Việc nghiên cứu các tác phẩm kinh điển là vô cùng quan trọng và cần thiết, không những đối với việc phát triển lý luận mà giải quyết các vấn đề thực tiễn đặt ra, nhất là việc đáp ứng yêu cầu giảng dạy lý luận chính trị trong các học viện, nhà trường trong quân đội nói chung và tại Học viện Chính trị nói riêng.
Học viện Chính trị là trung tâm đào tạo, bồi dưỡng cán bộ chính trị, cán bộ nghiên cứu khoa học và giảng viên khoa học xã hội và nhân văn quân sự của Quân đội và quốc gia. Hiện nay, nhằm đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu giảng dạy lý luận chính trị, bảo đảm mục tiêu, yêu cầu đào tạo đề ra. Học viện đã lãnh đạo triển khai nhiều nội dung, biện pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo, nghiên cứu khoa học và đấu tranh tư tưởng, lý luận việc nghiên cứu cơ bản là một trong những đột phá quan trọng: "đẩy mạnh nghiên cứu cơ bản, nâng cao chất lượng các công trình khoa học; tăng cường đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng". Một trong những bộ phận cơ bản nền tảng của nghiên cứu cơ bản đó là nghiên cứu tác phẩm kinh điển. Các tác phẩm kinh điển của C. Mác, Ph. Ăngghen và V.I. Lênin chứa đựng hệ thống nguyên lý, quy luật, phạm trù cơ bản nhất của Chủ nghĩa Mác - Lênin. Việc nghiên cứu sâu sắc các tác phẩm này giúp xác lập cơ sở lý luận, phương pháp luận khoa học cho nghiên cứu cơ bản, bảo đảm cho hoạt động nghiên cứu không chệch hướng, không rơi vào chủ nghĩa kinh nghiệm hay giáo điều.
Nhận thức về tầm quan trọng của nghiên cứu các tác phẩm kinh điển được nâng cao trong đội ngũ cán bộ giảng viên, học viên trong toàn học viện được nâng lên. Việc học tập và nghiên cứu các tác phẩm kinh điển của Chủ nghĩa Mác - Lênin luôn được coi trọng trong chương trình đào tạo, những tác phẩm kinh điển của một số môn học được đưa vào chương trình học, nghiên cứu và viết thu hoạch tác phẩm.
Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Học viện Chính trị lần thứ XVII, nhiệm kỳ 2025 - 2030 đã chỉ rõ "Công tác bảo đảm cơ sở vật chất, trang, thiết bị, giáo trình, tài liệu, khoa học công nghệ được quan tâm đầu tư đồng bộ, chính quy, hiện đại; đáp ứng kịp thời yêu cầu đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo của học viện". Hệ thống giáo trình, tài liệu tham khảo ngày càng được hoàn thiện, cập nhật, giúp cho quá trình nghiên cứu có tính hệ thống và tính thực tiễn cao hơn. Hiện nay, tại Học viện hệ thống giáo trình, tài liệu cơ bản được bảo đảm đầy đủ, các tác phẩm kinh điển đã được số hóa giúp cho cán bộ, giảng viên và học viên dễ dàng sử dụng và nghiên cứu tiện lợi nhanh chóng và chính xác
Phương pháp giảng dạy và nghiên cứu có nhiều đổi mới, kết hợp giữa nghiên cứu lý luận với thực tiễn, giữa phương pháp truyền thống với ứng dụng công nghệ hiện đại, giúp nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức. Thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW, ngày 22 tháng 8 năm 2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, Học viện Chính trị - Bộ Quốc phòng đã xuất hiện nhiều mô hình, phương pháp dạy học mới, tích cực, đem lại hiệu quả thiết thực. Tiêu biểu đó là mô hình "lớp học đảo ngược", phương pháp "dạy học đảo chiều".
Hoạt động nghiên cứu khoa học được đẩy mạnh, nhiều đề tài, chuyên đề nghiên cứu khoa học cấp Học viện, cấp Bộ… đã tập trung vào việc, nghiên cứu vận dụng tư tưởng của các nhà kinh điển để giải quyết các vấn đề thực tiễn trước yêu cầu đặt ra.
