Việt như hoa sen, tre, nón lá, tranh Đông Hồ, hay các di sản thiên nhiên nổi tiếng như Vịnh Hạ Long. Những yếu tố này làm phong phú thêm giá trị thẩm mỹ và hàm ý văn hóa sâu sắc, giúp người nước ngoài dễ dàng nhận diện và liên tưởng đến Việt Nam. Áo dài còn mang trong mình dấu ấn của nhiều giai đoạn lịch sử quan trọng của đất nước, từ những chiếc áo giao lĩnh thời xưa đến sự cách tân của các họa sĩ và nhà thiết kế tài năng sau này. Điều này khiến áo dài không chỉ là một trang phục mà còn là một phần của ký ức tập thể, khơi gợi lòng tự hào dân tộc và ý thức gìn giữ những giá trị truyền thống trong cộng đồng người Việt, cả trong và ngoài nước. Khi khoác lên mình tà áo dài, người Việt cảm thấy được kết nối với cội nguồn và truyền thống văn hóa phong phú của mình.
Áo dài không chỉ là một bộ trang phục mà đã vượt lên trở thành một biểu tượng văn hóa mang tính đại diện cao, khắc họa rõ nét các giá trị cốt lõi và bản sắc độc đáo của dân tộc Việt. Về mặt thẩm mỹ, áo dài toát lên vẻ đẹp thanh lịch, kín đáo nhưng không kém phần duyên dáng và quyến rũ của người phụ nữ Việt Nam. Thiết kế hai tà mềm mại, đường xẻ cao tinh tế cùng những đường cắt ôm sát cơ thể đã tôn vinh vẻ đẹp hình thể một cách ý nhị, thể hiện sự hòa quyện giữa truyền thống và sự sang trọng, đồng thời phản ánh sự khéo léo và tinh tế trong gu thẩm mỹ của người Việt. Bên cạnh đó, áo dài còn thường được trang trí bằng các họa tiết dân gian, biểu tượng văn hóa Việt như hoa sen, tre, nón lá, tranh Đông Hồ, hay các di sản thiên nhiên nổi tiếng như Vịnh Hạ Long. Những yếu tố này làm phong phú thêm giá trị thẩm mỹ và hàm ý văn hóa sâu sắc, giúp người nước ngoài dễ dàng nhận diện và liên tưởng đến Việt Nam. Áo dài còn mang trong mình dấu ấn của nhiều giai đoạn lịch sử quan trọng của đất nước, từ những chiếc áo giao lĩnh thời xưa đến sự cách tân của các họa sĩ và nhà thiết kế tài năng sau này. Điều này khiến áo dài không chỉ là một trang phục mà còn là một phần của ký ức tập thể, khơi gợi lòng tự hào dân tộc và ý thức gìn giữ những giá trị truyền thống trong cộng đồng người Việt, cả trong và ngoài nước. Khi khoác lên mình tà áo dài, người Việt cảm thấy được kết nối với cội nguồn và truyền thống văn hóa phong phú của mình.
2. Áo dài trong ngoại giao văn hóa và thúc đẩy quan hệ quốc tế
Áo dài đã phát huy vai trò hiệu quả như một "đại sứ văn hóa", góp phần không nhỏ vào việc xây dựng hình ảnh quốc gia và tăng cường quan hệ hữu nghị với bạn bè quốc tế, từ những sàn diễn nghệ thuật đến các sự kiện ngoại giao chính thức. Đặc biệt, trong khoảng 5-10 năm trở lại đây, sự xuất hiện của áo dài trong các hoạt động ngoại giao đã có tần suất và tác động rõ rệt hơn, góp phần định hình hình ảnh quốc gia Việt Nam một cách tích cực.
