Một số yếu tố ảnh hưởng đến công tác đào tạo nghề và giải quyết việc làm cho quân nhân xuất ngũ trên địa bàn thành phố Hải Phòng

Đặt vấn đề

Hằng năm, trên địa bàn thành phố Hải Phòng có khoảng 2.500 quân nhân xuất ngũ trở về địa phương. Đây là lực lượng dự bị động viên quan trọng sẵn sàng được huy động, phục vụ Quân đội khi cần thiết và là nguồn lực cho địa phương nâng cao chất lượng xây dựng khu vực phòng thủ, thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân vững chắc. Quán triệt sâu sắc chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước và Quân đội, các cấp ủy đảng, ban ngành đoàn thể của thành phố đã quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt chính sách hậu phương quân đội, hỗ trợ đào tạo nghề và giải quyết việc làm cho quân nhân xuất ngũ. Tuy nhiên, tỷ lệ quân nhân xuất ngũ trên địa bàn thành phố Hải Phòng có việc làm ổn định còn khá thấp, chỉ chiếm 16%, phần lớn họ chưa tìm được công việc ổn định, đời sống gặp nhiều khó khăn do tác động của nhiều yếu tố.

1. Đặc thù của quân nhân xuất ngũ trên địa bàn thành phố Hải Phòng

Quân nhân xuất ngũ nói chung và quân nhân xuất ngũ trên địa bàn thành phố Hải Phòng nói riêng là một lực lượng lao động đặc biệt với những đặc điểm riêng được hình thành từ quá trình rèn luyện và sinh hoạt trong môi trường quân đội. Trải qua quá trình huấn luyện nghiêm ngặt, quân nhân xuất ngũ được rèn luyện tính kỷ luật cao, ý thức tự giác và khả năng tuân thủ quy tắc, giúp làm việc

hiệu quả trong môi trường có tổ chức chặt chẽ. Nhờ quá trình huấn luyện quân sự nghiêm ngặt, quân nhân xuất ngũ có sức khỏe dẻo dai, khả năng chịu áp lực cao, phù hợp với những ngành nghề đòi hỏi cường độ lao động lớn. Song, do thời gian trong quân ngũ chủ yếu tập trung vào nhiệm vụ huấn luyện sẵn sàng chiến đấu, quân nhân xuất ngũ thường thiếu kỹ năng chuyên môn dân sự, ít kinh nghiệm làm việc trong môi trường ngoài quân đội, khả năng tiếp cận công nghệ mới chưa đồng đều, một số quân nhân hạn chế về bằng cấp, trình độ học vấn khiến họ gặp khó khăn trong tìm kiếm việc làm. Vì vậy, công tác đào tạo và hỗ trợ việc làm cần được triển khai bài bản, thực tế để quân nhân xuất ngũ nhanh chóng thích nghi với môi trường dân sự, đóng góp tích cực cho sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Theo thống kê, mỗi năm thành phố Hải Phòng thực hiện giao nhận trung bình 2.500 thanh niên lên đường nhập ngũ và cũng có một số lượng tương tự xuất ngũ sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự trở về địa phương. Hằng năm, thành phố hoàn thành 100% chỉ tiêu giao quân với chất lượng ngày càng cao. Đặc biệt, năm 2023 và năm 2024, Hải Phòng tiếp tục bảo đảm chỉ tiêu tuyển quân với chất lượng năm sau cao hơn năm trước. Trong đó, thanh niên có sức khỏe loại 1, loại 2 đạt gần 80%, trình độ văn hóa từ trung học phổ thông trở lên đạt hơn 90%, trình độ cao đẳng, đại học đạt hơn 12%, có công dân đạt trình độ thạc sĩ, 100% là đoàn viên, 61 công dân được kết nạp Đảng trước khi nhập ngũ [1]. Hải Phòng là địa phương dẫn đầu các tỉnh, thành phố trên địa bàn Quân khu 3 trong việc thực hiện chính sách hỗ trợ thanh niên trúng tuyển nghĩa vụ quân sự với số tiền 10 triệu đồng/người. Tuy nhiên, tỷ lệ quân nhân xuất ngũ trên địa bàn thành phố Hải Phòng có việc làm ổn định còn thấp (mới chỉ đạt 16%), còn lại chưa có việc làm hoặc lao động tự do, thu nhập không ổn định, đời sống bản thân và gia đình còn gặp nhiều khó khăn. Đây là “bài toàn khó” đòi hỏi thành phố Hải Phòng cần có những giải pháp đồng bộ để nâng cao chất lượng đào tạo nghề và giải quyết việc làm cho quân nhân xuất ngũ.