Tuy nhiên, thực tiễn quá trình thực hiện vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn, hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả giảng dạy và học tập. Nhận thức của một bộ phận cán bộ, giảng viên học viên về giá trị và ý nghĩa thực tiễn của các tác phẩm kinh điển còn chưa sâu sắc, thái độ học tập và nghiên cứu chưa thực sự chủ động, tích cực. Nghiên cứu còn nặng về lý thuyết, thiếu sự gắn kết với thực tiễn, chưa phát huy tối đa tính sáng tạo và khả năng vận dụng của cán bộ, giảng viên học viên vào giải quyết các vấn đề thực tiễn trong công tác. Việc khai thác các nguồn tài liệu bổ trợ, ứng dụng công nghệ trong nghiên cứu còn hạn chế, chưa tận dụng tối đa lợi thế của chuyển đổi số và kho dữ liệu trực tuyến phục vụ nghiên cứu. Hoạt động nghiên cứu khoa học chuyên sâu về các tác phẩm kinh điển chưa thực sự đồng đều, chủ yếu tập trung ở một số giảng viên, cán bộ nghiên cứu, trong khi sự tham gia của học viên còn hạn chế.
Để nâng cao chất lượng nghiên cứu tác phẩm kinh điển của Chủ nghĩa Mác - Lênin ở Học viện Chính trị hiện nay cần thực hiện tốt giải pháp cơ bản sau:
Một là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của đội giảng viên ở Học viện Chính trị về vị trí, vai trò, ý nghĩa của việc nghiên cứu các tác phẩm kinh điển trong giai đoạn hiện nay.
Đây là giải pháp cơ bản, quyết định toàn bộ hoạt động nghiên cứu các tác phẩm kinh điển đáp ứng yêu cầu giảng dạy ở Học viện Chính trị trong kỷ nguyên mới. Theo đó, cán bộ giảng viên, học viên cần nghiên cứu, quán triệt sâu sắc quan điểm Đại hội XIII, Nghị quyết số 71-NQ/TW, ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Quán triệt sâu sắc và cụ thể hoá các quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị trong đó trọng tâm là các tác phẩm kinh điển, và định hướng của công tác tư tưởng, lý luận trong Nghị quyết số 32-NQ/TW ngày 26/5/2014 của Bộ Chính trị Về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng công tác đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị cho cán bộ lãnh đạo, quản lý, Nghị quyết số 37-NQ/TW, ngày 9/10/2014 của Bộ Chính trị Về công tác lý luận và định hướng nghiên cứu đến năm 2030. Quán triệt và cụ thể hóa tinh thần nghiên cứu cơ bản trong Nghị quyết số 57, ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị Về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Tập trung đẩy mạnh nghiên cứu các khoa học cơ bản như triết học, kinh tế chính trị, chủ nghĩa xã hội khoa học… làm gốc cho các khoa học và những nghiên cứu ứng dụng. Từ đó, nhận thức sâu sắc việc tiếp tục khẳng định và cụ thể hóa những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các giá trị bền vững phù hợp với thực tiễn của Việt Nam; chỉ rõ vấn đề cần bổ sung, phát triển. Tiếp tục nghiên cứu có hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh, làm rõ sự bổ sung, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin của Hồ Chí Minh và của Đảng ta qua 40 năm đổi mới. Các chủ thể cần nhận thức đúng đắn vị trí, vai trò, tính tất yếu và nội dung, cách thức cần nghiên cứu. Từ nhận thức đúng đến xác định ý chí quyết tâm và đề cao trách nhiệm thực hiện theo cương vị, chức trách, nhiệm vụ mình, nhất là đội ngũ cán bộ, giảng viên, học viên.
Hai là, đổi mới phương pháp, hình thức nghiên cứu các tác phẩm kinh điển triết học Mác - Lênin trong giai đoạn chuyển đổi số hiện nay.
