Một số vấn đề đặt ra trong công tác phát triển tổ chức Đội tại trường ngoài công lập hiện nay*

Qua đó, bài viết cũng hướng tới việc nâng cao nhận thức của các nhà quản lý giáo dục, chính quyền địa phương và ban giám hiệu các trường ngoài công lập về vai trò, ý nghĩa của tổ chức Đội trong việc giáo dục toàn diện học sinh. Đồng thời, đây cũng là cơ sở khoa học và thực tiễn để kiến nghị xây dựng, sửa đổi hoặc bổ sung các quy định pháp luật liên quan, bảo đảm tính đồng bộ và khả thi trong quá trình triển khai công tác Đội trong bối cảnh hệ thống giáo dục đang ngày càng đa dạng hóa.

Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, giao cho Đoàn Thanh Niên Cộng sản Hồ Chí Minh phụ trách. Đội TNTP Hồ Chí Minh là lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường, lực lượng dự bị của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, lực lượng nòng cốt trong phong trào thiếu nhi. Đội hoạt động trong nhà trường và cả trên địa bàn dân cư; lấy 5 điều Bác Hồ dạy thiếu niên, nhi đồng làm mục tiêu phấn đấu rèn luyện. Đặc biệt là trong công tác xây dựng và tổ chức các hoạt động Đội TNTP Hồ Chí Minh, thì lực lượng cán bộ Đội rất là quan trọng. Trong hệ thống giáo dục Việt Nam, tổ chức Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh (gọi tắt là Đội) là một phần không thể thiếu, đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục đạo đức, nhân cách, truyền thống và kỹ năng sống cho lứa tuổi thiếu niên nhi đồng. Vai trò đó đã được ghi nhận và khẳng định qua nhiều thế hệ học sinh.

Tuy nhiên, trong bối cảnh xã hội hóa giáo dục ngày càng mạnh mẽ, số lượng trường ngoài công lập gia tăng đáng kể. Các mô hình trường học đa dạng hơn: trường ngoài công lập, trường quốc tế, trường có yếu tố nước ngoài... Dù vẫn nằm trong hệ thống giáo dục quốc dân, nhưng nhiều trường trong số này chưa thành lập hoặc duy trì được tổ chức Đội, gây ra sự thiếu hụt trong giáo dục đạo đức và hoạt động ngoại khóa cho học sinh tiểu học, THCS. Điều này dẫn đến thực trạng học sinh tại các trường ngoài công lập ít có cơ hội tham gia các hoạt động mang tính cộng đồng, rèn luyện kỹ năng sống, tinh thần tập thể và lòng yêu nước, những giá trị cốt lõi mà tổ chức Đội TNTP Hồ Chí Minh mang lại. Mặt khác, việc thiếu tổ chức Đội cũng đồng nghĩa với việc thiếu một kênh quan trọng để phát hiện, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ Đội kế cận và phát triển phong trào thiếu nhi trong toàn quốc một cách đồng đều và bền vững.

1. Cơ sở pháp lý cho việc thành lập và hoạt động của tổ chức Đội

Công tác Đội TNTP Hồ Chí Minh chịu sự điều chỉnh của nhiều văn bản quy phạm pháp luật và hướng dẫn chuyên ngành.

Trong Luật Giáo dục năm 2019, tại Khoản 2, Điều 6, có nêu "Giáo dục phát triển toàn diện người học về đức, trí, thể, mỹ và phát triển năng lực, phẩm chất; hình thành nhân cách, đạo đức, lối sống và kỹ năng sống...". Đây là cơ sở pháp lý quan trọng khẳng định vai trò của các tổ chức như Đội TNTP Hồ Chí Minh trong việc hỗ trợ mục tiêu giáo dục toàn diện. Điều 28. Chương trình giáo dục phổ thông có chỉ ra "Chương trình giáo dục phổ thông bao gồm các môn học và hoạt động giáo dục bắt buộc, môn học và hoạt động giáo dục tự chọn...". Điều này nhấn mạnh thêm các hoạt động Đội có thể được lồng ghép trong các hoạt động giáo dục, nhất là hoạt động giáo dục đạo đức, kỹ năng sống, hoạt động ngoài giờ lên lớp

Trong Luật Trẻ em năm 2016, tại Điều 17. Quyền tham gia của trẻ em đã thể hiện nội dung "Trẻ em có quyền được tham gia vào việc bày tỏ ý kiến, nguyện vọng của mình về các vấn đề có liên quan đến trẻ em; quyền tham gia các hoạt động xã hội, văn hóa, giáo dục phù hợp với lứa tuổi, điều kiện phát triển của trẻ". Đây là căn cứ pháp lý bảo đảm quyền của trẻ em khi tham gia tổ chức Đội TNTP Hồ Chí Minh như một hình thức tham gia xã hội phù hợp. Và tại điều 16 cũng có nêu "Trẻ em có quyền được vui chơi, giải trí, nghỉ ngơi và tham gia các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể dục, thể thao phù hợp với lứa tuổi". Nhấn mạnh thêm hoạt động Đội là một kênh triển khai quyền vui chơi, giải trí lành mạnh cho thiếu nhi theo đúng tinh thần của luật này

