Sử dụng phương pháp học tập tích cực làm cho học viên luôn đóng vai trò chủ động trong học tập, thay vì chỉ đơn thuần là người tiếp nhận thông tin từ giảng viên hoặc sách, giáo trình hay tiếp nhận thông tin một cách thụ động, học viên trở thành người tìm hiểu, nắm bắt và xây dựng kiến thức theo định hướng của giảng viên; học viên tự phát hiện mâu thuẫn trong nội dung bài học, tự đặt câu hỏi, tự tìm hiểu và áp dụng kiến thức thu nhận được vào giải quyết các tình huống trong thực tế. Học tập tích cực có vai trò rất quan trọng, tạo cho học viên sự hứng thú, phát triển tư duy sáng tạo, phản biện, tự khẳng định mình, trang bị kỹ năng tự giải quyết vấn đề, tự quản lý bản thân và mở ra khả năng học tập suốt đời. Vì vậy, nâng cao hiệu quả hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên các nhà trường quân đội nói chung và ở Học viện Chính trị hiện nay là vấn đề cấp thiết về cả lý luận và thực tiễn.
Quán triệt và thực hiện Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về "Đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới" và phương châm "Chất lượng đào tạo của nhà trường là khả năng sẵn sàng chiến đấu của đơn vị", Học viện Chính trị (Học viện) đã thường xuyên quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo đẩy mạnh đổi mới phương pháp dạy học tích cực và coi đây là một đột phá trong giáo dục, đào tạo. Nghị quyết lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ năm học 2024 - 2025 của Đảng ủy Học viện xác định đột phá "Nâng cao chất lượng, hiệu quả sử dụng phương pháp dạy học tích cực" với nhiều chủ trương, giải pháp lãnh đạo, chỉ đạo sát đúng, hiệu quả. Kết quả học tập của học viên có nhiều biến rõ nét, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, đáp ứng chuẩn đầu ra theo các mục tiêu, yêu cầu đào tạo của các đối tượng. Tuy nhiên, hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên trong thời gian qua chưa tương xứng với tiền năng hiện có; nhận thức của một số chủ thể còn chưa đầy đủ, số ít học viên còn biểu hiện tư tưởng "trung bình chủ nghĩa" trong học tập, thiếu sự cố gắng, chưa tích cực, tự học, tự nghiên cứu; nội dung, biện pháp để phát huy hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên còn có nội dung chưa thực sự đồng bộ, kết quả học tập của học viên có nội dung chưa bền vững; một số học viên bỏ ra công sức, thời gian ôn luyện, học tập rất lớn song kết quả đạt được chưa cao.
Để nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên ở Học viện cần tập trung thực hiện tốt một số giải pháp cơ bản sau:
Một là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ chủ trì, cơ quan chức năng đối với nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên ở Học viện hiện nay
Trên cơ sở Nghị quyết của Đảng ủy Học viện, cấp ủy, chỉ huy các cơ quan chức năng, khoa giáo viên, hệ quản lý học viên cần tập trung quán triệt, cụ thể hoá thành các chủ trương, giải pháp thực hiện phù hợp với thực tiễn ở cấp mình; tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo, triển khai thực hiện bảo đảm đồng bộ, quyết liệt, hiệu quả. Tập trung nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho các chủ thể liên quan; nâng cao hiệu quả phối hợp, hiệp đồng với các cơ quan, khoa, đơn vị; tạo mọi điều kiện tốt nhất cho học viên sử dụng phương pháp học tập tích cực, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo của Học viện. Cấp ủy, tổ chức đảng cơ quan chức năng lãnh đạo tốt việc nghiên cứu, tham mưu giúp Đảng ủy, Ban Giám đốc Học viện xác định các chủ trương, giải pháp; xây dựng kế hoạch tổ chức triển khai thực hiện; phối hợp chặt chẽ với các khoa, hệ quản lý học viện tăng cường kiểm tra, đôn đốc, rút kinh nghiệm và đề xuất các chủ trương, giải pháp thực hiện trong thời gian tiếp theo.