Trước hết, người giảng viên phải là hình mẫu về phương pháp nghiên cứu các tác phẩm kinh điển. Giảng viên không những nắm chắc, hiểu sâu về toàn bộ nội dung các tác phẩm mà còn phải là người truyền được cảm hứng nghiên cứu, tìm tòi đến với người học. Giảng viên cần hướng dẫn cho học viên phương pháp tiếp cận phù hợp đối với từng tác phẩm kinh điển bởi mỗi tác phẩm kinh điển có đặc điểm riêng về nội dung, hoàn cảnh ra đời và về phương pháp trình bày. Sau khi nghiên cứu tác phẩm, giảng viên hướng dẫn người học cách thức để khai thác các tác phẩm kinh điển trên nền tảng số hóa. Giúp cho việc tra cứu, nắm nội dung được nhanh chóng hiệu quả và chính xác, tối ưu hóa thời gian
Ngoài ra, để nghiên cứu một tác phẩm kinh điển, không chỉ nghiên cứu riêng biệt mà còn cần đặt trong mối quan hệ với việc tìm hiểu những công trình, bài viết của các nhà khoa học về tác phẩm đó. Vậy nên khi hướng dẫn cho học viên, giảng viên cần định hướng cả các tác phẩm, các công trình tham khảo để người học dễ dàng trong bổ sung kiến thức có liên quan.
Khi bước vào nghiên cứu từng tác phẩm, cần hướng dẫn cho học viên bắt đầu đọc một cách tuần tự và toàn diện từ lời tựa, lời nói đầu và mục lục để xác định nội dung cần tập trung khai thác theo chủ đề nghiên cứu, học tập. Đây là phương pháp giúp người học nắm được phương hướng chung, đề cương của tác phẩm. Trong quá trình đọc phải đánh giá và rút ra nội dung cốt lõi của tác phẩm, hiểu đúng bản chất các vấn đề mà tác giả trình bày. Kết hợp đọc, ghi chép và tư duy, xác định những nội dung khó hiểu để đọc đi, đọc lại nhiều lần tra cứu đối chiếu với các tài liệu khác để rút ra kết luận cần thiết. Có như vậy, người học hiểu sâu, nhớ lâu những nội dung đã lĩnh hội trong các tác phẩm kinh điển.
Bên cạnh đó, nghiên cứu, khai thác tác phẩm kinh điển của Chủ nghĩa Mác - Lênin cũng cần quan tâm đến việc đổi mới các hình thức nghiên cứu, khai thác tác phẩm kinh điển Mác - Lênin. Người dạy cần sử dụng các hình thức khác nhau hoặc kết hợp các hình thức như giới thiệu tác phẩm kinh điển kết hợp với trao đổi, xêmina, tọa đàm về tác phẩm. Người dạy cung cấp các tài liệu liên quan, định hướng trước toàn bộ nội dung, đặt ra yêu cầu cụ thể trong mỗi buổi học để người học tự nghiên cứu, phát biểu theo nhận thức. Từ đó, nâng cao tính chủ động, tích cực và cảm hứng nghiên cứu, khai thác tác phẩm kinh điển của người học.
Trong quá trình thi, kiểm tra, cần yêu cầu người học sử dụng trích dẫn nội dung tư tưởng, quan điểm của các nhà kinh điển ở các tác phẩm để luận chứng, chứng minh các tình huống, vấn đề lý luận, tạo thành tính nghiêm túc, hiệu quả trong việc nghiên cứu, khai thác tác phẩm kinh điển Mác - Lênin.
Bốn là, quan tâm bảo đảm tốt cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động nghiên cứu tác phẩm kinh điển Mác - Lênin.
Nghiên cứu tác phẩm kinh điển Mác - Lênin cần thiết phải được bảo đảm các điều kiện thuận lợi về cơ sở vật chất, trang thiết bị. Chỉ trên cơ sở có trong tay các tác phẩm thì họ mới có đủ điều kiện để nghiên cứu một cách nghiêm túc, hiệu quả. Nguồn bảo đảm tài liệu chủ yếu thông qua thư viện hoặc cá nhân tự tìm tòi, trang bị. Bên cạnh đó, người đọc, người nghiên cứu cần mở rộng phạm vi tài liệu sang các công trình, bài viết, sách in có liên quan đến tác phẩm để kế thừa sự đánh giá của các tác giả khác về nội dung tư tưởng trong các tác phẩm kinh điển Mác - Lênin. Trong điều kiện công nghệ thông tin phát triển, các tài liệu giấy in cũng cần chuyển hóa thành dạng tài liệu điện tử như: pdf, doc, ebook... cung cấp rộng rãi trên mạng nội bộ của Học viện để đại đa số người đọc có thể dễ dàng tiếp cận, tìm hiểu ở mọi nơi, mọi lúc với các thiết bị thông minh.