Sự hiện diện của áo dài nổi bật trên các sàn diễn và lễ hội văn hóa quốc tế, giao lưu đa văn hóa. Áo dài không chỉ là tâm điểm trong các buổi biểu diễn nghệ thuật mà còn là cầu nối cho các hoạt động giao lưu văn hóa quốc tế. Điển hình là sự kiện “Áo dài của chúng ta” được tổ chức tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) vào tháng 4/2021 (Đăng Huỳnh, 2021). Sự kiện này, nằm trong khuôn khổ chiến dịch “Áo dài di sản Việt Nam” do Trung ương Hội Liên hiệp Phụ Nữ Việt Nam phát động, đã giới thiệu 15 bộ sưu tập của 15 nhà thiết kế lấy ý tưởng từ những nét văn hóa nổi bật của 15 quốc gia trên thế giới. Các bộ sưu tập đã khắc họa đa dạng các nền văn hóa từ Lào, Thái Lan, Trung Quốc, Ấn Độ, Hàn Quốc, Nhật Bản, Hy Lạp đến Nga. Đặc biệt, nhà thiết kế Huệ Thi đã mở màn chương trình với bộ sưu tập 18 áo dài giới thiệu danh lam thắng cảnh và bản sắc văn hóa Việt Nam, bao gồm hình ảnh bản đồ Việt Nam, cánh đồng muối, ruộng bậc thang, tranh dân gian Đông Hồ, hoa sen và chợ nổi Cái Răng được thể hiện tinh tế trên tà áo dài. Sự kiện này, với hơn 600 bộ áo dài và sự góp mặt của hơn 400 diễn viên, người mẫu, cùng với phu nhân đại sứ một số nước tại Việt Nam, đã tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ, khẳng định khả năng của áo dài trong việc thúc đẩy hiểu biết và giao lưu văn hóa đa quốc gia (Đăng Huỳnh, 2021).
Trước đó, Lễ hội Áo dài TPHCM 2018 (diễn ra vào tháng 3/2018) đã tổ chức tọa đàm “Nét đẹp Áo dài Việt” nhằm giới thiệu lịch sử và giá trị của áo dài đến bạn bè quốc tế, đặc biệt là các nhà hoạt động ngoại giao tại các cơ quan lãnh sự và ngoại giao đoàn (Ngọc Tuyết & Hương Thảo, 2018). Bà Nguyễn Thị Ngọc Bích, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam TPHCM, đã bày tỏ mong muốn áo dài và Lễ hội tiếp tục nhận được sự hưởng ứng từ các nữ Tổng Lãnh sự, phu nhân và phu quân Tổng Lãnh sự từ nhiều quốc gia, qua đó tạo môi trường giao lưu văn hóa và quảng bá du lịch (Ngọc Tuyết & Hương Thảo, 2018).
Đặc biệt, áo dài đã chuyển mình từ một tác phẩm nghệ thuật sang một trang phục có tính ứng dụng cao trong các sự kiện ngoại giao. Các phu nhân nguyên thủ quốc gia Việt Nam, các nữ đại sứ và cán bộ ngoại giao thường xuyên lựa chọn áo dài làm trang phục chính thức trong các chuyến thăm cấp cao, các hội nghị quốc tế và các buổi đón tiếp khách quý. Điển hình là những hình ảnh và nhận định trong bài báo "Phu nhân Ngô Phương Ly quảng bá áo dài Việt qua các hoạt động ngoại giao" trên báo Tuổi Trẻ (2025). Bài báo đã đặc biệt nhấn mạnh vai trò của áo dài trong việc tạo dựng hình ảnh quốc gia thông qua hình ảnh phu nhân Chủ tịch nước. Cụ thể, Phu nhân Ngô Phương Ly thường chọn những thiết kế áo dài mang phong cách thập niên 1930, do nhà thiết kế Vũ Việt Hà thực hiện, với mong muốn tái hiện lịch sử và tôn vinh áo dài xưa – một di sản văn hóa Việt – trong mắt bạn bè quốc tế, đồng thời nhắc nhở các thế hệ trẻ giữ gìn cội nguồn. Nhà thiết kế Vũ Việt Hà cũng chia sẻ về niềm vinh dự và trách nhiệm khi thực hiện những mẫu trang phục này, luôn tìm hiểu kỹ về sự kiện để mỗi thiết kế không chỉ đẹp mà còn truyền tải được thông điệp và tinh thần phù hợp.
