1. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra sâu rộng trên toàn cầu, năng lực số đã trở thành một trong những yêu cầu cốt lõi đối với nguồn nhân lực chất lượng cao, trong đó có đội ngũ cán bộ trẻ tương lai của Quân đội nhân dân Việt Nam. Các nhà trường Quân đội, với chức năng đào tạo, bồi dưỡng những sĩ quan, cán bộ cho Quân đội, đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải đổi mới nội dung, phương thức giáo dục - đào tạo nhằm trang bị cho đoàn viên, thanh niên không chỉ bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức cách mạng mà còn năng lực làm chủ khoa học công nghệ và môi trường số. Việc nâng cao chất lượng bồi dưỡng năng lực số cho đoàn viên, thanh niên trong nhà trường Quân đội vì vậy vừa mang tính chiến lược lâu dài, vừa có ý nghĩa thực tiễn cấp bách.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Năng lực số - yêu cầu tất yếu đối với đoàn viên, thanh niên quân đội trong giai đoạn mới
Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra sâu rộng và toàn diện, năng lực số đã trở thành một trong những năng lực nền tảng của con người hiện đại. Năng lực số được hiểu là tổng hòa các kiến thức, kỹ năng, thái độ và hành vi giúp cá nhân khai thác, sử dụng công nghệ số một cách hiệu quả, an toàn, có trách nhiệm và sáng tạo trong học tập, công tác và đời sống. Đối với đoàn viên, thanh niên trong nhà trường Quân đội, năng lực số không chỉ đơn thuần là khả năng sử dụng máy tính, phần mềm hay Internet, mà còn bao hàm năng lực tiếp cận, xử lý và phân tích dữ liệu; ứng dụng trí tuệ nhân tạo, công nghệ mô phỏng trong huấn luyện và chỉ huy; bảo đảm an toàn, an ninh thông tin; đồng thời tham gia đấu tranh, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trên không gian mạng.
Trong điều kiện xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam "cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại", khoa học công nghệ và chuyển đổi số đã và đang thâm nhập sâu vào mọi lĩnh vực hoạt động quân sự. Trong bối cảnh đó, nếu không làm chủ công nghệ số, đội ngũ cán bộ, sĩ quan tương lai sẽ gặp khó khăn trong thực hiện nhiệm vụ, thậm chí bị tụt hậu trước yêu cầu hiện đại hóa quân đội và sự phát triển nhanh chóng của khoa học quân sự thế giới. Đoàn viên, thanh niên ở nhà trường Quân đội là lực lượng trẻ, có ưu thế về tư duy nhanh nhạy, khả năng tiếp cận công nghệ mới và tinh thần đổi mới sáng tạo. Đây chính là lực lượng nòng cốt trong tiếp thu, làm chủ và phát triển các công nghệ số phục vụ nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và xây dựng quân đội hiện đại. Chính vì vậy, việc bồi dưỡng năng lực số cho đoàn viên, thanh niên không chỉ nhằm trang bị kỹ năng kỹ thuật, mà còn góp phần hình thành tư duy số, phương pháp làm việc khoa học, tác phong chính quy, hiện đại, phù hợp với đặc điểm chiến tranh công nghệ cao trong tương lai. Hơn nữa, năng lực số đối với đoàn viên, thanh niên quân đội phải luôn gắn chặt với bản lĩnh chính trị, đạo đức và kỷ luật quân đội. Khác với môi trường dân sự, việc sử dụng công nghệ trong quân đội đòi hỏi yêu cầu rất cao về bảo mật thông tin, an toàn hệ thống và chấp hành nghiêm các quy định của pháp luật, điều lệnh, điều lệ. Do đó, bồi dưỡng năng lực số đồng thời là quá trình giáo dục ý thức trách nhiệm, đạo đức số và bản lĩnh chính trị vững vàng, giúp đoàn viên, thanh niên sử dụng công nghệ đúng mục đích, đúng nguyên tắc, không bị tác động tiêu cực từ không gian mạng.