Trong Điều lệ Đội TNTP Hồ Chí Minh được sửa đổi bổ sung năm 2023 cũng có quy định tại Chương II, Điều 6. Tổ chức cơ sở của Đội: "Liên đội là tổ chức cơ sở của Đội ở các trường tiểu học và trung học cơ sở." Điều này đã xác định rõ vị trí của tổ chức Đội trong nhà trường, bao gồm cả các trường ngoài công lập. Tại điều 12. Nhiệm vụ của tổ chức Đội: "Tổ chức các hoạt động giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống, kỹ năng sống và rèn luyện cho đội viên trở thành con ngoan, trò giỏi, cháu ngoan Bác Hồ..." đã khẳng định chức năng giáo dục toàn diện, phù hợp với định hướng của Luật Giáo dục.

Trong Thông tư số 32/2020/TT-BGDĐT Điều lệ Trường Tiểu học, THCS, THPT, tại điều 28. Các hoạt động giáo dục trong nhà trường: "Trường tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, hoạt động trải nghiệm, hoạt động tập thể nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh". Điều này cơ sở pháp lý để các trường kể cả ngoài công lập, lồng ghép hoạt động Đội vào chương trình giáo dục toàn diện. Điều 29. Tổ chức các đoàn thể và hội trong nhà trường: "Trường tiểu học, trung học cơ sở có thể phối hợp với các tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Đội TNTP Hồ Chí Minh… trong việc giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh". Dù mang tính "khuyến khích", nhưng đây là điểm tựa pháp lý trực tiếp đề cập đến công tác Đội trong trường học

Trong hướng dẫn liên tịch số 2358/HDLT-BGDĐT-TWĐTN ngày 25/3/2014 giữa Bộ Giáo dục & Đào tạo và Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh về công tác Đội và phong trào thiếu nhi trong trường học có nhấn mạnh "Việc thành lập, kiện toàn và tổ chức hoạt động Đội trong trường học là nhiệm vụ quan trọng, góp phần vào việc giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh". Công văn này cũng hướng dẫn về phân công giáo viên Tổng phụ trách Đội, cơ chế phối hợp giữa nhà trường và tổ chức Đoàn địa phương.

Tuy vậy, những văn bản trên chủ yếu mang tính khuyến khích hoặc định hướng, chưa có tính ràng buộc cao, đặc biệt trong khối trường ngoài công lập. Ngoài ra, các văn bản pháp lý hiện hành vẫn còn thiếu các quy định cụ thể về cơ chế phối hợp giữa nhà trường, tổ chức Đoàn – Đội địa phương và các cơ quan quản lý giáo dục trong việc triển khai công tác Đội tại các trường ngoài công lập, trường quốc tế. Việc chưa có quy định rõ ràng về trách nhiệm tổ chức, tài chính, nhân sự phụ trách Đội trong môi trường giáo dục ngoài công lập khiến nhiều trường lúng túng hoặc chưa quan tâm đúng mức đến việc thành lập và duy trì tổ chức Đội. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến thực trạng hoạt động Đội tại các trường ngoài công lập còn mờ nhạt hoặc chưa được triển khai đúng tầm..

Mặc dù các văn bản pháp lý nói trên không phân biệt rõ ràng giữa trường công lập và ngoài công lập, nhưng khi đi vào triển khai, nhiều trường tư không có hoặc không duy trì tổ chức Đội. Lý do phần lớn là do không có quy định cụ thể yêu cầu bắt buộc, dẫn đến sự thiếu nhất quán trong thực hiện giữa các địa phương và giữa các trường trong cùng một hệ thống.

Ngoài ra, Luật Giáo dục 2019 và các thông tư hướng dẫn liên quan đến tổ chức hoạt động giáo dục vẫn còn "mở", để lại nhiều khoảng trống về: trách nhiệm cụ thể của trường ngoài công lập trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục đạo đức, kỹ năng sống; trách nhiệm phối hợp giữa chính quyền địa phương, tổ chức Đoàn - Đội và các trường ngoài công lập; cơ chế giám sát, kiểm tra, đánh giá hoạt động Đội trong các cơ sở giáo dục ngoài công lập. Bên cạnh đó, chưa có một khung hướng dẫn thống nhất từ cấp Trung ương đến địa phương về việc tổ chức, công nhận và duy trì hoạt động Đội TNTP Hồ Chí Minh tại các trường ngoài công lập. Việc thành lập chi đội, tổ chức sinh hoạt Đội, phân công phụ trách thiếu nhi... hầu hết vẫn phụ thuộc vào thiện chí và sáng kiến riêng của từng trường hoặc từng cán bộ phụ trách, thay vì là một yêu cầu mang tính hệ thống và bắt buộc. Một bất cập khác là nguồn nhân lực phụ trách công tác Đội trong các trường ngoài công lập thường không ổn định, thiếu giáo viên được đào tạo bài bản về công tác Đội hoặc không có chính sách hỗ trợ cụ thể. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức các hoạt động giáo dục truyền thống, kỹ năng sống và các phong trào rèn luyện đội viên. Thêm vào đó, nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất dành cho hoạt động Đội ở các trường tư cũng rất khác nhau, tùy thuộc vào mô hình và định hướng phát triển của nhà trường. Không có chính sách hỗ trợ cụ thể từ phía Nhà nước hay tổ chức Đoàn - Đội cấp trên khiến cho nhiều trường tư khó duy trì được các hoạt động mang tính thường xuyên và hiệu quả.

Từ thực trạng trên, có thể thấy rằng việc thiếu các quy định rõ ràng và chế tài cụ thể cho hoạt động Đội tại trường ngoài công lập đã và đang dẫn đến tình trạng hoạt động Đội phát triển không đồng đều, thậm chí là bị xem nhẹ hoặc bỏ qua hoàn toàn tại một số cơ sở giáo dục.

2. Các nghiên cứu về thực trạng tổ chức và hoạt động Đội TNTP Hồ Chí Minh

Một là, các công trình nghiên cứu về thực trạng tổ chức và hoạt động Đội trong trường học và trên địa bàn dân cư

Nguyễn Duy Hiệp (2015) trong công trình "Xây dựng định hướng nghiên cứu về tổ chức và hoạt động Đội giai đoạn 2016-2020" đã tập trung đi vào tìm hiểu những vấn đề lý luận và thực tiễn trong công tác tổ chức và hoạt động Đội. Các nguyên cứu của các tác giả trước đây đã phần nào làm sáng tỏ những hạn chế, khó khăn trong công tác Đội và phong trào thiếu nhi và đưa ra những hướng giải pháp để nâng cao hoạt động Đội. Trên cơ sở phân tích thực trạng, tìm hiểu những nguyên nhân tồn tại, hạn chế của thực trạng tổ chức và hoạt động Đội trong giai đoạn hiện nay, các nhóm tác giả đã đề xuất một số giải pháp cụ thể nâng cao chất lượng tổ chức và hoạt động Đội theo hướng thiết thực, hiệu quả; xác định rõ vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của tổ chức Đội; tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn cho đội ngũ cán bộ phụ trách Đội; đổi mới nội dung, hình thức tổ chức hoạt động của Đội. Các đề tài đã thể hiện cách nhìn khách quan, khoa học và toàn diện về thực trạng chất lượng tổ chức và hoạt động Đội hiện nay. Kết quả nghiên cứu của đề tài chính là cơ sở khoa học có tính khách quan, toàn diện để xác định những mục tiêu, định hướng, hệ đề tài trong giai đoạn 2016-2020. Từ đó đề ra những chủ trương, chính sách phù hợp và nâng cao chất lượng tổ chức và hoạt động Đội trong thời gian tới.

Nguyễn Minh Quang, Giang Chí Hải (2021) trong bài viết "Đánh giá thực trạng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn công tác Đội TNTP Hồ Chí Minh theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học ở trường Đại học Sư phạm Thể dục - Thể thao TP. Hồ Chí Minh" đã đánh giá hiệu quả ứng ụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Công tác Đội Thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh theo 03 mục tiêu chính là Kiến thức, Kỹ năng, Thái độ. Điểm mới của kết quả nghiên cứu là viết theo chương trình là xác định các mục tiêu rõ ràng và thiết kế các hoạt động nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của sinh viên, kích thích tư duy sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề, tự giám sát và đánh giá kết quả học tập của sinh viên. Qua kết quả nghiên cứu, các tác giả nhận thấy những mục tiêu thái độ của các khách thể chuyên môn nghiệp vụ công tác Đội phù hợp với giả thuyết khoa học đã đưa ra, mục tiêu cao nhất là phát huy tính sáng tạo, mục tiêu thứ hai là Tự học một mình và mục tiêu Chăm chỉ nhiệt tình, hăng hái được xem là tương đương với nhau, thứ tư mới đến mục tiêu Tích cực chủ động, những mục tiêu này được các chuyên môn đánh giá là rất cần thiết. Các mục tiêu thái độ còn lai được xếp vào mức độ khá cần thiết giá trị theo thứ tự như sau: kính trọng giáo viên, hứng thú học tập, học tập thể, chuẩn bị bài học mới, thường xuyên học nhóm.