Sự tỉ mỉ trong lựa chọn chất liệu và họa tiết là một yếu tố quan trọng làm nên thành công của áo dài ngoại giao. Phu nhân Ngô Phương Ly thường cùng nhà thiết kế Vũ Việt Hà trao đổi kỹ về màu sắc, họa tiết tượng trưng và chất liệu để kể đúng câu chuyện Việt Nam. Chẳng hạn, trong Lễ hội Văn hóa Việt Nam 2025 tại Nga, Phu nhân đã diện áo dài màu nâu nhạt lấy cảm hứng từ các loài hoa Hà Nội như đào, loa kèn, sen, cúc họa mi, kết hợp với vòng cổ chạm hình hoa hướng dương, thể hiện sự kết nối văn hóa sâu sắc. Hay trong chuyến thăm lớp học tiếng Việt tại Nga, bà diện áo dài xanh kết hợp trang sức sơn mài, minh chứng cho sự giao thoa giữa nghệ thuật đương đại và truyền thống. Việc lựa chọn vải làm từ sợi tự nhiên của Việt Nam như tơ sen, tơ dứa, lanh, thổ cẩm Tây Bắc không chỉ tôn vinh các làng nghề truyền thống mà còn giúp kể câu chuyện về đất nước và con người Việt Nam một cách chân thật, gần gũi nhất. Ngay cả khi đón tiếp Phu nhân Thủ tướng Singapore tại Nhà Tre, Phu nhân Ngô Phương Ly đã tặng áo dài và khăn lụa Hà Đông, thêu hoa sen tinh tế bởi nghệ nhân Quất Động, biến trang phục truyền thống thành một món quà ngoại giao đầy ý nghĩa, thể hiện sự trân trọng và mong muốn kết nối.
Sự hiện diện của áo dài trong những bối cảnh ngoại giao cấp cao này, như Joseph Nye (2004) đã phân tích về "quyền lực mềm", không chỉ tạo nên một ấn tượng đặc biệt, khẳng định bản sắc văn hóa Việt Nam một cách trang trọng và tinh tế trên trường quốc tế, mà còn thể hiện sự tôn trọng văn hóa nước sở tại. Việc lựa chọn áo dài như trang phục ngoại giao đã trực tiếp góp phần xây dựng thiện cảm, giảm thiểu khoảng cách văn hóa và tạo nền tảng vững chắc cho các mối quan hệ hợp tác đa phương, thể hiện một cách rõ ràng sự chuyển đổi của áo dài từ giá trị nghệ thuật sang công cụ ngoại giao có tính ứng dụng cao, vượt ra khỏi giới hạn trang phục truyền thống và trở thành biểu tượng ngoại giao văn hóa.
Tổng Lãnh sự Ấn Độ tại TPHCM K.Srikar Reddy cũng bày tỏ ấn tượng đặc biệt với vẻ duyên dáng và sang trọng của tà áo dài Việt Nam tại tọa đàm năm 2018, cho rằng có sự tương đồng với trang phục Sari của Ấn Độ và tin rằng áo dài có thể được nhân rộng tại Ấn Độ (Ngọc Tuyết & Hương Thảo, 2018). Việc các đại sứ, phu nhân đại sứ nước ngoài tham gia trình diễn áo dài (như tại sự kiện "Áo dài của chúng ta" 2021) hoặc bày tỏ sự ngưỡng mộ công khai đã minh chứng cho khả năng vượt qua rào cản văn hóa của áo dài, tạo dựng thiện cảm và nền tảng vững chắc cho các mối quan hệ hợp tác đa phương (Đăng Huỳnh, 2021).