Từ những yếu tố trên, năng lực số đã trở thành yêu cầu tất yếu, khách quan đối với đoàn viên, thanh niên quân đội trong giai đoạn mới. Đây không chỉ là nội dung của công tác giáo dục - đào tạo, mà còn là một thành tố quan trọng trong xây dựng con người quân nhân thời kỳ mới: vừa có tri thức, bản lĩnh chính trị vững vàng, vừa làm chủ khoa học công nghệ hiện đại, sẵn sàng đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới.
2.2. Thực trạng công tác bồi dưỡng năng lực số trong nhà trường Quân đội
Những năm qua, quán triệt chủ trương của Đảng, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng về đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số trong quân đội, các nhà trường Quân đội đã có nhiều nỗ lực trong bồi dưỡng năng lực số cho cán bộ, giảng viên và học viên, trong đó đoàn viên, thanh niên là lực lượng trung tâm. Công tác ứng dụng công nghệ thông tin từng bước được đẩy mạnh trong quản lý, điều hành, giảng dạy và học tập; nhiều mô hình, cách làm mới được triển khai, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo trong điều kiện mới.
Nhiều nhà trường Quân đội đã tích cực tích hợp nội dung công nghệ số vào chương trình đào tạo, nhất là ở các ngành, chuyên ngành kỹ thuật, chỉ huy - tham mưu, hậu cần, kỹ thuật. Các phương thức giảng dạy hiện đại như mô phỏng huấn luyện, bài giảng điện tử, học tập trực tuyến, ngân hàng câu hỏi số, thư viện số từng bước được áp dụng, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Hạ tầng công nghệ thông tin, hệ thống mạng nội bộ, phòng máy tính, trung tâm dữ liệu ở nhiều nhà trường được đầu tư, nâng cấp, tạo điều kiện thuận lợi cho đoàn viên, thanh niên tiếp cận và sử dụng công nghệ số trong học tập và nghiên cứu khoa học. Đoàn viên, thanh niên trong nhà trường Quân đội nhìn chung có tinh thần học hỏi, khả năng tiếp cận công nghệ mới khá tốt và thể hiện rõ vai trò xung kích trong việc ứng dụng công nghệ số. Nhiều đoàn viên tích cực tham gia nghiên cứu khoa học, xây dựng phần mềm hỗ trợ huấn luyện, mô phỏng kỹ thuật, sáng kiến cải tiến kỹ thuật và các sản phẩm số phục vụ công tác giảng dạy, học tập. Thông qua hoạt động của tổ chức Đoàn, nhiều phong trào, mô hình sáng tạo trẻ gắn với công nghệ thông tin, chuyển đổi số đã được triển khai, góp phần hình thành môi trường học tập hiện đại, năng động trong nhà trường Quân đội.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, công tác bồi dưỡng năng lực số cho đoàn viên, thanh niên trong nhà trường quân đội vẫn còn bộc lộ một số hạn chế. Nội dung bồi dưỡng ở một số đơn vị còn dừng lại ở các kỹ năng công nghệ cơ bản, chưa theo kịp sự phát triển nhanh chóng của các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, mô phỏng huấn luyện tiên tiến, an ninh mạng và tác chiến trên không gian mạng. Phương thức tổ chức bồi dưỡng ở một số nhà trường còn nặng về truyền đạt lý thuyết, thiếu các hoạt động thực hành, trải nghiệm và vận dụng công nghệ vào giải quyết nhiệm vụ thực tiễn. Bên cạnh đó, hạ tầng công nghệ thông tin giữa các nhà trường còn chưa đồng bộ. Ngoài ra, đội ngũ giảng viên có trình độ, năng lực số cao còn chưa đồng đều, nhất là trong việc cập nhật, làm chủ các công nghệ mới để tích hợp vào giảng dạy. Nhận thức của một bộ phận đoàn viên, thanh niên về vai trò, ý nghĩa của năng lực số đối với sự nghiệp quân sự, quốc phòng trong tương lai chưa thật đầy đủ, dẫn đến việc tự học, tự bồi dưỡng còn mang tính tự phát, thiếu định hướng và chiều sâu.