Lê Minh Hùng, Phan Minh Tiến (2021) trong bài viết "Quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng sống cho học sinh ở các trường tiểu học huyện Cư Jut, Đak Nông" đã tiến hành khảo sát 15 cán bộ quản lý, 5 tổng phụ trách đội, 89 giáo viên của 05 trường tiểu học trên địa bàn huyện Cư Jút, tỉnh Đắk Nông. Kết quả nghiên cứu cho thấy, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác quản lý hoạt động này vẫn còn những hạn chế, bất cập cần khắc phục. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu thực trạng, bài viết đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý HĐGDKNS cho HS trường tiểu học.cho thấy, công tác quản lý HĐGDKNS cho HS ở các trường TH huyện Cư Jút, tỉnh Đắk Nông đã đạt được một số kết quả nhất định những vẫn còn những hạn chế, bất cập. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn, các tác giả đề xuất 06 biện pháp quản lý HĐGDKNS cho HS ở các trường TH. Các biện pháp có mối quan hệ biện chứng, gắn bó chặt chẽ, bổ sung và hỗ trợ cho nhau tạo nên một chỉnh thể thống nhất, nếu được áp dụng một cách hợp lý, đồng bộ, linh hoạt sẽ tạo được một bước đột phá quan trọng đối với việc nâng cao hiệu quả quản lý HĐGDKNS cho HS ở các trường TH huyện Cư Jút, tỉnh Đắk Nông trong giai đoạn hiện nay.

Nhìn chung, các nguyên cứu của các tác giả về thực trạng tổ chức và hoạt động Đội TNTP Hồ Chí Minh đã phần nào làm sáng tỏ những hạn chế, khó khăn trong công tác Đội và phong trào thiếu nhi và đưa ra những hướng giải pháp để nâng cao hoạt động Đội. Trên cơ sở phân tích thực trạng, tìm hiểu những nguyên nhân tồn tại, hạn chế của thực trạng tổ chức và hoạt động Đội trong giai đoạn hiện nay, các nhóm tác giả đã đề xuất một số giải pháp cụ thể nâng cao chất lượng tổ chức và hoạt động Đội theo hướng thiết thực, hiệu quả; xác định rõ vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của tổ chức Đội; tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn cho đội ngũ cán bộ phụ trách Đội; đổi mới nội dung, hình thức tổ chức hoạt động của Đội. Các đề tài đã thể hiện cách nhìn khách quan, khoa học về thực trạng chất lượng tổ chức và hoạt động Đội.

Hai là, các công trình nghiên cứu về tổ chức và hoạt động Đội trong các trường phổ thông ngoài công lập

Lê Kiến Thiết (2012) trong công trình "Thực trạng tổ chức hoạt động của Đội TNTP Hồ Chí Minh trong các trường ngoài công lập giai đoạn hiện nay, đã nghiên cứu thực trạng số những trường ngoài công lập, bao gồm cả các trường có yếu tố nước ngoài còn chưa xây dựng tổ chức Đội ở thành phố Hồ Chí Minh nhiều hơn ở Hà Nội, song những trường ngoài công lập đó vẫn mang tính cá biệt, về cơ bản trong các trường ngoài công lập cơ bản đã có tổ chức Đội hoạt động tương tự các trường công lập. Đó là thực tiễn phù hợp quy định trong các văn bản pháp quy hiện hành của Nhà nước ta. Các hoạt động Đội được triển khai trong các trường ngoài công lập có đầy đủ những hình thức, nội dung do Hội đồng Đội cấp trên phổ biến. Theo tác giả, Nguyên nhân khó khăn và thuận lợi trong việc tổ chức hoạt động Đội trong các trường ngoài công lập chủ yếu gắn liền với việc nhận thức xã hội về vai trò vị trí của tổ chức Đội TNTP Hồ Chí Minh trong nhà trường và trong bối cảnh thực tế của nền giáo dục đang được đẩy mạnh xã hội hóa. Nhiều cơ quan và tổ chức có trách nhiệm trong việc tổ chức hoạt động Đội trong các trường ngoài công lập còn hạn chế khó khăn, nhưng trách nhiệm trước hết thuộc về lãnh đạo các quận huyện Đoàn, Hội đồng quản trị, Ban Giám hiệu các trường ngoài công lập. Nhận thức đúng sẽ không thể có tình trạng thiếu tổ chức Đội hay tổ chức hoạt động Đội hình thức, hạn chế. Ngoài ra, đề tài cũng đã xác định một hệ thống 6 giải pháp để nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động Đội trong các trường ngoài công lập mang tính khả thi và cần được phổ biến nhanh chóng tới các cấp bộ Đoàn Đội để áp dụng, thực hiện. Sự hạn chế trong việc tổ chức hoạt động Đội trong một số trường ngoài công lập thời gian qua chỉ là tạm thời. Với sự bổ sung ngày càng hoàn thiện của hệ thống văn bản pháp quy và bộ máy các cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục, với thực tiễn kinh nghiệm những liên đội mạnh xuất sắc tại những trường ngoài công lập điển hình, cộng với nhận thức và quyết tâm thực hiện chủ trương "ở đâu có thiếu nhi, ở đó có Đội" của các cấp bộ Đoàn, chắc chắn việc tổ chức hoạt động Đội trong các trường ngoài công lập sẽ được nâng cao vững chắc.

Tóm lại, các công trình nghiên cứu trên đây đã đề cập đến một số khía cạnh, một số mặt hoạt động của tổ chức Đội và phong trào thiếu nhi trong và ngoài nhà trường, các tác giả đã tiếp tục khẳng định vị trí, vai trò của Đội TNTP Hồ Chí Minh là tổ chức đại diện tiếng nói, quyền lợi của thiếu nhi Việt Nam. Với mục đích tập hợp đoàn kết rộng rãi thiếu nhi qua đó phối hợp với nhà trường giáo dục các em học tập và rèn luyện theo 5 điều Bác Hồ dạy, trở thành con ngoan, trò giỏi, bạn tốt, công dân tốt mà mục tiêu trước mắt là trở thành đoàn viên TNCS Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, do mục tiêu nghiên cứu của các đề tài khác nhau nên cách tiếp cận đến nội dung và giải pháp của công tác Đội và phong trào thiếu nhi trong nhà trường chủ yếu gắn với yêu cầu thực tiễn tại thời điểm nghiên cứu. Do đó, yêu cầu cấp thiết đối với phát triển tổ chức Đội trong các trường phổ thông ngoài công lập là phải kịp thời nắm bắt những tiến bộ của công nghệ thông tin qua đó nâng cao chất lượng, hiệu quả để đủ sức tác động vào nhận thức, bồi đắp cho thiếu nhi tình yêu quê hương, đất nước, yêu đồng bào, có ý thức xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Thực hiện tốt bổn phận của mình, trẻ em thực sự có vai trò hết sức quan trọng trong sự nghiệp phát triển đất nước

3. Thực trạng tổ chức Đội tại trường ngoài công lập

Kể từ năm 2000, Đảng và Nhà nước đã chủ trương đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục nhằm huy động tối đa các nguồn lực từ xã hội phục vụ cho sự nghiệp giáo dục quốc dân. Sau khi Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động của các trường ngoài công lập theo Quyết định số 39/2001/QĐ-BGDĐT ngày 28 tháng 8 năm 2001, hệ thống trường học ngoài công lập đã nhanh chóng hình thành và mở rộng. Trong bối cảnh đất nước đang trên đà phát triển và hội nhập quốc tế sâu rộng, sự lớn mạnh của hệ thống giáo dục ngoài công lập không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là minh chứng cho tính đúng đắn của chủ trương xã hội hóa giáo dục, nhận được sự đồng thuận rộng rãi từ người dân và các tổ chức trong, ngoài nước.

Tuy nhiên, bên cạnh sự phát triển nhanh chóng về số lượng và quy mô, việc tổ chức và quản lý công tác Đội TNTP Hồ Chí Minh tại các cơ sở giáo dục ngoài công lập lại đang đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Một khảo sát nhanh do Hội đồng Đội Trung ương thực hiện vào tháng 11 năm 2024 cho thấy, hiện có 50/63 tỉnh, thành phố trên cả nước có trường phổ thông ngoài công lập, với tổng số 366 trường. Trong số đó, chỉ có 140 trường (tương đương 38,2%) đã thành lập tổ chức Đội TNTP Hồ Chí Minh, bao gồm 37 trường Tiểu học, 9 trường THCS và 94 trường Liên cấp. Như vậy, vẫn còn 226 trường (chiếm 61,8%) chưa thành lập tổ chức Đội – một con số cho thấy rõ khoảng trống lớn trong việc triển khai công tác giáo dục toàn diện tại các cơ sở này.

Đối với những trường đã thành lập tổ chức Đội, nhiều nơi đã triển khai các hoạt động phong trào sôi nổi, hiệu quả, góp phần tích cực trong việc tạo dựng môi trường giáo dục năng động và toàn diện. Học sinh tại đây không chỉ được nâng cao kiến thức học thuật mà còn được rèn luyện các kỹ năng sống, kỹ năng xã hội thông qua các chương trình giáo dục lý tưởng cách mạng, hoạt động ngoại khóa, sinh hoạt tập thể và hoạt động cộng đồng. Tuy nhiên, cũng có một bộ phận trường tuy có tổ chức Đội nhưng chưa tận dụng và phát huy đầy đủ tiềm năng vốn có của tổ chức này, khiến hiệu quả giáo dục chưa đạt như kỳ vọng.

Ngược lại, tại 226 trường chưa thành lập tổ chức Đội, việc thiếu vắng một tổ chức giáo dục chính thức như Đội TNTP Hồ Chí Minh đang tạo ra khoảng trống lớn trong việc hình thành kỹ năng xã hội, bồi dưỡng lý tưởng sống, lòng yêu nước, ý thức cộng đồng và tinh thần trách nhiệm cho học sinh. Những giá trị nhân văn cốt lõi này cần được định hình từ khi còn nhỏ, thông qua môi trường tập thể, giáo dục tổ chức và hoạt động rèn luyện thường xuyên. Việc không có tổ chức Đội đồng nghĩa với việc học sinh thiếu đi một "người bạn đồng hành" giúp uốn nắn hành vi, bồi đắp đạo đức và định hướng phát triển nhân cách theo đúng mục tiêu giáo dục toàn diện mà Đảng và Nhà nước đề ra.

Trước thực trạng trên, việc tiến hành khảo sát, nghiên cứu đầy đủ về hoạt động Đội tại các trường ngoài công lập là cần thiết để xác định những yếu tố ảnh hưởng đến việc thành lập và duy trì tổ chức Đội. Đồng thời, cần tìm ra những giải pháp khả thi để mở rộng và phát triển tổ chức này trong thời gian tới. Đặc biệt, khai thác sự tham gia của cha mẹ học sinh, đáp ứng nhu cầu xã hội và thích ứng với yêu cầu đổi mới giáo dục là những yếu tố then chốt thúc đẩy sự phát triển của công tác Đội tại khu vực ngoài công lập. Giai đoạn 2026–2030 sẽ là thời điểm mang tính quyết định, cần ưu tiên củng cố và mở rộng tổ chức Đội TNTP Hồ Chí Minh tại các trường ngoài công lập như một phần không thể tách rời trong chiến lược phát triển giáo dục toàn diện và bền vững của đất nước.

4. Phân tích các khoảng trống chính sách trong việc phát triển tổ chức đội tại các trường ngoài công lập

4.1. Khoảng trống về mặt quy định bắt buộc

Hiện nay, không có quy định pháp luật cụ thể nào yêu cầu bắt buộc tất cả các cơ sở giáo dục bao gồm cả công lập và ngoài công lập có học sinh trong độ tuổi đội viên phải thành lập tổ chức Đội TNTP Hồ Chí Minh. Sự thiếu vắng tính bắt buộc này khiến nhiều trường tư nhân lựa chọn không thành lập tổ chức Đội, hoặc chỉ tổ chức một cách hình thức để đối phó khi có kiểm tra. Điều này thể hiện rõ sự thiếu nhất quán trong thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện. Ngoài ra, cũng chưa có chế tài hay quy định xử lý đối với các đơn vị giáo dục cố tình bỏ qua trách nhiệm tổ chức Đội.

4.2. Khoảng trống trong phối hợp giữa các đơn vị

Tại các trường công lập, công tác Đội thường được triển khai hiệu quả nhờ sự phối hợp đồng bộ giữa Phòng Giáo dục, Quận/Huyện đoàn, và Hội đồng Đội địa phương. Tuy nhiên, đối với khối ngoài công lập, mối quan hệ này thường rất lỏng lẻo, đôi khi chỉ mang tính tượng trưng. Thiếu cơ chế liên kết rõ ràng khiến các trường tư gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận tài liệu hướng dẫn, chương trình công tác Đội hàng năm, cũng như không được tham gia đầy đủ các hoạt động, phong trào cấp quận, huyện hoặc thành phố. Ngoài ra, trong nhiều trường hợp, chính quyền địa phương và tổ chức Đoàn - Đội cấp trên chưa thật sự chủ động trong việc kết nối, hỗ trợ khối ngoài công lập, dẫn đến tình trạng bị "bỏ rơi" trong hệ thống chính trị - xã hội.

4.3. Khoảng trống về nhân sự và đào tạo

Hầu hết các trường ngoài công lập không có chính sách tuyển dụng chuyên biệt cho giáo viên Tổng phụ trách Đội. Các nhiệm vụ liên quan đến công tác Đội thường được giao cho giáo viên kiêm nhiệm, không qua đào tạo bài bản hoặc không có thời gian, điều kiện để tổ chức hoạt động hiệu quả. Việc thiếu chính sách bồi dưỡng chuyên môn, hỗ trợ kinh phí hoặc ghi nhận thành tích cũng làm giảm động lực của đội ngũ giáo viên trong việc đảm nhận công tác Đội.

Mặt khác, các chương trình tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ công tác Đội chủ yếu chỉ tập trung vào khối công lập, chưa có kế hoạch hoặc cơ chế cụ thể để mở rộng cho giáo viên của các trường tư, khiến họ bị thiệt thòi trong tiếp cận kiến thức, kỹ năng và cơ hội phát triển nghề nghiệp.

4.4. Khoảng trống về tài chính

Do các trường ngoài công lập phải tự chủ hoàn toàn về tài chính, nên nếu không nhìn thấy lợi ích cụ thể từ việc duy trì tổ chức Đội, ban giám hiệu sẽ không ưu tiên bố trí ngân sách cho hoạt động này. Hiện nay, chưa có chính sách hỗ trợ tài chính từ Nhà nước, các chương trình tài trợ xã hội hóa, hoặc các cơ chế khuyến khích đầu tư cho công tác Đội trong hệ thống trường tư. Ngoài ra, việc thiếu hướng dẫn xây dựng kế hoạch tài chính dành riêng cho các hoạt động Đội trong mô hình trường tư cũng khiến cho các hoạt động này rơi vào tình trạng "có cũng như không" – tổ chức mang tính tượng trưng, không được đầu tư bài bản.

5. Đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách trong việc phát triển tổ chức đội tại các trường ngoài công lập

Một là, bổ sung quy định bắt buộc thành lập tổ chức Đội tại trường ngoài công lập. Cần quy định rõ trong Luật Giáo dục hoặc Nghị định hướng dẫn thi hành: "Tất cả các cơ sở giáo dục có học sinh trong độ tuổi đội viên đều phải tổ chức hoạt động Đội TNTP Hồ Chí Minh theo Điều lệ Đội hiện hành." Đây là nền tảng pháp lý quan trọng, giúp khắc phục tình trạng "tự nguyện hóa" công tác Đội trong khối ngoài công lập, bảo đảm quyền lợi phát triển toàn diện của học sinh.

Hai là, ban hành văn bản hướng dẫn riêng cho trường ngoài công lập. Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh xây dựng và ban hành một bộ tài liệu hướng dẫn riêng, mang tính ứng dụng cao như "Cẩm nang tổ chức Đội trong trường ngoài công lập". Tài liệu này cần được thiết kế linh hoạt, phù hợp với đặc thù tổ chức, vận hành của các trường tư, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để nhà trường tích hợp các hoạt động Đội vào chương trình giáo dục kỹ năng sống, giáo dục công dân hoặc hoạt động ngoài giờ lên lớp.

Ba là, đào tạo, bồi dưỡng và có chế độ cho giáo viên làm Tổng phụ trách Đội tại trường ngoài công lập. Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn công tác Đội dành cho giáo viên trường tư, cấp chứng chỉ nghiệp vụ và cập nhật kiến thức định kỳ. Xây dựng cơ chế công nhận thành tích và cộng điểm thi đua cho giáo viên Tổng phụ trách Đội, bao gồm cả giáo viên kiêm nhiệm, nhằm nâng cao động lực và vị thế nghề nghiệp. Trong thời gian tới, khi triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp (bỏ cấp huyện), cần định hướng rõ vai trò của Hội đồng Đội cấp xã trong công tác phối hợp với các trường ngoài công lập trên địa bàn. Hội đồng Đội cấp xã cần chủ động phối hợp với UBND cấp xã và nhà trường trong việc giới thiệu, bồi dưỡng, điều động nhân sự làm công tác Đội tại trường tư, phù hợp với điều kiện thực tế từng địa phương. Điều này đặc biệt quan trọng tại các vùng đô thị hóa nhanh, nơi có số lượng trường ngoài công lập ngày càng tăng.

Bốn là, cơ chế phối hợp liên ngành. Thiết lập cơ chế phối hợp cụ thể, thường xuyên giữa Phòng GD&ĐT, Hội đồng Đội, Quận/Thành đoàn và các trường ngoài công lập trong việc kiểm tra, hướng dẫn và tổ chức các hoạt động Đội. Trước xu hướng tổ chức lại hệ thống chính quyền theo mô hình địa phương 2 cấp, vai trò của cấp xã đặc biệt là UBND cấp xã và Hội đồng Đội cấp xã cần được củng cố và nâng tầm. Các đơn vị này sẽ trở thành đầu mối trực tiếp làm việc với nhà trường, giám sát và hỗ trợ trong việc thành lập tổ chức Đội, triển khai phong trào thiếu nhi, cũng như phối hợp bảo đảm các điều kiện cần thiết cho hoạt động.