Những hoạt động và nhận định trên đã trực tiếp góp phần xây dựng thiện cảm, giảm thiểu khoảng cách văn hóa và tạo nền tảng vững chắc cho các mối quan hệ hợp tác đa phương. Đây là minh chứng rõ ràng cho sự chuyển đổi của áo dài từ giá trị nghệ thuật sang công cụ ngoại giao có tính ứng dụng cao, vượt ra khỏi giới hạn trang phục truyền thống và trở thành biểu tượng ngoại giao văn hóa, góp phần nâng tầm hình ảnh quốc gia Việt Nam trong mắt bạn bè thế giới.
KẾT LUẬN VÀ THẢO LUẬN
Nghiên cứu đã làm sáng tỏ vai trò đa diện và không thể thiếu của áo dài Việt Nam, không chỉ với tư cách là một biểu tượng văn hóa truyền thống mà còn là một công cụ ngoại giao mạnh mẽ trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Áo dài đã vượt lên trên khuôn khổ của một bộ trang phục đơn thuần, trở thành tấm gương phản chiếu sâu sắc về vẻ đẹp, sự tinh tế, lịch sử và phẩm chất của người phụ nữ Việt Nam, từ đó củng cố bản sắc và niềm tự hào dân tộc. Áo dài được khẳng định là một biểu tượng sống động, gói ghém các giá trị thẩm mỹ, lịch sử và tinh thần của người Việt thông qua các công trình nghiên cứu về lịch sử, văn hóa, và thơ ca âm nhạc. Vẻ đẹp kín đáo, duyên dáng cùng những họa tiết dân gian và chất liệu truyền thống đã giúp định hình và duy trì ký ức văn hóa, khơi gợi lòng tự hào sâu sắc.
Đặc biệt, áo dài đã chứng minh khả năng chuyển đổi thành công từ một tác phẩm nghệ thuật trình diễn trên sân khấu sang một công cụ ngoại giao có tính ứng dụng cao. Sự hiện diện của áo dài trong các sự kiện ngoại giao cấp cao, điển hình qua hình ảnh các phu nhân nguyên thủ và cán bộ ngoại giao, đã tạo nên một ấn tượng đặc biệt, khẳng định bản sắc văn hóa Việt Nam một cách trang trọng và tinh tế trên trường quốc tế. Các bằng chứng thu thập được từ phân tích dữ liệu thứ cấp trong 5-10 năm gần đây cho thấy tần suất xuất hiện ngày càng tăng của áo dài trong các chuyến công du và sự kiện quốc tế quan trọng, đi kèm với mức độ phủ sóng truyền thông quốc tế tích cực. Điều này đã góp phần nâng cao hình ảnh và thiện cảm của Việt Nam trong mắt bạn bè quốc tế, minh chứng cho việc áo dài là một "đại sứ văn hóa" hiệu quả. Việc lựa chọn tỉ mỉ về màu sắc, họa tiết và chất liệu, như tơ sen hay lụa Hà Đông, không chỉ quảng bá nghệ thuật thủ công truyền thống mà còn khéo léo kể câu chuyện về đất nước và con người Việt Nam một cách chân thật, sâu sắc. Điều này thể hiện rõ khả năng của áo dài trong việc thúc đẩy "quyền lực mềm" theo phân tích của Joseph Nye, tức là khả năng thu hút và thuyết phục thông qua sức hấp dẫn văn hóa, giúp xóa bỏ rào cản, tạo cầu nối hiểu biết và đặt nền móng vững chắc cho các mối quan hệ hợp tác đa phương mà không cần đến các phương tiện cứng rắn khác.