Những hạn chế trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó có cả nguyên nhân khách quan và chủ quan, như tốc độ phát triển nhanh của công nghệ, điều kiện đầu tư chưa đồng đều, cơ chế chính sách chưa thật sự hoàn thiện và nhận thức chưa đồng nhất giữa các chủ thể tham gia bồi dưỡng. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tiếp tục đổi mới mạnh mẽ công tác bồi dưỡng năng lực số cho đoàn viên, thanh niên trong nhà trường Quân đội, bảo đảm đáp ứng yêu cầu xây dựng đội ngũ cán bộ quân đội có trình độ, năng lực và bản lĩnh phù hợp với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.
2.3. Một số giải pháp nâng cao chất lượng bồi dưỡng năng lực số cho đoàn viên, thanh niên ở nhà trường Quân đội
Để nâng cao chất lượng bồi dưỡng năng lực số cho đoàn viên, thanh niên ở nhà trường Quân đội cần thực hiện đồng bộ các giải pháp chủ yếu sau:
Trước hết, cần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cấp ủy, chỉ huy các cấp và tổ chức Đoàn về vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng của bồi dưỡng năng lực số cho đoàn viên, thanh niên trong nhà trường quân đội. Trong bối cảnh chuyển đổi số và hiện đại hóa Quân đội, năng lực số không chỉ là kỹ năng bổ trợ mà đã trở thành một thành tố cấu thành năng lực toàn diện của cán bộ, sĩ quan tương lai. Vì vậy, công tác bồi dưỡng năng lực số cần được xác định là nhiệm vụ chính trị thường xuyên, lâu dài, đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của cấp ủy, sự quản lý thống nhất của chỉ huy và sự tham gia tích cực của các cơ quan, khoa, đơn vị. Khi nhận thức được thống nhất, việc xây dựng kế hoạch, bố trí nguồn lực và tổ chức thực hiện sẽ đồng bộ, tránh tình trạng coi đây là nhiệm vụ riêng lẻ của cơ quan công nghệ thông tin hoặc của tổ chức Đoàn.
Thứ hai, cần đổi mới nội dung bồi dưỡng năng lực số theo hướng thiết thực, hiện đại và gắn chặt với yêu cầu nhiệm vụ quân sự, quốc phòng trong tình hình mới. Nội dung bồi dưỡng phải được xây dựng trên cơ sở chuẩn năng lực số phù hợp với từng đối tượng đào tạo, từng nhà trường, từng ngành, từng chuyên ngành quân sự. Bên cạnh các kỹ năng tin học cơ bản, cần chú trọng bồi dưỡng các năng lực cốt lõi như khai thác, phân tích và xử lý dữ liệu; ứng dụng trí tuệ nhân tạo, công nghệ mô phỏng trong huấn luyện và chỉ huy; sử dụng các nền tảng số trong quản lý, điều hành; bảo đảm an toàn thông tin, an ninh mạng và tham gia đấu tranh trên không gian mạng. Việc thường xuyên cập nhật, bổ sung các công nghệ mới, các xu hướng số hiện đại sẽ giúp đoàn viên, thanh niên nâng cao khả năng thích ứng, tránh nguy cơ tụt hậu trước sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ quân sự.
Thứ ba, cần đa dạng hóa hình thức và phương pháp bồi dưỡng năng lực số nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của đoàn viên, thanh niên. Bên cạnh các chương trình đào tạo chính khóa, nhà trường cần tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên đề, hội thảo khoa học, câu lạc bộ công nghệ, cuộc thi sáng tạo số, diễn đàn học thuật về chuyển đổi số trong lĩnh vực quân sự. Việc kết hợp linh hoạt giữa học trực tiếp và học trực tuyến, giữa lý thuyết và thực hành, giữa giảng dạy trên lớp và nghiên cứu khoa học, sáng kiến cải tiến kỹ thuật sẽ góp phần nâng cao chất lượng bồi dưỡng. Đồng thời, cần khuyến khích các mô hình "đoàn viên tự học - tự rèn năng lực số", coi tự học, tự nghiên cứu là phương thức quan trọng để hình thành năng lực số bền vững trong điều kiện công nghệ không ngừng đổi mới.