Cấp ủy, tổ chức đảng ở các khoa giáo viên lãnh đạo sát đúng, định hướng phương pháp giảng dạy phù hợp với từng môn học, đối tượng học viên, chú trọng nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên, rèn luyện cho học viên có tư duy phản biện, độc lập, sáng tạo, kết hợp chặt chẽ giữa phương pháp dạy và phương pháp học. Đảng ủy các hệ quản lý học viên thường xuyên lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ, toàn diện việc quán triệt, giáo dục nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho đội ngũ học viên, cán bộ kiêm chức trong học tập, rèn luyện, tạo mọi điều kiện thuận lợi để học viên được tiếp cận, sử dụng các phương pháp học tập tích cực. Tăng cường kiểm tra, đánh giá kết quả, xác định rõ ưu, khuyết điểm, nguyên nhân, từ đó kịp thời bổ sung các chủ trương, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo nhằm không ngừng nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên; triệt để khắc phục tình trạng buông lỏng hoặc thiếu trách nhiệm trong lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện.
Hai là, tiếp tục đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp giảng dạy theo chuẩn đầu ra góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên
Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp giảng dạy theo chuẩn đầu ra là một trong những giải pháp quan trọng, là đòi hỏi bức thiết của thực tiễn giáo dục, đào tạo của Học viện và đáp ứng yêu cầu thực tiễn xây dựng quân đội hiện nay. Cần có sự đổi mới đồng bộ giữa các thành tố này giúp nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên, biến quá trình đào tạo thành tự đào tạo. Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW của Quân ủy Trung ương nhấn mạnh: "Chuẩn hóa các chương trình đào tạo bảo đảm cách mạng, khoa học, liên tục, kế thừa, tích hợp, sát với thực tế và phát triển... Rà soát, xây dựng, điều chỉnh kịp thời chuẩn đầu ra các chương trình đào tạo bảo đảm thiết thực, nhất quán với mục tiêu của chương trình đào tạo và liên thông với chuẩn đầu vào của trình độ đào tạo, bậc học cao hơn... Chắt lọc, tinh chỉnh nội dung các chương trình đào tạo để giảm tải, bảo đảm tính khả thi, cơ bản, toàn diện, thiết thực, hiệu quả, có hệ thống, từng bước hiện đại và được cập nhật thường xuyên... Đổi mới hình thức, phương pháp dạy học theo hướng hiện đại".
Các khoa, cơ quan, đơn vị cần phối hợp chặt chẽ, điều chỉnh chương trình, nội dung môn học theo hướng kết hợp trang bị tri thức với kỹ năng tay nghề cho học viên. Tăng thời gian thực hành các môn học, bồi dưỡng, rèn luyện khả năng xử lý tình huống cho học viên, đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng phát huy tính tích cực của người học, phù hợp với từng đối tượng cụ thể. Có cơ chế để khuyến khích học viên sử dụng phương pháp học tập tích cực (cộng điểm, biểu dương). Xây dựng được những tiêu chí cụ thể sát với mục tiêu, yêu cầu đào tạo và khả năng lĩnh hội của học viên. Đổi mới việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học viên bảo đảm chặt chẽ, khách quan, toàn diện và chính xác. Không chỉ đánh giá kết quả người học bằng điểm số mà kết hợp đánh giá cả ý thức, trách nhiệm xây dựng bài trong quá trình học tập. Tăng cường kiểm tra, đôn đốc, giám sát các hoạt động của học viên trong thời gian lên lớp, tự học; việc chấp hành các quy chế, quy định, mức độ hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên, từ đó có biện pháp cụ thể khắc phục những hạn chế, khuyết điểm kịp thời.
Ba là, xây dựng và phát huy vai trò đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý và mỗi học viên trong nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên ở Học viện
Phương pháp học tập của học viên luôn chịu sự chi phối sâu sắc bởi phương pháp dạy của giảng viên, sự chỉ đạo, hướng dẫn của các cơ quan chức năng, sự quản lý, điều hành của các hệ quản lý và phụ thuộc rất lớn vào nhận thức, vai trò trách nhiệm của từng học viên. Các khoa giáo viên cần tích cực bồi dưỡng kiến thức, kinh nghiệm và kỹ năng sư phạm cho đội ngũ giảng viên đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ đặt ra. Tích cực bổ sung, cập nhật các kiến thức mới vào nội dung bài giảng, chú trọng trang bị kiến thức, rèn luyện kỹ năng cho học viên qua các bài tập thực hành, bài tập tình huống, thực tập, diễn tập... Tiến hành thông qua bài giảng, thống nhất phương pháp giảng dạy theo hướng phát huy tính tích cực của người học, tăng cường trao đổi, đàm thoại, vận dụng tốt mô hình "lớp học đảo ngược" phù hợp với khả năng nhận thức của học viên và yêu cầu của từng học phần, môn học. Thường xuyên nắm thông tin ngược từ người học, rút kinh nghiệm và điều chỉnh, bổ sung nội dung, phương pháp, kỹ năng, kinh nghiệm cần thiết cho đội ngũ giảng viên. Từng giảng viên tích cực tự học tập, rèn luyện, sưu tầm tài liệu và nghiên cứu các loại sách, tạp chí khoa học, các văn bản, quy định mới... làm phong phú kiến thức, kinh nghiệm thực tiễn phục vụ cho hoạt động giảng dạy.
Đội ngũ cán bộ quản lý tích cực bám nắm hoạt động học tập trên giảng đường và tự học, tự nghiên cứu của học viên. Có phương pháp quản lý, điều hành đơn vị linh hoạt để tạo điều kiện tốt nhất cho học viên có thời gian nghiên cứu, trao đổi học thuật với giảng viên; rèn luyện phương pháp, tác phong khoa học, sâu sát, cụ thể, là "người thầy tại chỗ" để học viên học tập, noi theo. Đối với đội ngũ học viên phải xác định được về học tập, rèn luyện, nghiên cứu tại Học viện là vinh dự rất lớn, được sự tin tưởng của cơ quan, đơn vị cử đi học để tạo nguồn cán bộ chất lượng cao cho đơn vị và Quân đội. Chính vì vậy, mỗi học viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm, xác định quyết tâm học tập, rèn luyện, "học để làm việc, làm người, làm cán bộ". Tích cực nghiên cứu chương trình, nội dung học tập, nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực; khiêm tốn học hỏi đồng đội, tự tu dưỡng rèn luyện mình, luôn đặt ra yêu cầu cao để phấn đấu, không tự ty, ỷ lại, ngại khó, thỏa mãn dừng lại, luôn củng cố niềm tin và trách nhiệm, yêu mến nghề nghiệp, biến quá trình đào tạo thành tự đào tạo.
Bốn là, đẩy mạnh xây dựng môi trường văn hóa sư phạm tốt đẹp, lành mạnh tạo điều kiện tốt nhất để nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tính tích cực của học viên
Hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi môi trường hoạt động, các mối quan hệ được tạo dựng ở Học viện. Môi trường văn hóa sư phạm lành mạnh, nơi mà mọi hoạt động đều hướng tới "lấy học viên làm trung tâm", đội ngũ cán bộ, giảng viên luôn hết lòng vì học viên thân yêu, đề cao tinh thần đoàn kết, dân chủ, có dư luận tập thể tích cực; có phong trào học tập, rèn luyện tốt,... sẽ kích thích và tạo điều kiện thuận lợi để học viên xây dựng động cơ, điều chỉnh thái độ, ý thức, hành vi, từng bước hình thành tính tự giác, chủ động trong học tập, rèn luyện. Đồng thời, tạo điều kiện cho học viên phát huy dân chủ, kỷ luật, đề cao tự phê bình và phê bình, ngăn ngừa, loại bỏ những suy nghĩ và hành động tiêu cực, thói quen xấu. Chính vì vậy, cần đẩy mạnh thực hiện có hiệu quả Cuộc vận động "Xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong Quân đội" gắn với thực hiện Kết luận số 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 "Về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh" và Cuộc vận động "Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội cụ Hồ thời kỳ mới".
