Bài viết này trên cơ sở phân tích làm rõ vai trò quan trọng và đặc điểm của quản lý hoạt động giáo dục văn hóa học đường; đề xuất một số tiêu chí để đánh giá hiệu quả của công tác giáo dục văn hóa học đường, nhằm góp phần hiện thực hóa và đạt được các mục tiêu giáo dục nói chung, cũng như các mục tiêu giáo dục cụ thể đặt ra trong bối cảnh hiện nay.
Từ khóa: quản lý giáo dục, sinh viên, tiêu chí, văn hóa học đường
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Xuất phát từ những quan điểm chỉ đạo về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục – đào tạo cùng với việc coi phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng đã khẳng định: "Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục –đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học" [1, tr. 15]. Phát triển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; từng bước hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân theo hướng hệ thống giáo dục mở, học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập.
Trên tinh thần đó, việc nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa học đường trong trường đại học là điều kiện, cơ sở để thực hiện tốt mục tiêu giáo dục – đào tạo nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống, hướng tới đào tạo nguồn nhân lực có đủ đức, đủ tài đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp đổi mới và xu thế hội nhập quốc tế, nhất là trong điều kiện cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay... Việc quản lý công tác giáo dục văn hoá học đường đã và đang được các nhà quản lý, cũng như toàn xã hội quan tâm. Tuy nhiên, công tác quản lý đối với văn hóa học đường chưa có sự thống nhất giữa các trường về nội dung, hình thức giáo dục văn hoá học đường; nhất là chưa đi sâu vào nghiên cứu nội dung, hình thức, biện pháp quản lý hoạt động văn hoá học đường của sinh viên hiện nay. Vì vậy, việc nghiên cứu và đề xuất những tiêu chí nhằm quản lý công tác giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên tại các trường đại học hiện nay có ý nghĩa thực tiễn và mang tính thời sự sâu sắc.
2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
2.1. Một số khái niệm
Văn hóa học đường là hệ các chuẩn mực giúp các cán bộ quản lý nhà trường, các thầy cô, cũng như các bậc phụ huynh và học sinh, sinh viện có cách thức suy nghĩ, tình cảm và hành động tốt đẹp. Nhìn chung, văn hóa học đường thường gồm ba yếu tố cơ bản: (1) Cơ sở vật chất; (2) Môi trường văn hóa học đường; (3) Giáo dục văn hóa ứng xử, văn hóa giao tiếp trong nhà trường.
Giáo dục văn hóa học đường là một hoạt động giáo dục đặc thù, có nhiều mục đích khác nhau, nhưng mục đích cơ bản là phải đạt tới sự thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi của đối tượng theo ý định của chủ thể. Kết quả của giáo dục văn hóa học đường là sự hiện thực hóa của mục đích, bao gồm cả mặt số lượng và chất lượng, trong đó chất lượng đóng vai trò quyết định.
Quản lý giáo dục văn hóa học đường là sự tác động có ý thức của chủ thể quản lý đến mọi thành viên trong nhà trường, nhằm hướng dẫn, điều chỉnh nhận thức, thái độ và hành vi của cả người dạy và người học phù hợp chuẩn mực giá trị đạo đức, văn hoá - xã hội. Hình thức quản lý hoạt động văn hóa học đường như quản lý hoạt động dạy và học trên lớp, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp như tham quan, ngoại khóa, giáo dục kỹ năng sống, sinh hoạt tập thể, văn nghệ, thể dục thể thao, các hoạt động tự giác dục, toàn trường, cá nhân, giáo dục theo các hoạt động phong trào...
2.2. Quản lý hoạt động giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên (qua khảo sát ở Trường Đại học Tiền Giang)
Quản lý hoạt động giáo dục văn hóa học đường là tương quan giữa kết quả tiếp nhận tri thức về văn hóa học đường từ đó thay đổi nhận thức, thái độ và tính tích cực thực hiện hành vi chuẩn mực được biểu hiện khi tham gia các hoạt động thực tiễn ở đối tượng sau tác động giáo dục của chủ thể với mục đích đã xác định và cách sử dụng hợp lí, tiết kiệm các nguồn lực để đạt kết quả đó trong những điều kiện cụ thể.