Thứ tư, phát huy mạnh mẽ vai trò xung kích, sáng tạo của tổ chức Đoàn trong bồi dưỡng năng lực số cho đoàn viên, thanh niên. Tổ chức Đoàn cần chủ động tham mưu, đề xuất với cấp ủy, chỉ huy xây dựng các phong trào hành động cách mạng gắn với chuyển đổi số, như "Tuổi trẻ nhà trường quân đội tiên phong chuyển đổi số", "Đoàn viên sáng tạo công nghệ", "Mỗi đoàn viên là một hạt nhân số". Thông qua các phong trào này, đoàn viên, thanh niên được tạo môi trường thực tiễn để rèn luyện kỹ năng, phát huy sáng kiến, ứng dụng công nghệ vào học tập, huấn luyện và công tác. Đồng thời, tổ chức Đoàn cần làm tốt vai trò tuyên truyền, định hướng, xây dựng động cơ học tập đúng đắn, khơi dậy tinh thần ham học hỏi, dám nghĩ, dám làm, dám đổi mới trong đoàn viên, thanh niên.
Thứ năm, tăng cường đầu tư hạ tầng số và nâng cao năng lực số cho đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý trong nhà trường quân đội. Hạ tầng công nghệ thông tin, hệ thống phần mềm, cơ sở dữ liệu dùng chung, phòng học thông minh, trung tâm mô phỏng là điều kiện vật chất không thể thiếu để triển khai hiệu quả công tác bồi dưỡng năng lực số. Cùng với đó, cần chú trọng bồi dưỡng, cập nhật kiến thức, kỹ năng công nghệ cho đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý, bởi đây là lực lượng trực tiếp tổ chức, dẫn dắt và truyền cảm hứng cho đoàn viên, thanh niên. Khi giảng viên làm chủ công nghệ và có tư duy số, quá trình đào tạo, bồi dưỡng năng lực số sẽ đi vào chiều sâu và mang tính bền vững.
Cuối cùng, cần gắn chặt bồi dưỡng năng lực số với xây dựng bản lĩnh chính trị, đạo đức, lối sống và kỷ luật quân đội cho đoàn viên, thanh niên. Đặc thù của nhà trường quân đội đòi hỏi việc sử dụng công nghệ phải luôn đặt dưới yêu cầu bảo mật, an toàn thông tin và chấp hành nghiêm kỷ luật Quân đội. Vì vậy, quá trình bồi dưỡng năng lực số phải song hành với giáo dục ý thức trách nhiệm, đạo đức số, bản lĩnh chính trị vững vàng, giúp đoàn viên, thanh niên sử dụng công nghệ đúng mục đích, đúng pháp luật, phục vụ hiệu quả nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và bảo vệ Tổ quốc. Chỉ khi năng lực số được phát triển trên nền tảng chính trị vững chắc và kỷ luật nghiêm minh, công tác bồi dưỡng mới thực sự phát huy giá trị trong xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại.
3. Kết luận
Nâng cao chất lượng bồi dưỡng năng lực số cho đoàn viên, thanh niên ở nhà trường Quân đội là yêu cầu khách quan của sự nghiệp xây dựng Quân đội hiện đại trong thời đại chuyển đổi số. Thực hiện tốt nhiệm vụ này sẽ góp phần hình thành đội ngũ cán bộ trẻ vừa "hồng" vừa "chuyên", có bản lĩnh chính trị vững vàng, trình độ công nghệ cao, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Với sự quan tâm lãnh đạo của cấp ủy, chỉ huy và sự xung kích, sáng tạo của tuổi trẻ, công tác bồi dưỡng năng lực số trong các nhà trường quân đội sẽ ngày càng đi vào chiều sâu, hiệu quả và bền vững.
Nguyễn Văn Hải- Đại học Nguyễn Huệ
Tài liệu tham khảo
- 1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Nghị quyết về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và CĐS quốc gia, số 57-NQ/TW, ngày 22/12/2024, Hà Nội, 2024.
- 2. Bộ Quốc Phòng, Kế hoạch về phát triển Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số trong Bộ Quốc phòng giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến 2030, số 4396/KH-BQP, ngày 04/11/2021, Hà Nội, 2021.
- 3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, II, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021.
- 4. Quân ủy Trung ương, Nghị quyết về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội, số 3488-NQ/QUTW, ngày 29/01/2025, Hà Nội, 2025.
- 5. Thủ tướng Chính phủ, Quyết định ban hành "Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030", số 569/QĐ-TTg, ngày 11/5/2022, Hà Nội, 2022.