Thường xuyên bồi dưỡng nâng cao nhận thức, hình thành trong mỗi học viên những giá trị đạo đức, thẩm mỹ truyền thống tốt đẹp của "Bộ đội Cụ Hồ", truyền thống của Học viện; xây dựng cho học viên lối sống lành mạnh, chuẩn mực người quân nhân cách mạng; tôn trọng, giữ gìn những giá trị văn hóa truyền thống, tích cực đấu tranh loại bỏ những cái tiêu cực, cái xấu độc, gắn với tinh thần tự học, tự rèn nâng cao kiến thức, kỹ năng. Duy trì nghiêm các chế độ, nền nếp giáo dục, rèn luyện, tạo bầu không khí tâm lý dân chủ và đoàn kết trong đơn vị. Xây dựng các mối quan hệ tốt đẹp trong và ngoài đơn vị, nhất là mối quan hệ giữa học viên với cán bộ quản lý, học viên với giảng viên, học viên với học viên, học viên với gia đình, bạn bè người thân... phù hợp với chuẩn mực đạo đức, truyền thống đạo lý dân tộc; phù hợp với các quy định của pháp luật Nhà nước, điều lệnh, điều lệ của Quân đội; phù hợp với môi trường sư phạm đào tạo cán bộ chính trị ở Học viện. Đẩy mạnh thực hiện có hiệu quả các phong trào thi đua gắn với các cuộc vận động trong học tập, rèn luyện và thực hiện nhiệm vụ. Trên cơ sở đó, xây dựng dư luận tập thể tích cực, ủng hộ, khuyến khích những học viên nhiệt tình, trách nhiệm trong sử dụng phương pháp học tập tích cực; đồng thời kiên quyết đấu tranh, phê phán những biểu hiện thiếu động cơ, thái độ, trách nhiệm học tập, rèn luyện.
Nâng cao chất lượng, hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên luôn là nội dung được Đảng ủy, Ban Giám đốc Học viên quan tâm, lãnh đạo chỉ đạo nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, đáp ứng chuẩn đầu ra theo mục tiêu, yêu cầu đào tạo của các đối tượng học viên, trực tiếp quán triệt và thực hiện tốt phương châm "Chất lượng đào tạo của nhà trường là khả năng sẵn sàng chiến đấu của đơn vị". Nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên ở Học viện là trách nhiệm của mọi tổ chức, lực lượng mà nòng cốt là các cơ quan chức năng, khoa giáo viên, hệ quản lý học viên trong lãnh đạo, chỉ đạo, triển khai và kiểm tra, giám sát, rút kinh nghiệm trong quá trình tổ chức thực hiện. Hiện nay, trước yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp xây dựng Quân đội tinh, gọn, mạnh, tiến lên hiện đại, việc nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp học tập tích cực của học viên cần tiếp tục được quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo nhằm xây dựng đội ngũ cán bộ nói chung, cán bộ chính trị nói riêng vừa "hồng", vừa "chuyên" đáp ứng tốt yêu cầu nhiệm vụ đặt ra trong tình hình mới; đồng thời, khẳng định vị thế, uy tín và tô thắm thêm truyền thống hai lần Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân của Học viện.
Trung tá Nguyễn Đức Biên, Thiếu tá Nguyễn Kiến Nghị, Thiếu tá Hoàng Ngọc Dương
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
Tài liệu tham khảo:
1. Giáo trình Lý luận dạy học đại học quân sự, Học viện Chính trị, 2014.
2. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 6, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011.
3. Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về "Đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới".
4. Nghị quyết số 191-NQ/ĐU ngày 11/7/2024 của Đảng ủy Học viện về lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ năm học 2024 - 2025.