Khi sử dụng thuật ngữ "quản lý giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên" thì sinh viên ở đây không chỉ là đối tượng mà còn là chủ thể tương tác của quá trình giáo dục. Mặt khác, hiệu quả là một bộ phận của hoạt động giáo dục văn hóa học đường nhưng được đo đạc, đánh giá về phía sinh viên là kết quả biểu hiện ở nhận thức, thái độ, hành vi chuẩn mực, phù hợp có văn hóa và năng lực của sinh viên. Quản lý hoạt động giáo dục văn hóa học đường chịu sự tác động, chi phối của môi trường xã hội nơi hoạt động giáo dục diễn ra. Vì vậy, điều kiện kinh tế – xã hội có tác động sâu sắc đến quản lí hoạt động giáo dục văn hóa học đường. Hoạt động cụ thể của giáo dục văn hóa học đường diễn ra trong không gian, thời gian khác nhau sẽ cho hiệu quả khác nhau. Hiệu quả được xác định ở sự thay đổi trong tư tưởng, quan niệm, tình cảm, thói quen của đối tượng trong khi hoàn cảnh lại có tác động mạnh mẽ đến tư tưởng, tình cảm, thái độ, hành vi của con người. Khi đánh giá quản lý hoạt động giáo dục văn hóa học đường phải xem xét trong điều kiện cụ thể, không thể áp đặt hiệu quả ở trường này với trường khác, đối tượng này với đối tượng khác, giai đoạn này với giai đoạn khác.
Việc kiểm tra, đánh giá và rút kinh nghiệm về công tác quản lý giáo dục văn hóa học đường ở Trường được thực hiện chưa đều; các tiêu chí đánh giá công tác quản lý hoạt động văn hóa học đường chưa cụ thể, còn lẫn trong các tiêu chí kiểm định chất lượng nhà trường…
Kết quả khảo sát một số các biện pháp quản lý văn hóa học đường đã và đang được thực hiện (n=50) như sau:
Biện pháp quản lý hoạt động văn hóa học đường đã được áp dụng | Số lượng người điều tra | Số lượng người có ý kiến Đồng ý | Tỉ lệ % |
Nâng cao nhận thức, vai trò, trách nhiệm của các thành viên, tổ chức ở nhà trường trong quản lý hoạt động văn hóa học đường | 50 | 18 | 36 |
Xây dựng kế hoạch quản lý văn hóa học đường | 50 | 12 | 24 |
Hệ thống công cụ quản lý hoạt động văn hóa học đường | 50 | 21 | 42 |
Tổ chức hoạt động ngoại khóa, sinh hoạt văn hóa tinh thần | 50 | 26 | 52 |
Kết hợp các tập thể, các lực lượng quản lý | 50 | 17 | 34 |
Kiểm tra, đánh giá quản lý hoạt động văn hóa học đường | 50 | 15 | 30 |
Kết quả khảo sát cho thấy: Đa số cho rằng các biện pháp quản lý hoạt động văn hóa học đường đã được áp dụng hiện nay nhưng hiệu quả chưa cao, trách nhiệm quản lý hoạt động văn hóa học đường của cán bộ, giảng viên, cố vấn học tập chưa thực sự tốt, chưa có sự phối hợp chặt chẽ và liên kết mật thiết.
2.3. Một số tiêu chí đánh giá hiệu quả giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên hiện nay (qua trường hợp Trường Đại học Tiền Giang)
Một là, tiêu chí về tri thức:
Tri thức là kết quả của quá trình nhận thức, là sự hiểu biết về một đối tượng, lĩnh vực nào đó, do tìm hiểu học tập mà có được. Tri thức về văn hóa học đường là tiêu chí đầu tiên để đánh giá về văn hóa học đường của một cá nhân hay một tổ chức. quá trình thu nhận tri thức, những hiểu biết mới được thể hiện trong việc được cung cấp những quy định được chuẩn hóa, qua đó mà người ta hiểu và có thái độ tương ứng. Tri thức tạo ra khả năng định hướng nhận thức, thái độ, hành vi. Những tiêu chí này cho phép đánh giá văn hóa học đường của các thành viên trong nhà trường. Việc tiếp thu tri thức chịu ảnh hưởng bởi mức độ hứng thú của sinh viên với nội dung giáo dục. Nếu sinh viên thực sự quan tâm, tin tưởng với nội dung giáo dục thì việc giáo dục văn hóa học đường dễ dàng đạt kết quả cao và ngược lại.
Các chỉ số của tiêu chí tri thức gồm: sự am hiểu về văn hóa học đường, sự thống nhất giữa lí luận và kinh nghiệm, hiểu rõ phương pháp luận và biết vận dụng lí luận để phân tích các quá trình, các hiện tượng của đời sống văn hoá xã hội là chỉ số cao nhất của tiêu chí tri thức.
Mỗi cá nhân, bộ phận trong trường đại học trước hết phải biết, hiểu sâu sắc và đầy đủ về nội dung văn hóa học đường, thực hiện những nội dung văn hóa học đường một cách nghiêm túc, tự giác đó là những giá trị cốt lõi của nhà trường, những giá trị, chuẩn mực của dân tộc, của thời đại được thể hiện trong những văn bản pháp quy như luật giáo dục đại học, nội quy, quy định, quy chế, những cam kết những chuẩn mực ứng xử được quy định cùng những chuẩn mực bất thành văn nhưng các thành viên trong trường vẫn tự giác thực hiện, đây được xem là tri thức về văn hóa học đường.
Hai là, tiêu chí về niềm tin:
Trên cơ sở tri thức có căn cứ khoa học và thực tiễn, nhận thức của sinh viên về văn hóa học đường sẽ biến thành niềm tin là tiêu chí cao nhất của hiệu quả cụ thể về mặt tinh thần.
Nội dung của niềm tin được thể hiện ở mức độ tin tưởng vào tính khoa học của văn hóa học đường, tin tưởng vào đường lối chính sách của Đảng về xây dựng văn hoá, vào quy định của trường đại học về nội dung văn hóa học đường cần xây dựng. Niềm tin thể hiện ở khả năng đánh giá đúng, định hướng đúng quan điểm và lập trường trước những diễn biến phức tạp của đời sống văn hoá xã hội. Niềm tin ấy giúp sinh viên có ý chí vững vàng trong cuộc đấu tranh chống những biểu hiện xuống cấp của văn hóa học đường, sẵn sàng hành động phù hợp với tri thức được trang bị để xây dựng văn hóa học đường. Niềm tin thể hiện sự thống nhất giữa lời nói với việc làm, trở thành nội lực để sinh viên vừa là đối tượng vừa là chủ thể của giáo dục văn hóa học đường trong trường đại học.
Ba là, tiêu chí về thái độ:
Thái độ là cách nhìn nhận, hành động của cá nhân về một hướng nào đó trước một vấn đề, một tình huống cần phải giải quyết. Đó là tổng thể những biểu hiện ra bên ngoài của ý nghĩ, tình cảm của cá nhân đối với con người hay một sự vật, sự việc, hiện tượng nào đó. Như vậy, thái độ bao gồm nhận thức, cảm xúc, hành vi. Sự chuyển biến thái độ của đối tượng theo mục đích của chủ thể đặt ra là một trong những mục tiêu của quá trình giáo dục văn hóa học đường. Trên cơ sở nhận thức nội dung văn hóa học đường và xem nó là những giá trị tích cực góp phần hoàn thiện nhân cách đối tượng thì nó trở thành động lực bên trong, tự thân thúc đẩy các thành viên hiện thực hóa văn hóa học đường, biến chúng thành hành động cụ thể. Khi văn hóa học đường trở thành nét tính cách của sinh viên, họ sẽ kiên định hơn trước những diễn biến phức tạp của đời sống xã hội, có ý chí mạnh mẽ trong cuộc đấu tranh với những hiện tượng lệch chuẩn. Do vậy, niềm tin tự nó trở thành điều kiện cần thiết để thống nhất giữa nhận thức và hành động. Xây dựng được thái độ đúng đắn đối với văn hóa học đường là công việc quan trọng và đòi hỏi đầu tư nhiều công sức, thời gian mới mong có hiệu quả.
Bốn là, tiêu chí về hành vi giao tiếp trong tổ chức, quản lý:
Hoạt động tổ chức quản lý bắt nguồn từ sự phân công, hợp tác lao động. Chính sự phân công, hợp tác lao động nhằm đạt đến hiệu quả nhiều hơn, năng suất cao hơn trong công việc đòi hỏi phải có sự chỉ huy phối hợp, điều hành, kiểm tra, chỉnh lý... Đây là hoạt động để người thủ trưởng phối hợp nỗ lực với các thành viên trong nhóm, trong cộng đồng, trong tổ chức đạt được mục tiêu đề ra. Quản lý là sự tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lí trong tổ chức, nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức. Hoạt động quản lý là quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra.
Trường đại học là một thiết chế chuyên biệt của xã hội, thực hiện chức năng kiến tạo các kinh nghiệm xã hội cần thiết cho một nhóm dân cư nhất định nhằm đạt được mục tiêu xã hội đặt ra. Trong nhà trường, hiệu trưởng quản lý mọi hoạt động của nhà trường theo chế độ thủ trưởng. Hiệu trưởng là người phụ trách cao nhất nhà trường và chịu trách nhiệm về các hoạt động trong nhà trường. Đồng thời, trong nhà trường còn có các tổ chuyên môn làm việc theo chế độ tập thể và các hội đồng làm việc theo chế độ tư vấn để góp ý kiến, tư vấn, trợ giúp thủ trưởng xem xét, quyết định và thực thi đối với những vấn đề quản lý nhà trường. Việc quản trị nhà trường là tổ chức, giám sát mọi hoạt động của nhà trường, trong đó hoạt động hoạt động dạy - học là quan trọng nhất, tức là làm sao được hoạt động đó từ trạng thái này sang trạng thái khác để dần tiến tới mục tiêu giáo dục. Bản chất của tổ chức quản lý trong trường đại học là quá trình tác động có ý thức của chủ thể tới khách thể và các thành tố tham gia vào quá trình hoạt động giáo dục nhằm thực hiện có hiệu quả mục tiêu giáo đục, thực hiện các chức năng quản lý nhằm đưa hoạt động sư phạm của hệ thống giáo dục đạt các mục tiêu với hiệu quả mong muốn.
Môi trường văn hoá ở trường đại học có vai trò quan trọng đối với đời sống cộng đồng và quá trình xây dựng con người, trở thành nhân tố thúc đẩy con người tự hoàn thiện nhân cách, phát huy tinh thần yêu nước, ý chí tự lực, tự cường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nội dung văn hóa học đường cần được tổ chức quản lí gồm: (1) Các mục tiêu và chính sách, các chuẩn mực và nội quy; (2) Biểu tượng, các giá trị và truyền thống văn hoá của nhà trường; (3) Niềm tin, thái độ, cảm xúc và ước muốn cá nhân; (4) Các mối quan hệ giữa các nhóm và các thành viên; (5) Nghi thức và hành vi, trang phục. Căn cứ vào các nội dung này, nhà trường xây dựng thành các quy định, nội quy cụ thể phù hợp với đặc điểm của trường.
Năm là, tiêu chí về hành vi thể hiện mối quan hệ giữa các thành viên trong nội bộ nhà trường:
Quản lý hoạt động giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên không chỉ được đo bằng tiêu chí nhận thức hay thái độ tích cực đối với văn hóa học đường mà phải được biểu hiện thông qua tính chủ động, tính tích cực, sáng tạo trong hoạt động thực tiễn của họ và các hoạt động xã hội khác của sinh viên. Nó bao gồm tính tích cực trong hoạt động học tập trang bị tri thức, chuyên môn nghề nghiệp và tính tích cực chính trị xã hội trong rèn luyện đạo đức, lối sống văn hóa trong hoạt động xã hội và sinh hoạt đời thường, biểu hiện thông qua hành vi ứng xử trong các mối quan hệ xã hội đa chiều trong nhà trường. Tiêu chí quan trọng nhất đánh giá văn hóa học đường của các thành viên trong nhà trường là những hành vi văn hóa. Quy định trang phục đến lớp phải sạch sẽ, gọn gàng, nghiêm túc; trong giao tiếp ứng xử với thầy, cô giáo phải tôn trọng, lễ độ; trong giao tiếp ứng xử với bạn học phải tôn trọng, thân thiện, hòa nhã. Trong học tập, sinh viên phải tự giác tuân thủ kỷ luật, nội quy, quy chế đào tạo và rèn luyện của nhà trường, biết sắp xếp tổ chức quá trình tự học, tổ chức cuộc sống cá nhân khoa học và hiệu quả. Sinh viên phải tham gia tích cực, có ý thức trách nhiệm trong đấu tranh với những hành vi, biểu hiện tiêu cực, vô văn hóa, các tệ nạn xã hội trong lớp, trong trường và nơi sinh hoạt.
Tính tích cực trong hoạt động chính trị - xã hội của sinh viên biểu hiện ý thức, trách nhiệm cao về nghĩa vụ công dân, mức độ thực hiện nghĩa vụ, như: tham gia tích cực, tự giác vào các hoạt động xã hội do trường, Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên tổ chức; vận động các thành viên khác tham gia vào các phong trào thi đua học tập, rèn luyện; tham gia phong trào thi đua học tập rèn đức luyện tài, nghiên cứu khoa học, tham gia các hội thi sáng tạo, tham gia các câu lạc bộ nghề nghiệp; tự giác thực hiện và vận động các thành viên khác trong việc thực hiện đường lối, pháp luật của Đảng và Nhà nước; tham gia tích cực vào các phong trào hoạt động cộng đồng; tích cực đấu tranh chống các biểu hiện tiêu cực, tệ nạn xã hội trong trường học góp phần làm lành mạnh môi trường học tập…
Chất lượng giáo dục văn hóa học đường là một thể thống nhất của tiêu chí tinh thần và tiêu chí thực tiễn được thể hiện từ thấp đến cao, theo con đường cung cấp tri thức, hình thành niềm tin, thái độ và sự tự điều chỉnh hành động thực tiễn. Trong đó mức độ tích cực hành động thực tiễn phù hợp với chuẩn mực của cộng đồng là mức độ cao nhất của công tác giáo dục văn hóa học đường.
3. KẾT LUẬN
Để công tác quản lý giáo dục văn hóa học đường ở các trường đại học hiện nay đạt chất lượng, hiệu quả theo mục tiêu của Bộ Giáo dục – Đào tạo đề ra, các trường cần thường xuyên làm tốt công tác tập huấn, triển khai, trải nghiệm các nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục văn hóa học đường cho cả cán bộ giảng viên, cố vấn học tập, cũng như các tổ chức Đoàn – Hội sao cho chương trình, nội dung giáo dục sát với thực tiễn và phù hợp với mục đích đào tạo mà nhà trường đã xác định. Đồng thời, trong từng giai đoạn phát triển, với những nhiệm vụ và sứ mệnh cụ thể, nhà trường cần phải nghiên cứu, xác định và làm rõ nội hàm của những tiêu chí, tạo cơ sở khoa học và minh bạch, định hướng cho công tác giáo dục văn hóa học đường phát triển và đạt được những hiệu quả mong muốn.
ThS Trần Huỳnh Thị Hương Lan
Trường Đại học Tiền Giang
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII. NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
[2]. Trần Kiểm (2006), Tiếp cận hiện đại trong quản lý giáo dục, NXB Đại học Sư phạm Hà Nội.
[3]. Trần Thị Tùng Lâm (chủ nhiệm, 2013). Tăng cường giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội trong giai đoạn hiện nay. Nghiên cứu khoa học cấp Trường, Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội.
[4]. Phan Thanh Long (2011). Giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa cho học sinh, sinh viên - yêu cầu quan trọng trong giáo dục văn hóa học đường. Tạp chí Giáo dục, số 262.
[5]. Nguyễn Thành Trung (2013). Xây dựng văn hóa học đường gắn với hình thành hệ thống giá trị và niềm tin. Tạp chí Giáo dục, số 305.