Tiếp tục đầu tư, nâng cao chất lượng hoạt động của thư viện, phòng đọc, tăng số lượng đầu sách, nhất là các tài liệu do các học viện, trường đại học trong và ngoài Quân đội xuất bản có liên quan đến các tác phẩm kinh điển Mác - Lênin. Đặc biệt, cần bồi dưỡng kỹ năng công tác cho nhân viên thư viện, nâng cấp phòng đọc điện tử, phần mềm quản lý thư viện...tạo điều kiện thuận lợi cho người đọc tìm kiếm và thu thập các tài liệu kinh điển, phục vụ tốt quá trình học tập, nghiên cứu tại nhà trường.
Ngày nay, trước sự thay đổi nhanh chóng của thực tiễn, ảnh hưởng của CMCN 4.0, một lần nữa chúng ta thấy rõ hơn giá trị bền vững của các tác phẩm kinh điển Mác - Lênin đối với sự phát triển của nhân loại. Việc đề xuất các nội dung, biện pháp trên đây tuy mang tính cục bộ song nếu thực hiện một cách đồng bộ sẽ có tác động mạnh mẽ, nâng cao chất lượng hoạt động nghiên cứu tác phẩm kinh điển Mác - Lênin, phục vụ hiệu quả công tác giảng dạy triết học Mác - Lênin ở Học viện Chính trị hiện nay. Điều này giúp cho việc nghiên cứu tác phẩm kinh điển Mác - Lênin đi vào nền nếp, không chỉ là nhiệm vụ mang tính bắt buộc mà còn trở thành nhu cầu tự thân, trở thành đam mê đối với người đọc, người nghiên cứu. Đó mới là mục đích cao nhất của quá trình sư phạm.
Hai là, xây dựng, hoàn thiện một thư viện số trực tuyến, phát triển kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin, tạo ra nội dung nghiên cứu đa dạng sáng tạo.
Một trong những yếu tố cơ bản nhất để khai thác tác phẩm kinh điển là truy cập vào nguồn tài liệu chính xác và đầy đủ. Do đó, việc xây dựng một thư viện số trực tuyến với các bản dịch chính xác và công cụ tìm kiếm tiện lợi là rất quan trọng. Thư viện bao gồm đầy đủ các tác phẩm kinh điển cả bản gốc và bản dịch. Công cụ tìm kiếm nên được thiết kế để giúp người đọc dễ dàng truy cập và tìm kiếm thông tin trong các văn bản. Đồng thời, cần có các bản dịch chính xác và đầy đủ để đảm bảo tính toàn vẹn của nội dung.
Để tận dụng được các công nghệ mới, cần phải có sự đào tạo và phát triển kỹ năng cho người học. Thường xuyên tổ chức đào tạo, bồi dưỡng và hội thảo về cách sử dụng công nghệ số để nghiên cứu và khai các tác phẩm kinh điển là một cách hiệu quả để hỗ trợ người học.
Ngoài ra, việc phát triển các tài liệu hướng dẫn và video hướng dẫn cũng là một phần quan trọng của quá trình này. Khuyến khích sự sáng tạo trong việc tạo ra nội dung liên quan đến các tác phẩm kinh điển thông qua các phương tiện truyền thông mới như: video, clip, phát thanh... để tạo ra các trải nghiệm học tập sâu sắc và thú vị cho người học.
Đại úy Nguyễn Trọng Duy, Khoa Triết học Mác – Lênin
Học viện Chính trị (Bộ Quốc phòng)
Tài liệu tham khảo:
1. Phan Văn Trường (2019), Đổi mới phương pháp giảng dạy Triết học Mác - Lênin trong giai đoạn chuyển đổi số, Tạp chí Khoa học Giáo dục Quân sự, số 12, tr.45-58.
2. Nguyễn Thị Lan Hương (2022), Ứng dụng công nghệ số trong nghiên cứu các tác phẩm kinh điển Mác - Lênin, Tạp chí Triết học, số 39, tr. 120-124.3.
3. Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Học viện Chính trị lần thứ XVII, nhiệm kỳ 2025 - 2030, Hà Nội, 2025.
4. Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20 tháng 12 năm 2022 của Quân ủy Trung ương về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới, Hà Nội, 2022.
5. Nghị quyết số 57, ngày 22 tháng 12 năm 2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
5. Nghị quyết số 71-NQ/TW, ngày 22 tháng 8 năm 2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, Hà Nội, 2025.
5. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội XIII của Đảng, tập I, II, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội.