Bài viết tập trung làm rõ một số kinh nghiệm chủ yếu về phương pháp nghiên cứu, giảng dạy các môn khoa học Mác – Lênin tại Học viện Hậu cần hiện nay, trên cơ sở gắn kết chặt chẽ giữa chuyển đổi số với đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức của học viên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục chính trị – tư tưởng trong Quân đội.
Mở Đầu
Chuyển đổi số là xu thế tất yếu của sự phát triển xã hội hiện đại, tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực, trong đó có giáo dục – đào tạo. Đối với Quân đội nói chung và Học viện Hậu cần nói riêng, chuyển đổi số không chỉ là yêu cầu về mặt công nghệ mà còn là động lực quan trọng thúc đẩy đổi mới toàn diện quá trình đào tạo, nghiên cứu khoa học, đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại.
Các môn khoa học Mác – Lênin giữ vai trò nền tảng trong giáo dục chính trị – tư tưởng, góp phần hình thành thế giới quan khoa học, phương pháp luận biện chứng và bản lĩnh chính trị vững vàng cho học viên. Tuy nhiên, trong điều kiện chuyển đổi số, phương pháp nghiên cứu và giảng dạy các môn học này cần được đổi mới mạnh mẽ nhằm khắc phục tình trạng truyền thụ một chiều, tăng cường tính thực tiễn, phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học. Học viện Hậu cần cùng với mục tiêu đào tạo nhiều chuyên nghành khác nhau song thực tế, phương pháp nghiên cứu, giảng dạy của 1 số giảng viên chưa có tính sáng tạo;ứng dụng chuyển đổi số trong giảng dạy chưa nhiều, còn nặng về phương pháp truyền thụ một chiều theo truyền thống gây sự khô khan và nhàm chán trong tiếp thu bài học của học viên trong quá trình học. Do đó, cần tập trung làm rõ một số vấn đề sau:
1. Bám sát đối tượng và phạm vi nghiên cứu các môn khoa học Mác – Lênin.
Thứ nhất, những vấn đề mà các môn khoa học Mác-Lênin nghiên cứu không phải là phổ quát ở mọi giai đoạn vận động của xã hội loài người mà chỉ giới hạn trong sự vận động, phát triển của xã hội từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.
Thứ hai, nội dung hệ thống các khái niệm, phạm trù, quy luật của các môn học Mác-Lênin mang tính kinh tế, chính trị- xã hội sâu sắc. Đây là đặc điểm để phân biệt đối tượng nghiên cứu của các môn học Mác-Lênin với đối tượng của các môn học khác trong hệ thống chương trình giáo dục đào tạo của học viện. Do tính đặc thù của các bộ phận hợp thành chủ nghĩa Mác-Lênin nên hoàn toàn không giống với các môn học khác trong chương trình tổng thể.
Thứ ba, tính kinh tế, chính trị-xã hội trong đối tượng nghiên cứu đã quy định phạm vi nghiên cứu, ứng dụng của các môn học Mác - Lênin. Kinh tế, chính trị-xã hội không chỉ nghiên cứu các quy luật và tính quy luật kinh tế-xã hội khách quan mà còn nghiên cứu những điều kiện chủ quan (những điều kiện, hình thức, phương pháp, mục tiêu, chiến lược…) trong công cuộc đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân để thực hiện quá trình chuyển biến từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.
Là một hệ thống của các bộ phận hợp thành chủ nghĩa Mác-lênin, nó gắn bó chặt chẽ với thực tiễn công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở các nước trên thế giới trong đó có Việt Nam. Chính thực tiễn này sẽ kiểm nghiệm tính đúng đắn các nguyên lý, quy luật của tình hình kinh tế, chính trị-xã hội và là cơ sở để khái quát, bổ sung, phát triển những nguyên lý mới làm phong phú thêm lý luận chính trị - xã hội trong đời sống. Người giảng dạy cần nhận thức và làm rõ tính sáng tạo và biện chứng, tính cách mạng và khoa học ngay trong đối tượng nghiên cứu của các môn học Mác-Lênin, bởi đó chính là giá trị và sức sống của khoa học này.
2. Thiết kế bài giảng sử dụng phương pháp dạy học tích cực phải phù hợp với từng đối tượng, chuyên ngành hậu cần – kỹ thuật và tài chính
Thực tiễn giảng dạy cho thấy, không có một phương pháp dạy học tích cực nào phù hợp cho mọi đối tượng. Kinh nghiệm rút ra là cần kết hợp nhiều phương pháp, trong đó mỗi phương pháp được lựa chọn đều gắn với đặc thù chuyên ngành.Với học viên hậu cần – kỹ thuật, nên ưu tiên:Phương pháp dạy học theo tình huống gắn với bảo đảm hậu cần, kỹ thuật trong các nhiệm vụ cụ thể;Thảo luận nhóm, sơ đồ tư duy để phân tích mối quan hệ giữa các yếu tố hậu cần;Dạy học dựa trên vấn đề (PBL) nhằm rèn luyện khả năng xử lý các tình huống phức hợp trong thực tiễn.Với học viên tài chính, cần chú trọng:Phương pháp nghiên cứu trường hợp (case study) về quản lý, phân bổ, quyết toán ngân sách;Học tập dựa trên dữ liệu, bảng biểu, báo cáo tài chính;Kết hợp tranh biện, phản biện học thuật để nâng cao tư duy logic, lập luận khoa học.
Giảng dạy các môn học Mác-Lênin cần gắn liền với đặc thù của từng đối tượng. Lâu nay, vẫn còn không ít giảng viên chỉ chú ý đến bài giảng mà không chú ý đến đối tượng người học, do đối tượng nguời học cũng rất khác nhau và đa dạng, nên phương pháp truyền đạt cũng phải đa dạng. Vì vậy, để cho bài giảng phù hợp với đối tượng, giảng viên cần chú ý đến khả năng, trình độ tiếp thu của người học, đối tượng lên lớp để mở rộng hay thu hẹp mức độ nông, sâu của bài học.
3. Nghiên cứu và sử dụng hợp lý kinh điển
Nghiên cứu và sử dụng hợp lý kinh điển là một việc cần thiết, là yêu cầu bắt buộc đối với giảng viên giảng dạy các môn học khao học Mác–Lênin, nhất là đối với các giảng viên trẻ chưa có kinh nghiệm.
Kinh điển là quan điểm "gốc" của các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác-Lênin. Đó là những tác phẩm (bài nói, bài viết, thư,…) của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin, Hồ Chí Minh đã được in chính thức thành những tác phẩm riêng hoặc xuất bản theo bộ (Tuyển tập, Toàn tập). Nghiên cứu kinh điển giúp cho người giảng viên hiểu đúng thực chất, chính xác các quan điểm, nguyên lý của chủ nghĩa Mác-Lênin. Đó là cơ sở lý luận tin cậy nhất trong quá trình nghiên cứu, biên soạn bài giảng. Sử dụng hợp lý kinh điển sẽ nâng cao chất lượng bài giảng, đem lại sự hấp dẫn và niềm tin cho người học.
Sử dụng hợp lý kinh điển trước hết là hiểu đúng kinh điển và trích dẫn đúng chỗ, phù hợp với vấn đề. Khi cần nhấn mạnh một nội dung nào đó thì cần thiết phải sử dụng kinh điển. Những câu trích kinh điển có chiều sâu sẽ giúp cho người học hiểu rõ, nắm vững hơn nội dung bài giảng. Nhưng cũng không trích dẫn quá nhiều gây phức tạp thêm nội dung bài làm cho người học bị lúng túng nếu giảng viên không làm rõ hết được nội dung trích. Tùy vào đối tượng giảng dạy mà có sự trích dẫn cho phù hợp như đối với sinh viên dân sự thì việc đọc kinh điển ở mức độ nên cần hạn chế việc trích quá nhiều kinh điển vào trong một bài giảng.
4. Ứng dụng chuyển đối số vào đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng kết hợp nhiều phương pháp khác nhau nhằm tích cực hóa hoạt động nhận thức của học viên
Trước hết, ứng dụng các nền tảng quản lý học tập (LMS), lớp học ảo, học liệu số giúp học viên có thể học tập mọi lúc, mọi nơi; chủ động tiếp cận kiến thức trước, trong và sau giờ học trên lớp.Các phần mềm mô phỏng, bản đồ số, dữ liệu thực tế về công tác hậu cần – kỹ thuật giúp học viên hình dung rõ hơn các quy trình, tình huống tác nghiệp, qua đó nâng cao năng lực tư duy và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
Thứ hai, giảng viên tổ chức cho học viên nghiên cứu học liệu số trước giờ học; trên lớp tập trung thảo luận, giải quyết vấn đề, phân tích tình huống thực tiễn hậu cần. Sau giờ học, học viên tiếp tục hoàn thiện nhiệm vụ trên hệ thống trực tuyến.Thông qua video, mô phỏng hoặc dữ liệu số, giảng viên xây dựng các tình huống gắn với nhiệm vụ bảo đảm hậu cần trong huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu. Học viên chủ động phân tích, đề xuất phương án và bảo vệ quan điểm của mình.