Nhìn chung, những đặc điểm và đặc thù của quân nhân xuất ngũ trên địa bàn thành phố Hải Phòng vừa là lợi thế, vừa là thách thức đối với công tác đào tạo nghề và giải quyết việc làm. Nếu tận dụng tốt các ưu điểm như kỷ luật, sức khỏe, tinh thần trách nhiệm… và khắc phục hạn chế như thiếu kỹ năng nghề, ít kinh nghiệm làm việc dân sự, thì họ sẽ trở thành nguồn nhân lực có giá trị trong nhiều ngành nghề, đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

2. Chính sách và cơ chế hỗ trợ đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho quân nhân xuất ngũ

Cơ chế, chính sách đào tạo nghề và giải quyết việc làm đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ quân nhân xuất ngũ hòa nhập vào thị trường lao động. Song, tùy vào cách thực thi, mà các chính sách này có thể mang lại tác động tích cực hoặc tiêu cực đối với họ. Quán triệt sâu sắc và thực hiện nghiêm túc các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, thành phố Hải Phòng đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách về đào tạo nghề, hỗ trợ việc làm cho quân nhân xuất ngũ như: Quyết định số 53/2019/ QĐ-UBND ngày 31-12-2019 “Quy định chính sách hỗ trợ đào tạo trình độ sơ cấp, đào tạo dưới 03 tháng” cho các đối tượng là người khuyết tật, người thuộc hộ nghèo, cận nghèo, quân nhân xuất ngũ, lao động nông thôn; Nghị quyết số 14-NQ/TU ngày 13-5-2024 “Về đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp trên địa bàn thành phố Hải Phòng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”; Nghị quyết số 03/2024/NQ-HĐND ngày 19-7-2024 “Quy định chính sách hỗ trợ đào tạo một số nghề trên địa bàn thành phố Hải Phòng giai đoạn 2024-2030”...

Xác định công tác đào tạo nghề là “chìa khóa” quan trọng để giải quyết việc làm cho quân nhân xuất ngũ, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, thành phố Hải Phòng đã phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức các buổi tư vấn, giới thiệu việc làm cho quân nhân chuẩn bị xuất ngũ, cung cấp thông tin về thị trường lao động, nhu cầu tuyển dụng, giúp quân nhân định hướng nghề nghiệp phù hợp. Năm 2023, Thành phố phối hợp với Ban Chỉ huy quân sự 5 quận, huyện (Thủy Nguyên, Lê Chân, Hồng Bàng, Ngô Quyền, Đồ Sơn) tổ chức tư vấn, giới thiệu việc làm cho 750 quân nhân xuất ngũ. Năm 2024, thành phố tổ chức tư vấn, định hướng nghề nghiệp cho 575 quân nhân xuất ngũ [3, tr. 2-3]. Đồng thời, phối hợp với các cơ sở đào tạo nghề tăng cường công tác tuyển sinh, hỗ trợ học nghề cho quân nhân xuất ngũ ở trình độ sơ cấp, cao đẳng và cấp thẻ học nghề ở trình độ sơ cấp. Nhờ đó, trong 3 năm (2021-2023), toàn thành phố có hơn 2.400 quân nhân xuất ngũ được đào tạo nghề [2]. Bên cạnh đó, thành phố Hải Phòng còn triển khai chính sách vay vốn cho quân nhân xuất ngũ theo quy định của Chính phủ; phê duyệt Đề án “Chương trình tín dụng ưu đãi hỗ trợ thanh niên khởi nghiệp giai đoạn 2021-2025”. Trong đó, phân bổ 20 tỷ đồng tăng cường nguồn vốn cho vay, hỗ trợ quân nhân triển khai các dự án tạo việc làm. Trung

bình mỗi năm thành phố cho khoảng 700 lượt quân nhân xuất ngũ vay vốn với khoảng 36 triệu đồng/người [3, tr. 1].

Nhìn chung, cơ chế, chính sách đào tạo nghề và giải quyết việc làm của thành phố Hải Phòng đã tạo điều kiện thuận lợi để quân nhân xuất ngũ có cơ hội học nghề, nâng cao trình độ chuyên môn, đáp ứng yêu cầu thị trường lao động. Một số chính sách hỗ trợ tài chính như trợ cấp học nghề, vay vốn ưu đãi giúp quân nhân xuất ngũ yên tâm học tập, không bị áp lực kinh tế ngay khi rời Quân đội; đồng thời, giúp quân nhân xuất ngũ có cơ hội được tiếp cận các kỹ năng mềm, giúp họ thích nghi nhanh với môi trường lao động dân sự. Tuy nhiên, vẫn còn một số chính sách đào tạo nghề cho quân nhân xuất ngũ chưa bám sát nhu cầu thực tế của doanh nghiệp; thủ tục hành chính phức tạp, rườm rà, khiến quân nhân có thể bỏ lỡ cơ hội học nghề và tìm việc làm; chưa có chính sách hỗ trợ tâm lý khi chuyển đổi nghề nghiệp cho quân nhân xuất ngũ... Do đó, thành phố Hải Phòng cần tiếp tục điều chỉnh, hoàn thiện cơ chế, chính sách để phát huy tối đa lợi ích cho quân nhân xuất ngũ và xã hội.

3. Chất lượng và hiệu quả hoạt động đào tạo nghề

Hiện nay, thành phố Hải Phòng có hệ thống cơ sở đào tạo nghề được phân bố rộng khắp, bao gồm các trường cao đẳng, trung cấp nghề, trung tâm dạy nghề, đáp ứng nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực cho các ngành kinh tế chủ lực của địa phương. Tính đến tháng 7-2024, trên địa bàn thành phố có 38 cơ sở giáo dục nghề nghiệp (17 cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập, 21 cơ sở giáo dục nghề nghiệp tư thục). Trong đó, có 16 trường cao đẳng, 9 trường trung cấp, 13 trung tâm giáo dục nghề nghiệp và 25 cơ sở hoạt động giáo dục nghề nghiệp (gồm 14 trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên ở các quận, huyện và 11 doanh nghiệp) với hơn 100 ngành nghề đào tạo (69 ngành nghề trọng điểm cấp quốc gia, khu vực ASEAN và quốc tế) [4, tr. 22]. Hầu hết các cơ sở đào tạo nghề đã được đầu tư, nâng cấp với nhiều trang thiết bị máy móc hiện đại, tiên tiến, phù hợp với yêu cầu thực tế của các doanh nghiệp. Từ năm 2015 đến nay, các cơ sở đào tạo nghề trọng điểm trên địa bàn thành phố đã được đầu tư 300 tỷ đồng từ ngân sách Nhà nước và nguồn kinh phí xã hội hóa. Riêng các cơ sở nghề đào tạo lái xe ô tô như Nam Triệu, Hoàng Phương, Nam Sơn được đầu tư bổ sung thêm xe nhằm nâng cao chất lượng đào tạo [4, tr. 23-24]. Mặc dù cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ đào tạo nghề đã được đầu tư hiện đại, song vẫn còn hạn chế, chưa đồng đều giữa các ngành nghề.

Trong những năm gần đây, các cơ sở đào tạo nghề trên địa bàn thành phố đã chủ động xây dựng chương trình đào tạo theo quy định, bảo đảm linh hoạt, phù hợp với nhu cầu sự dụng nhân lực của doanh nghiệp. Nhiều đơn vị đào tạo đã tăng thời lượng thực hành, thực tập tại các doanh nghiệp, tổ chức chương trình đào tạo được chuyển giao từ Úc, Đức, Malaysia... Hiện nay, 100% trường cao đẳng, trung cấp nghề trên địa bàn thành phố đều thực hiện nhiệm vụ tự đánh giá chất lượng. Trong đó, có 07 trường cao đẳng đạt kiểm định chất lượng giáo dục nghề nghiệp theo tiêu chí của Úc và Đức [3, tr. 26-27]. Hằng năm, tỷ lệ học viên tốt nghiệp trình độ cao đẳng có việc làm ngay đối với hầu hết các ngành nghề kỹ thuật đạt khoảng 85%, có nghề đạt 100% với mức lương thỏa thuận cao; trình độ trung cấp đạt trên 80%; sơ cấp đạt khoảng 90%, riêng đối với nghề lái xe ô tô chủ yếu tự tạo việc làm [4, tr. 28].

Nhìn chung, chất lượng và hiệu quả đào tạo nghề đóng vai trò quan trọng góp phần nâng cao kỹ năng chuyên môn, giúp quân nhân xuất ngũ tiếp cận, rèn luyện các kỹ năng phù hợp với nhu cầu tuyển dụng của doanh nghiệp, tự tin, chủ động khi bước vào thị trường lao động dân sự; tăng khả năng tiếp cận cơ hội việc làm với mức thu nhập ổn định. Khi có tay nghề và việc làm ổn định, quân nhân xuất ngũ không chỉ đảm bảo cuộc sống cá nhân, gia đình, mà còn đóng góp tích cực cho sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, giảm gánh nặng an sinh xã hội. Ngược lại, nếu đào tạo nghề không hiệu quả, quân nhân xuất ngũ sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc tìm việc làm, gây lãng phí nguồn lực và ảnh hưởng đến cuộc sống sau khi rời Quân đội.

4. Thị trường lao động và nhu cầu việc làm

Hải Phòng là thành phố lớn thứ ba của cả nước và lớn thứ hai ở miền Bắc (sau Hà Nội), sở hữu tiềm năng kinh tế phát triển mạnh mẽ. Nhờ đó, ngày càng có nhiều lao động chọn Hải Phòng làm nơi sinh sống và làm việc, góp phần làm cho thị trường lao động tại thành phố Cảng trở nên sôi động, hấp dẫn và cạnh tranh hơn. Đây là yếu tố có ảnh hưởng lớn đến việc làm của quân nhân xuất ngũ theo cả chiều hướng tích cực và thách thức:

Về cơ hội, Hải Phòng là một trong những trung tâm kinh tế quan trọng của miền Bắc, với nhiều khu công nghiệp, cảng biển lớn, hệ thống logistics phát triển và ngành dịch vụ đa dạng. Những lĩnh vực này đều có nhu cầu sử dụng lao động cao, đặc biệt là lao động có kỹ năng, kỷ luật và khả năng chịu áp lực tốt. Đây là cơ hội lớn cho quân nhân xuất ngũ - Những người có nền tảng thể lực, tinh thần trách nhiệm cao và khả năng làm việc theo nhóm để tìm kiếm việc làm ổn định, phát huy thế mạnh của mình trong các ngành công nghiệp, vận tải, hậu cần, an ninh và dịch vụ. Theo số liệu từ Sàn giao dịch việc làm Hải Phòng, đầu năm 2024, các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh trên địa bàn thành phố có nhu cầu tuyển dụng khoảng 4.000 lao động thuộc các lĩnh vực sản xuất công nghiệp, dịch vụ, du lịch. Với nhu cầu lao động qua đào tạo ngày càng tăng, quân nhân xuất ngũ có thể tận dụng cơ hội này để tham gia vào thị trường lao động, nhất là các ngành sản xuất công nghiệp, dịch vụ, logistics, đóng tàu, công nghệ thông tin... Nếu được đào tạo nghề và hướng nghiệp phù hợp, quân nhân xuất ngũ có thể nhanh chóng thích nghi với môi trường lao động dân sự và đáp ứng nhu cầu tuyển dụng của các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố.

Về thách thức, số lượng lao động nhập cư đến Hải Phòng ngày càng tăng, tạo áp lực cạnh tranh trong việc tìm kiếm việc làm. Theo dự báo, đến năm 2025, nhu

cầu lao động qua đào tạo nghề nghiệp trên địa bàn Hải Phòng là 1.008.002 người, năm 2030 là 1.116.029 người [4, tr. 2]. Do đó, quân nhân xuất ngũ nếu không nỗ lực vươn lên, không có chuyên môn cao có thể gặp khó khăn khi cạnh tranh với lao động có tay nghề. Hơn nữa, nhiều ngành công nghiệp cũng đòi hỏi kỹ năng chuyên môn cao, trong khi quân nhân xuất ngũ chủ yếu có kinh nghiệm trong môi trường quân đội, cần thời gian để học nghề hoặc thích nghi với công việc mới. Mặt khác, một số chương trình đào tạo nghề cho quân nhân xuất ngũ chưa hoàn toàn phù hợp với nhu cầu thực tế của thị trường lao động, dẫn đến tình trạng thiếu hụt kỹ năng hoặc khó tìm việc làm đúng chuyên môn.

Ngoài ra, công tác đào tạo nghề và giải quyết việc làm cho quân nhân xuất ngũ trên địa bàn thành phố Hải Phòng còn chịu ảnh hưởng từ các yếu tố như: xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, sự phát triển kinh tế - xã hội, áp lực đô thị hóa … Trong đó, toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0 vừa tạo ra cơ hội, vừa đặt ra thách thức cho quân nhân xuất ngũ. Để thích nghi, họ cần chủ động học hỏi, nâng cao kỹ năng về công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo, tự động hóa, kỹ năng mềm, tư duy phản biện… và tận dụng các chương trình đào tạo để hòa nhập với nền kinh tế đất nước và quốc tế.

Kết luận

Đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho quân nhân xuất ngũ trên địa bàn thành phố Hải Phòng là nhiệm vụ quan trọng của địa phương, tuy nhiên, công tác này cũng chịu tác động từ nhiều yếu tố. Vì vậy, thành phố Hải Phòng cần tăng cường các chương trình đào tạo thực tế, gắn với nhu cầu doanh nghiệp; mở rộng ngành nghề đào tạo phù hợp với xu hướng phát triển kinh tế; tiếp tục hoàn thiện và triển khai hiệu quả hơn các chính sách hỗ trợ việc làm, xây dựng cầu nối vững chắc giữa quân nhân xuất ngũ và doanh nghiệp, góp phần bổ sung một nguồn nhân lực khá dồi dào, có chất lượng cho sự nghiệp xây dựng, phát triển của thành phố Hải Phòng; nâng cao hiệu quả thực hiện công tác chính sách hậu phương quân đội, an sinh xã hội trên địa bàn thành phố. Đồng thời, cổ vũ, động viên thanh niên phấn khởi, sẵn sàng tham gia thực hiện nghĩa vụ quân sự./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Hải Hậu (2024), Hải Phòng chủ động nâng cao chất lượng tuyển quân, Báo điện tử Hải Phòng.

2. Hồng Phúc (2024), Hỗ trợ quân nhân xuất ngũ khởi nghiệp thành công, Báo điện tử Hải Phòng.

3. Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phòng (2024), Báo cáo hỗ trợ quân nhân xuất ngũ từ năm 2020 đến nay, Tài liệu lưu trữ tại Văn phòng Thành ủy Hải Phòng.

4. Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phòng (2024), Đề án Đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp trên địa bàn thành phố Hải Phòng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Tài liệu lưu trữ tại Văn phòng Thành ủy Hải Phòng.

 Thiếu tướng LƯU XUÂN CẢI

Chủ tịch Hội Cựu chiến binh TP. Hải Phòng