Năm là, hỗ trợ tài chính và xã hội hóa hoạt động Đội. Trích một phần ngân sách địa phương hoặc theo đề án đặc thù để hỗ trợ các liên đội tại trường ngoài công lập (có thể tính theo đầu học sinh đội viên). Tăng cường kêu gọi nguồn lực xã hội hóa thông qua các doanh nghiệp, tổ chức đoàn thể, cựu học sinh… nhằm tổ chức các hoạt động lớn, cấp thành hoặc cụm trường. Khuyến khích các trường tư thiết kế mô hình "Liên đội tự chủ" trong đó học sinh có thể tham gia đề xuất, thiết kế, điều hành hoạt động với sự hỗ trợ từ giáo viên, phụ huynh, cộng đồng.

Việc hoàn thiện chính sách pháp lý để phát triển tổ chức Đội tại các trường ngoài công lập không chỉ là yêu cầu cấp bách về mặt giáo dục, mà còn là trách nhiệm chính trị và xã hội trong công cuộc bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em những chủ nhân tương lai của đất nước. Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục hiện nay, việc bảo đảm quyền được giáo dục về đạo đức, lối sống, kỹ năng và lý tưởng cách mạng cho mọi học sinh bất kể các em học ở trường công hay trường tư, cần được đặt lên hàng đầu. Tổ chức Đội TNTP Hồ Chí Minh là môi trường quan trọng giúp thiếu nhi rèn luyện bản thân, nuôi dưỡng lý tưởng và phát triển toàn diện. Do đó, nếu thiếu đi tổ chức này trong hệ thống giáo dục ngoài công lập, sẽ để lại một khoảng trống đáng kể trong việc giáo dục con người toàn diện cả về trí – đức – thể – mỹ. Bằng việc bổ sung quy định pháp lý cụ thể, hoàn thiện cơ chế phối hợp đa ngành, có chính sách rõ ràng về đào tạo – tuyển dụng nhân sự, huy động hiệu quả các nguồn lực xã hội hóa và đảm bảo cơ chế thi đua – khen thưởng công bằng, chúng ta hoàn toàn có thể tạo điều kiện để tổ chức Đội tại các trường tư phát triển mạnh mẽ, bền vững. Điều này không chỉ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mà còn củng cố vai trò của tổ chức Đội TNTP Hồ Chí Minh trong việc đồng hành với thiếu nhi trên hành trình trưởng thành, góp phần xây dựng lớp măng non có đầy đủ năng lực, phẩm chất, sẵn sàng hội nhập và phát triển trong thời đại mới. Việc đầu tư cho công tác Đội trong các trường ngoài công lập hôm nay chính là đầu tư cho tương lai đất nước ngày mai, một tương lai phát triển, nhân văn và giàu bản sắc.

*Sản phẩm nghiên cứu từ Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ "Phát triển tổ chức Đội trong các trường Phổ thông ngoài công lập", mã số: ĐT.KXĐTN 25-01

Ths. Lê Hải Long

UVBTV, Trưởng Ban Công tác Thiếu nhi TW Đoàn

Tài liệu tham khảo

1. Quốc hội, Luật Giáo dục, Luật số: 43/2019/QH14, 2019. 

2. Quốc hội, Luật Trẻ em, Luật số: 102/2016/QH13, 2016. 

3.  Ban Chấp hành Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Điều lệ Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh, 2023. 

4. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Thông tư số 32/2020/TT-BGDĐT: Ban hành điều lệ trường trung học cơ sở, trường trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học, 2020. 

5. Bộ Giáo dục và Đào tạo - Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, hướng dẫn liên tịch số 2358/HDLT-BGDĐT-TWĐTN, Hướng dẫn về công tác Đội và phong trào thiếu nhi trong trường học, 2014. 

6. Nguyễn Duy Hiệp (2015), Xây dựng định hướng nghiên cứu về tổ chức và hoạt động Đội giai đoạn 2016-2020. 

7. Nguyễn Minh Quang, Giang Chí Hải (2021), Đánh giá thực trạng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn công tác Đội TNTP Hồ Chí Minh theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học ở trường Đại học Sư phạm Thể dục - Thể thao TP. Hồ Chí Minh. 

 8. Lê Minh Hùng, Phan Minh Tiến (2021), Quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng sống cho học sinh ở các trường tiểu học huyện Cư Jut, Đak Nông.

9. Lê Kiến Thiết (2012), Thực trạng tổ chức hoạt động của Đội TNTP Hồ Chí Minh trong các trường ngoài công lập giai đoạn hiện nay.