Trong từng chương, từng phần, giảng viên phải xây dựng được các tình huống có vấn đề. Đó là các tình huống đòi hỏi sự tìm tòi, đào sâu suy nghĩ, phát triển và mở rộng kiến thức. Trong giờ học nên khuyến khích người học trả lời, đối thoại. Giảng viên không nên "bỏ lửng" những câu hỏi, những thắc mắc của học viên, sinh viên, kể cả khi học viên có những ý kiến không thuận với mình, phải chủ động giải đáp một cách ngắn gọn và thuyết phục.
5. Chú ý liên hệ với thực tiễn trong nước và quốc tế, với đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước
Để nâng cao chất lượng giảng dạy, trong từng bài giảng, giảng viên cần chú ý liên hệ với thực tiễn trong nước và quốc tế, bám sát vào Nghị quyết XIII về đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước. Có thực tiễn minh họa bài giảng sẽ hay hơn và sinh động hơn, người học sẽ tiếp thu nhanh và dễ hiểu bài. Tuy nhiên, không phải tất cả các nội dung trong bài giảng đều có ví dụ thực tế, mà phải tuỳ thuộc vào từng vấn đề cụ thể. Với những nội dung quan trọng, cần thiết phải làm rõ hay muốn tăng thêm tính thuyết phục cho người học dễ hiểu thì giảng viên phải chú ý liên hệ thực tiễn. Các sự kiện thực tế đưa vào bài giảng phải có thực, có ý nghĩa, mang tính điển hình, tính thời sự và phải có sự phân tích, lý giải ở những mức độ nhất định để bảo đảm sự thống nhất, sự gắn kết giữa lý luận và thực tiễn và sát từng chuyên nghành đào tạo.
Kết luận.
Chuyển đổi số mang lại cơ hội lớn để làm mới phương pháp giảng dạy và nghiên cứu các môn khoa học Mác - Lênin, nếu được triển khai theo hướng có chiến lược, tôn trọng nguyên tắc tư tưởng và kết hợp giữa công nghệ với phương pháp sư phạm tích cực. Kinh nghiệm tại Học viện Hậu cần cho thấy mô hình dạy học kết hợp, học dựa trên vấn đề, cùng với đầu tư cho giảng viên và kho tài nguyên số, góp phần nâng cao hiệu quả đào tạo và tính ứng dụng của lý luận Mác - Lênin trong thực tiễn hậu cần.Để nâng cao chất lượng giảng dạy các môn Mác-Lênin mỗi giảng viên cần nhận thức sâu sắc hơn nữa vị trí, vai trò của môn học; tích cực nâng cao chất lượng bài giảng; thực hiện đổi mới nội dung chương trình; cải tiến phương pháp giảng dạy; nắm vững tình hình thời sự, chính trị trong nước, quốc tế và quân đội để đáp ứng những yêu cầu mới của sự nghiệp giáo dục và đào tạo.
ThS. Nguyễn Viết Đức - Học viện hậu cần, Bộ Quốc Phòng
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Báo cáo tổng kết năm học 2024 – 2025. Phòng đào tạo – Học viện Hậu cần.
2.Ban Chấp hành Trung ương (2024), Nghị quyết 57-NQ/TWngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia
3.Ban chấp hành Trung ương (2025)Nghị quyết số 71-NQ/TW, ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo
4. Bộ quốc phòng (2022),Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20-12-2022 của Quân ủy Trung ương (QUTW) về công tác giáo dục, đào tạo (GD, ĐT) trong tình hình mới.
5. Đảng ủy Học viện Hậu cần (2023),Nghị quyết 884-NQ/ĐU: Về nâng cao chất lượng huấn luyện giai đoạn 2023-2030 và những năm tiếp theo, Hà Nội.