Tuy nhiên, mặc dù nghiên cứu đã cung cấp cái nhìn toàn diện về tác động tích cực của áo dài trong ngoại giao và đưa ra một số bằng chứng định lượng sơ bộ, vẫn còn nhiều tiềm năng để khám phá sâu hơn. Việc định lượng hóa một cách toàn diện hơn mức độ ảnh hưởng này là cần thiết, ví dụ thông qua các khảo sát về nhận thức của công chúng quốc tế hoặc phân tích dữ liệu lớn về truyền thông xã hội để đo lường mức độ lan tỏa và cảm xúc khi áo dài xuất hiện. Bên cạnh đó, cần có những chiến lược quốc gia bài bản và toàn diện hơn để tận dụng tối đa tiềm năng của áo dài như một công cụ ngoại giao văn hóa. Điều này không chỉ bao gồm việc phát triển các chương trình đào tạo cho cán bộ ngoại giao về ý nghĩa và cách ứng xử với áo dài, mà còn là các dự án hợp tác với các nhà thiết kế để tạo ra những bộ sưu tập áo dài đặc trưng, phù hợp với từng sự kiện quốc tế cụ thể. Đồng thời, việc đa dạng hóa hình ảnh áo dài (bao gồm cả áo dài nam hoặc các thiết kế cách tân phù hợp với nhiều đối tượng và ngữ cảnh) cũng có thể mở rộng tầm ảnh hưởng và tính kết nối của trang phục này. Việc phân tích sâu hơn về phản ứng và nhận thức của các quốc gia khác đối với áo dài trong các hoạt động ngoại giao cũng sẽ cung cấp cái nhìn đa chiều và giúp tinh chỉnh các chiến lược quảng bá trong tương lai, thậm chí có thể học hỏi từ cách các quốc gia khác như Nhật Bản hay Hàn Quốc đã sử dụng trang phục truyền thống của họ. Tóm lại, áo dài không chỉ là niềm tự hào của người Việt mà còn là tài sản quý giá trong hành trình khẳng định vị thế quốc gia trên trường quốc tế; việc tiếp tục nghiên cứu, đầu tư và phát huy giá trị của áo dài trong ngoại giao văn hóa sẽ là một chiến lược hiệu quả để Việt Nam tăng cường mối quan hệ hữu nghị, thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau và nâng cao hình ảnh đất nước trong kỷ nguyên toàn cầu.
TRÍCH DẪN
1. nhacxua.vn. (2019, November 23). Hình ảnh “Áo Dài” trong thơ và nhạc Việt Nam gần 100 năm qua. nhacxua.vn. https://nhacxua.vn/hinh-anh-ao-dai-trong-tho-va-nhac-viet-nam-gan-100-nam-qua/
2. Hoài Phương. (2025, October 20). Phu nhân Ngô Phương Ly quảng bá áo dài Việt qua các hoạt động ngoại giao. Tuổi Trẻ. https://tuoitre.vn/phu-nhan-ngo-phuong-ly-quang-ba-ao-dai-viet-qua-cac-hoat-dong-ngoai-giao-20251020131621167.htm
3. Nye, J. S., Jr. (2004). Soft power: The means to success in world politics. PublicAffairs. https://www.belfercenter.org/sites/default/files/pantheon_files/files/publication/joe_nye_wielding_soft_power.pdf
4. Smith, A. D. (1998). Nationalism and modernism. Routledge. https://api.pageplace.de/preview/DT0400.9781134923342_A24419076/preview-9781134923342_A24419076.pdf
5. Đăng Huỳnh. (2021, April 12). Lan tỏa “Áo dài của chúng ta”. Báo Cần Thơ Online. https://baocantho.com.vn/lan-toa-ao-dai-cua-chung-ta--a132176.html
6. Ngọc Tuyết, & Hương Thảo. (2018, March 8). Giới thiệu nét đẹp Áo dài Việt đến bạn bè quốc tế. Trang tin điện tử Đảng bộ Hồ Chí Minh https://hcmcpv.org.vn/tin-tuc/gioi-thieu-net-dep-ao-dai-viet-den-ban-be-quoc-te-1491843045
Thực hiện bởi:
Nguyễn Minh Chiến
Nguyễn Lê Đức Anh
Trần Thị Hoa
Lê Thùy Linh
Vũ Khánh Linh